Zamir (Adıl) Nedir?

Varlıkları ifade etmek istediğimizde onların ismini söyleriz: Ahmet, kalem, masa, çiçek vb. “Hasan kalemi aldı.” cümlesini bazen varlığın yerine farklı kelimeler kullanarak ifade ederiz, örneğin “Hasan onu aldı.” deriz. “Hasan onu aldı.” dediğimizde “onu” sözcüğünün “kalem” sözcüğü yerine kullanıldığını anlarız.

Bu şekilde ismin yerine kullanılan kelimelere zamir (adıl) adı verilir.

Zamirler, yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre 2 ana başlıkta incelenir:
 

1. Sözcük Durumundaki Zamirler

1.1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

İnsan isminin yerini tutan kelimelere kişi zamiri denir. Üç tekil, üç de çoğul olmak üzere toplam altı tane şahıs zamiri vardır:

1. tekil kişi → ben
2. tekil kişi → sen
3. tekil kişi → o

1. çoğul kişi → biz
2. çoğul kişi → siz
3. çoğul kişi → onlar

 

UYARI  Zamirler isim çekim eklerini alabilirler. Bu yüzden kişi zamirleri karşımıza çekim eki almış şekilde çıkabilir.

ben + e → bene → bana
sen + i → seni
o + (n)dan → ondan
biz + im → bizim
siz + de → sizde
onlar + ı → onları

Örnek
» Pikniğe sadece Enes katılmadı. → Pikniğe sadece o katılmadı.
» Benim taşıdığım kutu çok ağır, senin taşıdığın kutu çok hafif.
» Annem bana hediye almış.
» Sizi ben de görmek istiyorum.
» Taraftar olarak biz onlardan çok farklıyız.

* “Kendi” sözcüğü de şahıs zamirleri içinde değerlendirilir ve bu zamire “dönüşlülük zamiri” adı verilir.

Örnek
» Bırakın kendi işini kendi yapsın.
» İnsan kendini düşünmeli bazen.

1.2. İşaret (Gösterme) Zamirleri

Varlıkların adını söylemeden, onları işaretle göstermeye yarayan sözcüklere işaret zamiri denir. “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya, burası, şurası, orası, öteki vb.” işaret zamirleridir.

Örnek
» Şunları arkadaşlarım için alayım.
» Ahmet Beyler buraya on yıl önce taşınmış.
» Size ait olan kitaplar orada.
» Bu, yapılacak işlerin listesi.

NOT  “O“ ve “onlar” sözcükleri hem işaret hem de kişi zamiri olarak kullanılabilirler. Bu kelimeler insan isminin yerini tutuyorsa şahıs zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutuyorsa işaret zamiridir.

Örnek
» Onu kütüphanede çalışırken görmüşler. (İnsan ismi yerine kullanıldığı için kişi zamiri)
» Onu cüzdanıma koyarken düşürmüşüm. (İnsan dışı varlık (para, fotoğraf vb.) yerine kullanıldığı için işaret zamiri)

NOT  “Bu, şu, o” sözcükleri bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler zamir olmaktan çıkar, işaret sıfatı olurlar.

Örnek
» Bu telefon babama ait. (“telefon” sözcüğünü işaret ettiği için işaret sıfatı)
» Bu babama ait. (bir ismin yerini tuttuğu için işaret zamiri)

1.3. Belgisiz Zamirler

Varlıkların yerini tutmalarına rağmen hangi varlığın yerine kullanıldığı tam ve açıkça belli olmayan sözcüklere belgisiz zamir denir. “Bazıları, biri, kimi, hepsi, herkes, kimse, birçoğu, birkaçı, şey vb.” sözcükler belgisiz zamirlerdir.

Örnek
» Testteki sorulardan birkaçı çok kolaydı.
» Olanları kimse anlamıyordu.
» Biri telefonuma çağrı bırakmış.

NOT  Belirsizlik bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler belgisiz sıfat, bir ismin yerini tutuyorsa belgisiz zamir olur.

Örnek
» Bazı veliler toplantıya katılmadı. (“veliler” sözcüğünü belirttiği için belgisiz sıfat)
» Bazıları toplantıya katılmadı. (bir ismin yerini tuttuğu için belgisiz zamir)

1.4. Soru Zamirleri

İsimlerin yerini soru yoluyla tutan sözcüklere soru zamiri denir. “Ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden vb.” sözcükler soru zamirleridir.

Örnek
» Dolaptaki karpuzu kim yedi?
» Marketten neler aldınız?
» Bu saate kadar nerede kaldın?

NOT  Soru bildiren sözcükler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu sözcükler soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.

