Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olup Olmadığını Anlama-2

Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olup Olmadığını Anlama, Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olduğu Nasıl Anlaşılır, Türkçe kelimelerin özellikleri, Türkçe olmayan kelimeler tdk, Türkçe kelimeler hangi harflerle başlamaz tdk, Türkçe olmayan kelimeler ve anlamları, Türkçe kelimenin başında bulunmayan harf, Türkçe bir kelime midir, Türkçe bir kelimenin başında bulunmayan harfler, bir kelimenin arapça olup olmadığını nasıl anlarız?

Akademik 22.10.2017, 09:54 20.03.2019, 23:51
Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olup Olmadığını Anlama-2

Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olup Olmadığını Anlama

Türkçe Kelimelerin Ses Özellikleri

Bu yazıda bir kelimenin Türkçe kökenli olup olmadığını nasıl anlayacağımıza bakacağız. Ancak bir kelime aşağıdaki tüm şartları sağlamış olsa dahi Türkçe kökenli olmayabilir. Her zaman istisnai bir durum olabilir. Lütfen bunu göz önünde bulunduralım.

Konumuz: Türkçe kelimelerin özellikleri, Türkçe olmayan kelimeler tdk,
Türkçe kelimeler hangi harflerle başlamaz tdk, Türkçe olmayan kelimeler ve anlamları, Türkçe kelimenin başında bulunmayan harf, Türkçe bir kelime midir, Türkçe bir kelimenin başında bulunmayan harfler, bir kelimenin arapça olup olmadığını nasıl anlarız?


Bu ses özelliklerin oluşumunda halkın söyleşini oldukça önemli yer tutmaktadır. Yani bu kurallar oluşurken Türkçe söyleyiş özellikleri göz önünde bulundurulmuştur. Bunu okudukça anlayabilirsiniz.

1. Ses uyumları


Bir kelimedeki seslerin çeşitli açılardan birbirine uyması hadisesidir. Türkçede iki farklı ses uyumundan söz etmek mümkündür: Kalınlık – incelik uyumu ve düzlük-yuvarlaklık uyumu.

Kalınlık-incelik uyumu(büyük ünlü uyumu): Bu uyum bir kelimedeki seslerin/sesli/ünlü harflerin birbirine olan uyumudur. Türkçede bir kelimedeki seslerin hepsi ya kalın ya da ince olmak zorundadır. Yani bir kelimedeki ilk ses kalın ise kelimenin kökündeki, ekindeki tüm sesler kalın; kelimedeki ilk ses ince ise tüm sesler ince olmak zorundadır.

Köklerle eklerin birleşmesinden doğan kalınlık-incelik uyumsuzluğunda ekler daima köke uymak zorundadır. İşte bu sebeple Türkçedeki eklerin kalın ve ince olmak üzere çift şekilleri vardır.

Örneğin: yapar sözcüğü tamamen kalın seslerden “a” oluşmaktadır. Bu kelimeye getirdiğimiz “-idi” ekini bakın kök ne hale getirir: yapar + idi > yapardı. Yani ek kalınlaşır.

o + bir > öbür, bu + ile > böyle, bu + gün> bugün gibi.

Kalınlık incelik uyumu bugüne kadar Türkçenin hemen her döneminde çok sağlam bir şekilde geçerliliğini korumuştur. Bugün de geçerliliğini korumaktadır.

Tabii bu durumun çeşitli istisnaları olabilir: anne, hangi, hani, dahi gibi. Bu kelimeler aslen Türkçe olmalarına rağmen zamanla bu şekle bürünmüşlerdir.

Düzlük-yuvarlaklık uyumu(küçük ünlü uyumu): Bu uyum Türkçenin her döneminde ve her sahasında görülmüş bir uyum değildir. Ancak bugünkü Türkiye Türkçesinde kuvvetle geçerli bir uyumdur.

Düzlük yuvarlaklık uyumu Türkçe seslerin düzlük, yuvarlaklık durumuna göre bir kelimede arka arkaya gelmesidir. Bu uyumun ayrıntılı anlatımı için buraya göz atınız.

