BERELEMEK, BERTMEK, BERE
DERLEME SÖZLÜKLERİNDE BU SÖZLERİN ÇOK AZ YER ALDIĞINI BİLİYORUM. BUNUN İÇİN BU SÖZLERİN KULLANILDIĞI YERLERİ BELİRTİRSENİZ, EKSİK KALAN YÖRELERİ YAZARIZ.
Eski - Çağdaş Türk lehçelerinin büyük bölümünde kullanılan bu sözlerle yansımaları Türkiye Türkçesi Yöre Ağızlarında da “günden güne azalarak” kullanılıyor.
Bu üç büyük alandaki bu söz ile kökteş söz varlığını yazdım. Bu konudaki dil yazısı çok uzun olduğu için ilk önce kısaltarak sunuyorum.
Bu yazıda, şimdilik bu sözlerin geçtiği Türkçedeki En Eski Kaynağı, Türkiye Yöre Ağızlarından birkaç örnek ile Kırgız Türkçesindeki kullanımından bir bölümü veriyorum.
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ:
ESKİ TÜRK ŞİİRİ – Prof. Dr. Reşit Rahmeti Arat
Türk Tarih Kurumu yayınları – 1965 yılı
& BERTMEK (kılış eyl.) = Yaralamak, berelemek.
bertgeli (neteg. eyl.) = Yaralamak için, berelemek için.: ETŞ. 284.
[Eksik]
3 (14a)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . saydı sini bertgeli
ig toġa egirdi sini emgetgeli
[Seni yaralamak için ….. batırdı
Acı çektirmek için, sayrılık tökellik (maraz) yöreni sardı.]
bertermü? (gen. zaman eyl. soru kipi çek.) = Yaralar mı? Bereler mi?.: ETŞ. 252.
Belde turġan biş on oġlan
Begim ḳayda termü erki,
Bezeklikte ḳızlar ḳırḳın
Bertermü köñülin (erki).
[Belde (dağ yamacında) duran elli yiğit,
“Beğim nerede?” der mi ola?
Haremdeki kızlar, câriyeler,
Gönüllerini berterler (üzerler, üzülürler) mi ola?]
--- Aktarmaları yaparken bu kaynaktaki aktarmaları Türkçeleştirerek yazdım.
Örnek: R. R. Arat'ın "hastalıklar" biçimindeki aktarmasına karşılık: "ig toġa" yakın anlamlı ikilemesini "sayrı - tökel (maraz)" biçiminde aktardım. ig, toġa, sayrı, tökel sözleri Türkçe, ayraç içindeki "maraz" Arapçadır.
--- --- ---
TÜRKİYE TÜRKÇESİ
DERLEME SÖZLÜĞÜ. 12. CİLT
4454.s. bere (ad; sağlık bilim) = Yara izi. (*Kula -Manisa)
4454.s. bertilmek (dönüşlü oluş eyl.) (I) = İncimek, incinmek: Bunun ayağı bertik be kuzum. (Bölceağaç *Manyas -Balıkesir)
4454.s. bertilmek (dönüşlü durum eyl.) (II) = Üzüntü duymak. (Güzel, Akçakese, Meyvabükü -Ankara)
--- --- ---
KIRGIZ TÜRKÇESİ – TÜRKİYE TÜRKÇESİ
TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ
& BERT (ad, neteg; sağlık bilim) = İincinme, yarı kırık. = mert.
Atasözü: Arıstan Ay’ğa minemin dep, ayağın bert kılıptır. = Aslan Ay’a bineyim derken ayağını incitmiş (ayağının kemiğini yerinden oynatmış).
Atasözü: Küçtüü küçönsö, küçünö kelet; Küçü cok küçünsö, beli mertinet. = Güçlü zorlanırsa, gücü ortaya çıkar; Güçsüz zorlanırsa, beli incinir.
Atasözü: Bee balasın çapçısa da bert kılbayt. = Kısrak yavrusuna vursa incitmez, “aksak etmez (sakatlamaz)”.
bertinip: Beli bertinip kalıptır. = Beli incinip kalmış. Beli incinmiş. “beli kırılmış” değil.
Atasözü: Sınğandan bertingen caman. = İncimek, kırılmaktan (daha) kötü.
bertinttim: Belimdi bertinttim.= Belimi incittim.
belim bertti = Belim incidi.