Örnek
» Hangi soruyu yanlış yaptın? (“soru” sözcüğünü belirttiği için soru sıfatı)
» Hangisini yanlış yaptın? (bir ismin yerini tuttuğu için soru zamiri)

2. Ek Durumundaki Zamirler

2.1. İyelik (Aitlik) Zamirleri

Ek halinde olup getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.

1. tekil şahıs iyelik eki → -(i)m
2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n
3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü

1. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri

» (benim) defterim
» (senin) defterin
» (onun) defteri
» (bizim) defterimiz
» (sizin) defteriniz
» (onların) defterleri

» Kalemim kırılmış.
» Dün evlerine misafir oldum.

 
UYARI  3. tekil şahıs iyelik eki “ı, i, u, ü” ile belirtme hal eki olan “ı, i, u, ü” birbiriyle karıştırılmamalıdır.

Bu iki eki karıştırmamak için eki alan kelimenin başına “onun, onların” kelimelerinden uygun olanı getiririz. Cümlenin anlamında herhangi bir bozulma olmuyorsa o ek iyelik ekidir, cümlenin anlamında bozulma oluyorsa hal ekidir.

Örnek
» Telefonu benim telefonumdan hızlıydı.
Bu cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “onun” getirebiliyoruz: “Onun telefonu benim telefonumdan hızlıydı.” Bu yüzden “-u” eki iyelik ekidir.
» Telefonu yere düşürdü.
Bu cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “onun” getiremiyoruz: “Onun telefonu yere düşürdü.” Bu yüzden “-u” eki hal ekidir.

2.2. İlgi Zamirleri

Cümlede daha önce geçmiş bir ismin yerini tutan “-ki”  eki ilgi zamiridir. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.

Örnek
» Benim kalemim kırmızı, seninki siyah.
Bu cümlede “kalem” sözcüğü iki kere tekrarlanmayarak “-ki” eki “kalem” sözcüğünün yerine kullanılmıştır. “-ki” eki ismin yerine kullanıldığı için ilgi zamiridir.» Benimki kırıldı, senin bardağını kullanabilir miyim?
» Senin notların benimkinden yüksek.

UYARI  İlgi zamiri olan “-ki”, bağlaç olan “ki” ve sıfat yapan “-ki” eki ile karıştırılmamalıdır.

Örnek
» Evdeki hesap çarşıya uymaz. (“hesap” sözcüğünü nitelediği için sıfat yapan “-ki”)
» Şemsiyen yoksa benimkini alabilirsin. (“şemsiye” sözcüğü yerine kullanıldığı için ilgi zamiri)
» O kadar geveze ki hiç susmayacak sandım. (cümleleri birbirne bağladığı için bağlaç)

Yararlı olması dileğiyle...

Kaynak:http://www.dilbilgisi.net

Zamirler ve Örnek Cümleler

Cümlede adların yerine geçen (kullanılan) sözcüklere zamir denir.

Ad soylu oldukları için adın aldığı birtakım ekleri (hal, iyelik, çokluk, ilgi, eşitlik) onlar da alır.

1.KELİME DURUMUNDAKİ ADILLAR:

KİŞİ:

Kişi adlarının yerine kullanılırlar

Ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi

Örn:

Akın bugün geldi.

O   bugün geldi.

GÖSTERME:

Varlıkların adlarını söylemeden , onları gösterme, işaret yoluyla göstererek belirten sözcükler.

Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar

(yakın) (orta uzak)  (uzak)

Varlıkların, adların gösterme yoluyla yerini tutarlar.

Örn:

Kalemleri de defterlerin yanına koyun.

Onları       da   şunların   yanına koyun.

 

Uyarı: İşaret önadları işaret adıllarıyla karıştırılmamalıdır. Çekim eki alığında veya kendilerinden sonra virgül konduğunda.

Örn:

Bu akşam size gelecek.

Bu, akşam size gelecek.

O adamı nereden tanıyorsun?

Onu nereden tanıyorsun?

 

Uyarı:  “o” sözcüğü:

Kişinin yerine geçerse kişi zamiri (O, bizi sevmez)

Bir varlığın yerine geçerse işaret zamiri (O, tamir edilmez.)

Bir adı gösterirse işaret sıfatı (O masayı getirin.)

BELGİSİZ:

Hangi adın yerini tuttukları açıkça belli olmayan.

“kimi, birkaçı, biri, bütünü, kimse, herkes…”

örn:

birkaç öğrenci> birkaçı

kadın

bir adam işe başladı> biri

çocuk

Birkaçı dün, bazıları bu sabah, kimi de daha önce geldi.