2. Uzun ses, şapkalı harf


Türkçe kelimelerde uzun ses yani bizim bildiğimiz mânâda şapkalı kullanım yoktur. Bu sesler Türkçeye girmiş yabancı kelimelerde mevcuttur. Demek ki şapkalı bir harf gördüğümüzde bu kelimenin Türkçe olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

3. “o” ve “ö” sesleri


Türkçe kelimelerde “o” ve “ö” sesleri sadece ilk hecede bulunur. İlk heceden sonraki hecelerde bulunmaz. Bu kelimeler Türkçe olmayan kelimelerdir.

Köylerde ve kasabalarda “doktor” kelimesine “toktur”, “horoz” kelimesine “horuz” dendiğine hepimiz mutlaka şahit olmuşuzdur. İşte Türkçenin söyleyiş özelliğinin harika bir tezahürüdür bu. Konuşurken ikinci “o” sesini hemen “u” sesine çevirip daha kolay söylemek isteriz.

4. “f” sesi


Türkçe kelimelerde “f” sesi yoktur. Bu ses Türkçe kelimelerde ancak tabiat/doğa taklidi bazı kelimelerle aslında v’li olan birkaç kelimede görülür: fısıltı, fırıldak, fosur fosur, üflemek, öfke(

5. “j” sesi


Türkçe kelimelerde “j” sesi yoktur. Bu sesler Türkçeye sonradan girmiş yabancı sözcüklerde vardır. Hatta halk bu sesi “c” sesine çevirerek okumak ister: jandarma(candarma), Japon(capon) gibi.

6. “h” sesi


Türkçe kelimelerde “h” sesi yoktur. Sadece tabiat taklidi olan kelimelerde görülür.

7. Başta bulunmayan sesler


Türkçedeki kelimelerin başlarında genellikle c, ğ, l, m, n, r, v, z ve nazal n sesleri bulunmaz. Tabiî bu sesleri Türkçede kelime başlarında bulunmaz diye kestirip atmak doğru değildir. Belli başlı istisnaları vardır. Ancak çoğunlukla başta bulunmazlar.

8. Sonra bulunmayan sesler


Türkçe kelimelerde sonda b, c, d, g ve ğ sesleri bulunmaz.

9. Başta çift sessiz bulunmaması


Türkçe kelimelerde ve hecelerde kelime ve hece başında çift sessiz harf bulunmaz. Grup, traş, tren gibi.

10. İki seslinin yan yana bulunmaması


Türkçe kelimelerde iki sesli harf bazı istisnaların dışında yan yana bulunmaz. Genelde iki ses arasındaki bir sessiz harfin düşmesinden dolayı bu istisnalar oluşmaktadır. Yoksa bunun dışında Türkçede iki sesli harf yan yana bulunmaz.

Prof. Dr. Muharrem Ergin

EK AÇIKLAMALAR

Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olup Olmadığını Anlama, Bir Kelimenin Türkçe Kökenli Olduğu Nasıl Anlaşılır?

TÜRKÇE SÖZCÜKLERİN SES ÖZELLİKLERİ


*  Türkçe sözcükler büyük ünlü (kalınlık-incelik) uyumuna uyar.

Türkçede sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü (a, ı, o, u) varsa, sonraki hecelerde de kalın ünlü (a, ı, o, u) bulunur; ince ünlü (e, i, ö, ü) varsa, sonraki hecelerde de ince ünlü (e, i, ö, ü) bulunur. Buna büyük ünlü uyumu denir.

Kalın ünlüler: a, ı, o, u
İnce ünlüler: e, i, ö, ü

İlk hece                        Sonraki heceler
a, ı, o, u  (kalın)    →     a, ı, o, u  (kalın)
e, i, ö, ü  (ince)     →     e, i, ö, ü  (ince)

sinema (Fransızca), sandalye (Arapça), mavi (Arapça), karizma (Fransızca)…

Yukarıdaki sözcükler büyük ünlü uyumuna aykırı olduğu için Türkçe değildir, dilimize başka dillerden geçmiş yabancı sözcüklerdir.

