AÇAR, AÇKIÇ İLE ANAHTAR ÜZERİNE -I-

=AÇAR İLE AÇKIÇ SÖZCÜKLERİNİN TÜRKİYE Türkçesinde İŞLEK, YAYGIN BİR BİÇİMDE KULLANILMASI UMUDUYLA.=

Yukarıdaki üç sözden ilk ikisi Türkçe, "anahtar" Rumca'dır.

ART DÖNEMLİ BELGELERDE. ESKİ TÜRK LEHÇELERİNDE
ESKİ TÜRKÇE:

Söz köken bilgisi (etimoloji) çalışmalarında işlenen sözün ilk kez hangi ana kaynakta varlığı, “varsa” hangi tarihte kullanıldığı gösterilir.

açkaç (araç adı) = Açar, açkıç (anahtar).
Açar, açkıç karşılığı ilk kez Eski Uygur Türkçesi döneminde kullanılmış olup aşağıdaki kaynakta şu bilgiler verilmektedir:

açkaç “anahtar” (aç - “açmak”).
kıskaç “kıskaç, kerpeten, küçük boyunduruk” (kıs- “kısmak”).
110. bölüm: 
ALTTÜRKİSCHE GRAMMATİK - Annemarie von Gabain. 1940 yılı. 
Almancadan çeviren: Ahmet Temir - TDK yayınları.

AÇAR:

“Açar” sözünün ilk kez hangi kaynakta kullanıldığını belirleyemedik! Çok eski dönemlerde türemiş olup ulaşabildiğimiz kaynaklarda yer almamış olabilir? 
Bu söz TARAMA SÖZLÜĞÜ için ana kaynakları tarayan dilcilerin ilgisini çekmemiş de olabilir?

ANAHTAR

ART DÖNEMLİ BELGELER:

Bu Rumca söz belirlemelere göre ESKİ KIPÇAK alanında ilk kez “ET-TUHFETÜ’Z-ZEKİYYE Fİ’L-LÜGATİ’T-TÜRKİYYE” adlı sözlükte, 1425 yılında kullanılmış.
Bu eser Mısır’da, Memlûklüler döneminde yazılmıştır. Kıpçak Türkçesi ağırlıklı olmakla birlikte Eski Türkiye Türkçesinin etkisi de vardır. 
Türkçe karşılığı niçin kullanılmadı da, Rumca söz böyle gelip tör’e (baş köşeye) kuruldu? “O yıllarda Rum açar ustaları çoktu, Türklerin de çoğu göçebe idi”, desek, konaklar var, saraylar var, hazineler, medreseler, kütüphaneler, kale kapıları, buğday ambarları.. bunların hepsi açar, açkıç gerektiren yapılar. Sonra sandıklar!
Rumca “anahtar” sözü yerleşmeden önce Selçuklularda, Beğlikler döneminde, Osmanlılarda hangi söz kullanılıyordu?

AÇAR:

Azerbaycan Türkçesi, Türkmenistan Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin birçok yöresinde kullanılmaktadır.
Açar, Türkçedir. Bu söz türeme sözdür, bir dilcinin türettiği "türetme" söz değildir. Türkçenin söz türeme, türetme yöntemlerine uygun biçimde türemiştir.
Türkçede eylem köküne "geniş zaman eylem çekim eki -(A)r" gelerek, getirilerek gereç, araç ile aygıt (alet, adavat) sözleri türer, türetilir.
Yaklaşık otuz yıldır, yazdığım ertek (masal), öykü, "roman, öykü aktarması" ile dil yazılarımda "AÇAR" ile "AÇKIÇ" sözlerini kullandım, Rumca "ANAHTAR" sözünü kullanmadım.
Azerbaycan Türklerinden, Türkmen Türklerinden biri (bir nəfər), "salt, yalnız Türkiye Türkçesinde var" diye Türkçe "AÇAR" sözünü değil de Rumca "ANAHTAR" sözünü kullanırsa, o kimseyi sözlü - yazılı, bir biçimde uyarmalıdır (ihtar etmelidir). 
Yad sözleri kullandığımız için bu durumlara düştük, geçmişimizden, çağdaş Türk topluluklarından uzaklaştık, düşüngü evrenimiz daraldı.

AZERBAYCAN ATASÖZÜ:
Gızıl açar hər gapını açar. [Altın açar (açkıç, anahtar) her kapıyı açar.]

AZERBAYCAN ATASÖZÜ:
Açarı unudan evə aynadan girər. (Açarı (açkıcı, anahtarı) unutan eve pencereden girer.]

TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE: Açar;

açar (araç adı) = Açar, açkıç (anahtar).
Ġapını açar bilen yap. = Kapıyı açar ile kilitle.
Otaġıñ açarı. = Odanın açarı, açkıcı (anahtarı).

Gagavuz Türkçesi: “sık kullanılır” ANATAR, / “seyrek kullanılır” ANAHTAR;

Kırım Yalı Boyu Tatar Türkçesi : “sık kullanılır” ANATAR, / “seyrek kullanılır” ANAHTAR. 
Kırım Yöre Ağızları: “seyrek” açkıç, açhıç.

AÇKIÇ:

BİÇİM BİLGİSİ:

Açmak (aç - mak) eyleminden eylem köküne “-k(I)ç” eki eklenerek türemiş araç adı.