Bazı insanlar>bazıları


Uyarı: Belgisiz sıfatların iyelik takısı almalarıyla belgisiz adıllar oluşur.

Örn:

Birisi çoğu, birçoğu…

SORU:

Soru olarak adların yerine geçen

Asıl soru adılları “kim,ne” ,

Önad olan “hangi ve kaç’’ a –ı  gelince “hangisi ve kaçı”

Ne soru adlından türemiş yer anlamlı soru zarfları (nereye, nereden, nerede) biçimine gelerek adıl olurlar.

Örn:

Kimi gördün?   Hangisi senin?

Nereye gitti?     Kaçı benim?

2.EK DURUMUNDAKİ ADILLAR:

İYELİK

Eklendikleri varlığın kime ait olduklarını belirten eklerdir.

Örn:

(benim) ev-i-m         (bizim)    ev-i-miz

(senin)   ev-i-n          (sizin)     ev-i-niz

(onun)    ev-i             (onların) ev-leri

İLGİ ADILI “-Kİ”

-ki adın yerine geçer.

-im, -in iyelik ekleriyle birlikte kullanılır.

Örn:

Sizinki daha güzel bir tarlaydı.

Ali kitabını bulamayınca sizinkini aldı. (sizin kitabı)

Uyarı: ilgi adılı –ki ile sıfat yapan –ki karıştırılmamalıdır.

Örn:

Duvarınki dökülmüş. (duvarın çimentosu)

Duvardaki çimento dökülmüş.

 

Uyarı: “Kİ”, üç görevde kullanılır:

1. Adların yerini tutarsa adıl (zamir) görevinde

Örn:

Sizinki daha güzel bir tasarıydı.

2. Adların önüne gelerek özelliklerini verirse sıfat (önad) görevinde:

Örn:

Bahçedeki ağaç çiçek açmış.

3. Cümleleri bağlıyorsa bağlaç görevinde:

Örn:

Buraya kadar geldi ki illa bizi görecek.

Belgisiz Zamirler Özellikleri, Türleri, Örnekler

Belgisiz Zamirler

Birden fazla simin yerini tutan ya da hangi ismin yerini tuttuğu açıkça belli olmayan zamirlerdir. Bunların çoğu, belgisiz sıfatlara çekim eki (3. şahıs iyelik ekleri) getirilerek yapılır. Sıfatla ilgisi olmayanlar da vardır.

“biri, birisi, hepsi, kimi, kimisi, hepsi, tamamı, herkes, kimse, hiç kimse, çoğu, bazısı, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, her biri, öteberi, şey…“

Belgisiz sıfattan yapılanlar: “birkaç-ı, bazı-ları, bir-i, pek çoğ-u, pek az-ı, bazı-sı, tüm-ü, bütün-ü, bir kısm-ı, her bir-i, başka-sı, hiçbir-i…”

“filân” kelimesi de olduğu gibi hem sıfat hem zamir olarak kullanılır.

Hepsini tekrar çağırdılar.
Kimi de gelmeyi hiç düşünmedi.
Buraya hepsinin gelmesi gerekiyordu.
Tamamından sen sorumlusun.
Herkes böyle düşünmez.
Kimse senin gibi olamaz zaten.
Çarşıdan ne kadar öteberi aldın?
Birkaçı dün de gelmişti.
Bazıları bu sabah gelmeyi düşündüler.
Biri yer biri bakar; kıyamet ondan kopar.
İnsanların pek çoğu bu konuda bilinçsizdir.
Çalışanların pek azı hak ettiğini alır.
Bazısı da hep mağdurdur.
Elindekilerin tümünü yere bırak.
Bütününü görmeden bir şey diyemem.
Bir kısmını görmekle karar verilmez.
Her biri ayrı özellikler taşır.
Başkasının yerine konuşamam.
Hiçbiri bunu uygun görmez.
Falanın filânın ne dediği önemli değil.
Kendisine bir şey söyleyecektim.
Bazı ikilemelerde ikinci ve anlamsız olan kelime zamirdir.

Para mara istemem.
Kalem malem alacağım.
» Belgisiz zamirlerin de sıfatlardan ayırt edilme yolu, bütün zamirlerde (özellikle işaret zamirlerinde) olduğu gibidir. Zaten belgisiz zamirler ek almış oldukları hâlde sıfat olarak kullanılamazlar.

» Belgisiz zamirler isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:

Öğrencilerin pek çoğu (tamlanan)
Pek çoğunun velisi (tamlayan)
Adamın kimsesi yoktu (tamlanan)
Kimsenin işine karışmam. (tamlayan)