*  Türkçe sözcükler küçük ünlü (düzlük-yuvarlaklık) uyumuna uyar.

Türkçede düz ünlü (a, e, ı, i) bulunan bir heceden sonra yine düz ünlü (a, e, ı, i) gelir; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) bulunan bir heceden sonra ya düz-geniş ünlü (a, e) ya da dar-yuvarlak ünlü (u, ü) gelir. Buna küçük ünlü uyumu denir.

Düz ünlüler: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü,

hece                                  Sonraki hece
a, e, ı, i  (düz)             →     a, e, ı, i  (düz)
o, ö, u, ü  (yuvarlak)    →     a, e  (düz-geniş) /  u, ü  (dar-yuvarlak)

hamur (Arapça), memur (Arapça), marul (Rumca), kanun (Arapça)…

Yukarıdaki sözcükler küçük ünlü uyumuna aykırı olduğu için Türkçe değildir.

*  Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonra o, ö bulunmaz.

doktor (Fransızca), horoz (Farsça), atom (Fransızca), aktör (Fransızca), maydanoz (Rumca), tiyatro (İtalyanca), rekor (Fransızca)…

*  Türkçe sözcüklerde uzun ünlü yoktur.

cezâ (Arapça), fedâ (Arapça), âlem (Arapça), âşık (Arapça)…

*  Türkçe sözcüklerde ince a (â) ünlüsü yoktur.

kâğıt (Farsça), kâtip (Arapça), rüzgâr (Farsça), hikâye (Arapça)…

*  Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.

kuaför (Fransızca), seans (Fransızca), saat (Arapça), aile (Arapça), şiir (Arapça), şair (Arapça), kauçuk (Fransızca)…

*  Türkçe sözcüklerde j sesi yoktur.

pijama (Fransızca), jeton (Fransızca), jilet, jandarma (İtalyanca), jüri (Fransızca)…

*  Türkçe sözcüklerde f sesi yoktur.

fakir (Arapça), fayton (Fransızca), fırın (Rumca), fasulye (Rumca), fındık (Arapça), fayda (Arapça), fizik (Fransızca), fatura (İtalyanca)…

*  Türkçe sözcüklerde h sesi yoktur.

hasta (Farsça), haydut (Arapça), hayvan (Arapça), hayat (Arapça), sabah (Arapça), hiza (Arapça), his (Arapça), hür (Arapça), hayal (Arapça)…

*  Türkçe sözcüklerin başında  l, r, ğ, c, m, n, v, z  ünsüzleri bulunmaz.

limon (Rumca), lale (Farsça), radyo (Fransızca), roman (Fransızca), rakam (Arapça), cevap (Arapça), cuma (Arapça), moral (Fransızca), mektup (Arapça), numara (İtalyanca), normal (Fransızca), vücut (Arapça), vaat (Arapça), viraj (Fransızca), zeytin (Arapça), zehir (Farsça), zaman (Arapça), zil (Farsça)…

*  Türkçe sözcüklerin başında iki ünsüz bulunmaz.

Tren (Fransızca), kral (Sırpça), kravat (Fransızca), spiker (Fransızca), spor (Fransızca), plaj (Fransızca), krema (İtalyanca), kredi (Fransızca), plan (Fransızca), prenses (Fransızca)…

*  Türkçe sözcüklerin kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz.

Millet (Arapça), dükkân (Arapça), bakkal (Arapça), madde (Arapça), sarraf (Arapça), seyyar (Arapça), cadde (Arapça), zerre (Arapça), sıhhat (Arapça)…

*  Türkçe sözcüklerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz.