--- --- ---
DERLEME SÖZLÜKLERİNDE BU SÖZLERİN ÇOK AZ YER ALDIĞINI BİLİYORUM. BUNUN İÇİN BU SÖZLERİN KULLANILDIĞI YERLERİ BELİRTİRSENİZ, EKSİK KALAN YÖRELERİ YAZARIZ.
Eski - Çağdaş Türk lehçelerinin büyük bölümünde kullanılan bu sözlerle yansımaları Türkiye Türkçesi Yöre Ağızlarında da “günden güne azalarak” kullanılıyor.
Bu üç büyük alandaki bu söz ile kökteş söz varlığını yazdım. Bu konudaki dil yazısı çok uzun olduğu için ilk önce kısaltarak sunuyorum.
Bu yazıda, şimdilik bu sözlerin geçtiği Türkçedeki En Eski Kaynağı, Türkiye Yöre Ağızlarından birkaç örnek ile Kırgız Türkçesindeki kullanımından bir bölümü veriyorum.
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ:
ESKİ TÜRK ŞİİRİ – Prof. Dr. Reşit Rahmeti Arat
Türk Tarih Kurumu yayınları – 1965 yılı
& BERTMEK (kılış eyl.) = Yaralamak, berelemek.
bertgeli (neteg. eyl.) = Yaralamak için, berelemek için.: ETŞ. 284.
[Eksik]
3 (14a)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . saydı sini bertgeli
ig toġa egirdi sini emgetgeli
[Seni yaralamak için ….. batırdı
Acı çektirmek için, sayrılık tökellik (maraz) yöreni sardı.]
bertermü? (gen. zaman eyl. soru kipi çek.) = Yaralar mı? Bereler mi?.: ETŞ. 252.
Belde turġan biş on oġlan
Begim ḳayda termü erki,
Bezeklikte ḳızlar ḳırḳın
Bertermü köñülin (erki).
[Belde (dağ yamacında) duran elli yiğit,
“Beğim nerede?” der mi ola?
Haremdeki kızlar, câriyeler,
Gönüllerini berterler (üzerler, üzülürler) mi ola?]
--- Aktarmaları yaparken bu kaynaktaki aktarmaları Türkçeleştirerek yazdım.
Örnek: R. R. Arat'ın "hastalıklar" biçimindeki aktarmasına karşılık: "ig toġa" yakın anlamlı ikilemesini "sayrı - tökel (maraz)" biçiminde aktardım. ig, toġa, sayrı, tökel sözleri Türkçe, ayraç içindeki "maraz" Arapçadır.
--- --- ---
TÜRKİYE TÜRKÇESİ
DERLEME SÖZLÜĞÜ. 12. CİLT
4454.s. bere (ad; sağlık bilim) = Yara izi. (*Kula -Manisa)
4454.s. bertilmek (dönüşlü oluş eyl.) (I) = İncimek, incinmek: Bunun ayağı bertik be kuzum. (Bölceağaç *Manyas -Balıkesir)
4454.s. bertilmek (dönüşlü durum eyl.) (II) = Üzüntü duymak. (Güzel, Akçakese, Meyvabükü -Ankara)
--- --- ---
KIRGIZ TÜRKÇESİ – TÜRKİYE TÜRKÇESİ
TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ
& BERT (ad, neteg; sağlık bilim) = İincinme, yarı kırık. = mert.
Atasözü: Arıstan Ay’ğa minemin dep, ayağın bert kılıptır. = Aslan Ay’a bineyim derken ayağını incitmiş (ayağının kemiğini yerinden oynatmış).
Atasözü: Küçtüü küçönsö, küçünö kelet; Küçü cok küçünsö, beli mertinet. = Güçlü zorlanırsa, gücü ortaya çıkar; Güçsüz zorlanırsa, beli incinir.
Atasözü: Bee balasın çapçısa da bert kılbayt. = Kısrak yavrusuna vursa incitmez, “aksak etmez (sakatlamaz)”.
bertinip: Beli bertinip kalıptır. = Beli incinip kalmış. Beli incinmiş. “beli kırılmış” değil.
Atasözü: Sınğandan bertingen caman. = İncimek, kırılmaktan (daha) kötü.
bertinttim: Belimdi bertinttim.= Belimi incittim.
belim bertti = Belim incidi.
--- --- ---