ART DÖNEMLİ: ESKİ TÜRK LEHÇELERİ:

ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ:

açkaç (araç adı) = Açar, açkıç (anahtar). ALTT. GRAM. “yukarıda işlendi.”
açkıç (araç adı) = Açkıç (anahtar) (OKD) - ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ SÖZ VARLIĞI - Doç. Dr. İsmail Doğan, Zerrin Usta. - ALTINPOST YAYINLARI - 2014 yılı.
---Bu sözlükte verilen (OKD) kısaltmasını ilgili bölümde bulamadığım için açılımını veremiyorum. 
Türk dilinin en önemli dönemi olan ESKİ UYGUR TÜRKÇE’sinin örnek söylemli, açıklamalı bir sözlüğü yoktur. A. von Gabain, A. Caferoğlu ile İ. Doğan - Zerrin Uysal’ın çalışmalarında da bu özellikler yok, ayrıca “söz varlığı bakımından” eksiklerle dolu.

HAREZM - ALTINORDU TÜRKÇESİ:

açgu (araç adı) = Açkıç (anahtar).: İBNİ MÜHENNA LÜGATİ. -DİV. LÜG. TÜRK’ten yaklaşık olarak yüz yıl sonra yazıldığı sanılıyor? -1170’li yıllar olabilir?-

ESKİ KIPÇAK TÜRKÇESİ:

açkuç (araç adı) = Açkıç (anahtar) 
--- Sözcüğün geçtiği Eski Kıpçak kaynakları: (CODEX CUMANİCUS, İRŞÂDÜ’L - MÜLÛK VE’S - SELÂTÎN, KİTÂB-I MECMÛ-I TERCÜMÂN-I TÜRKÎ VE ACEMÎ VE MUGALÎ).

KARLUK - UYGUR LEHÇE ÖBEĞİ:

Özbek Türkçesi: KÄLİT; Özbek Yöre Ağızlarında: ÅÇKIÇ, 
Çağdaş Uygur Türkçesi: AÇKUÇ;

KUMAN - KIPÇAK LEHÇE ÖBEĞİ:

Kazak Türkçesi: AŞKIŞ, KİLT, 
Kırgız Türkçesi: AÇKIÇ, 
Kazan Tatar Türkçesi: AÇKIÇ, 
Başkurt Türkçesi: ASKIS;
Karaçay - Balkar Türkçesi: AÇHIÇ.
Kumuk Türkçesi: AÇĞIÇ.

SONUÇ:

Türk topluluklarında kullanılmakta olan “açar” ile “açkıç” sözlerinin Türkiye Türkçesinde işlek “günlük yaşayışta sıklıkla kullanılan”, yaygın “değişik bölgelerde kullanılan” sözler olarak yerleştirilmelidir. 
Bunu gerçekleştirmenin şu yararları vardır:

AA) “En gereksizi gibi görülen, ancak en yararlı olanı” Özbenlik duygusu ile bilincinin yaşatılması yolunda bir adım “DAHA” atılmış olacaktır. 
Nihat Sami Banarlı gibi Yaşayan Türkçecilerin: 
“Türkler yeni ülkeleri fethetmekle kalmadı, onların kelimelerini de fethetti” görüşü özünden - kökünden kopmayı, “bin yıl birlikte yaşasa da” Türklere karşı yolunu bulduğunda satkınlık eden, saldıran azınlıklara benzeşmeyi doğal bulan bir anlayışın sonucudur. 
Bu bakış açısı başka uluslar gibi olmaya karşı çıkmayanların, Türklüğe gönülden, soydan bağlı, ilintili olmayanların bakışı, görüşüdür.

BB) Türkçe sözlerin işlek duruma getirilmesi bu sözlerin örneklenerek bu sözler gibi Türkçe kök ile Türkçe eklerle yeni sözlerin türeme yolunu “daha çok” açacaktır.

CC) Türkçe kök ile eklerden sözlerin çoğalması bu sözlerin kök ile ekleri dilde yoğun, yaygın biçimde yaşadığı için sezgi yoluyla ilintili sözlerin kolayca ansılanmasını sağlayacaktır. Bu kurulum kişiler arası iletişim ile eğitimde başarıyı artıran biricik yoldur.

ÇÇ) “Açar” sözünün işlekleştirilmesi yaygın Türkiye Türkçesini Azerbaycan, Türkmen ile yöre ağızlarımıza yaklaştıracaktır. 
Bu iki Türk topluluğuna, bu iki lehçeye ne denli yakınlık duyduğumuzu kanıtlayan bir belgi (simge) olacaktır.
“Açkıç” sözünün işlekleştirilmesi de yaygın Türkiye Türkçesini Kazak, Kırgız, Kazan Tatar, Başkurt, Özbek yöre ağızları ile Çağdaş Uygur.. Türkçelerine yaklaştıracaktır. 
Türkiye Türkçesi Türkçeleştikçe güçlenecek, anlatım gücü artacak, adım adım, söz söz.. “ALINTI SÖZLERE KARŞILIK” TÜRKÇE KÖKENLİ SÖZLERİN çoğalmasıyla bütün Türk topluluklarıyla birlikte BÜYÜK BİRLİĞE giden yol açılacaktır.