Katalog (Fransızca), hac (Arapça), kod (Fransızca)…
Kitap (kitab – Arapça), mektup (mektub – Arapça), dolap (dolab – Arapça), ilaç (ilac – Arapça), talep (taleb –  Arapça)…

Yukarıda öğrendiğimiz kuralları birkaç sözcük üzerinde uygulayalım, incelediğimiz sözcüklerin neden Türkçe olmadığını görelim:

Jeton sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna uymaz. İlk hecesinde ince ünlü (e) var, sonraki hecede ince ünlü (e, i , ö, ü) gelmesi gerekirken kalın ünlü (o) gelmiş.
* Küçük ünlü uyumuna uymaz. Düz ünlü (e) bulunan bir heceden sonra, ya düz-geniş ünlü (a, e) ya da dar yuvarlak ünlü (u, ü) gelmesi gerekirken geniş yuvarlak ünlü (o) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerin ilk hecesinden sonra o, ö bulunmaz.
* Türkçe sözcüklerde j sesi yoktur.
(Jeton sözcüğü dilimize Fransızcadan geçmiştir.)

Tiyatro sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna uymaz. İlk hecesinde ince ünlü (i) var, sonraki hecelerde ince ünlü (e, i , ö, ü) gelmesi gerekirken kalın ünlü (a, o) gelmiş.
* Küçük ünlü uyumuna uymaz. Düz ünlü (a) bulunan bir heceden sonra, ya düz-geniş ünlü (a, e) ya da dar yuvarlak ünlü (u, ü) gelmesi gerekirken
geniş yuvarlak ünlü (o) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerin ilk hecesinden sonra o, ö bulunmaz.
(Tiyatro sözcüğü dilimize İtalyancadan geçmiştir.)

Millet sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Türkçe sözcüklerin başında m ünsüzü bulunmaz.
* Türkçe sözcüklerin kökünde aynı iki ünsüz yan yana bulunmaz.
(Millet sözcüğü dilimize Arapçadan geçmiştir.)

Fasulye sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna uymaz. Sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü (a) var, sonraki hecelerde de kalın ünlü (a, ı, o, u) olması gerekirken, son hecede ince ünlü (e) kullanılmış.
* Küçük ünlü uyumuna uymaz. Düz ünlü (a) bulunan bir heceden sonra yine düz ünlü (a, e, ı, i) gelmesi gerekirken yuvarlak ünlü (u) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerde f sesi yoktur.
(Fasulye sözcüğü dilimize Rumcadan geçmiştir.)

Limon sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna aykırıdır. Sözcüğün ilk hecesinde ince ünlü (i) var, sonraki hecede de ince ünlü (e, i, ö, ü) olması gerekirken kalın ünlü (o) gelmiş.
* Küçük ünlü uyumuna aykırıdır. Düz ünlü (i) bulunan heceden sonra yine düz ünlü (a, e, u, ü) gelmesi gerekirken yuvarlak ünlü (o) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerin ilk hecesinden sonra o, ö bulunmaz.
* Türkçe sözcüklerin başında L bulunmaz.
(Limon sözcüğü dilimize Rumcadan geçmiştir.)

Aile sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna uymaz. Sözcüğün ilk hecesinde kalın ünlü (a) var, sonraki hecelerde de kalın ünlü (a, ı, o, u) olması gerekirken, ince ünlü (i, e) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez.
(Aile sözcüğü dilimize Arapçadan geçmiştir.)

Âlem sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna uymaz. İlk hecede kalın ünlü (â) var, sonraki hecede de kalın ünlü (a, ı, o, u) olması gerekirken ince ünlü (e) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerde uzun ünlü yoktur.
(Âlem sözcüğü dilimize Arapçadan geçmiştir.)

Viraj sözcüğü Türkçe midir?
Hayır değildir; çünkü,
* Büyük ünlü uyumuna aykırıdır. Sözcüğün ilk hecesinde ince ünlü (i) var, sonraki hecenin de ince ünlülü (e, i, ö, ü) olması gerekir, fakat kalın ünlü (a) gelmiş.
* Türkçe sözcüklerin başında  v  ünsüzü bulunmaz.
* Türkçe sözcüklerde j sesi yoktur.
(Viraj sözcüğü dilimize Fransızcadan geçmiştir.)

Yorumlar (4)
ömer 5 yıl önce
mis gibi anlatmışsınız örneklerde çok temiz
Mehmet SAnver 3 yıl önce
Teşekkür ederim unutmuştum tazelendim
Gülcan 3 yıl önce
Cok güzel olmuş teşekkürler