Eski Uygur Türkçesi Metinleri 4
Eski Uygur Türkçesi Metinleri 4
Uygur Türkçesi Metin IV
UYGURCA HUKUK VESİKALARI’NDAN
Vasiyetname
- küskü yıl sekiz-inç ay sekiz yigirmike
Sıçan yılı, sekizinci ayın on sekizinde,
- men tüşimi aġır igke tegmiş-ke
ben Tüşimi ağır hastalığa tutulduğum için,
- edgü ayıġ bolġay men tip kişim
iyi (veya) fena olacağım diye, karım
- sılan͡g-ḳa bitig ḳodtum minte
Sılan͡g’a vasiyetname bıraktım. Benden
- kin er-ke beg-ke tegmetin evim-
sonra başka bir kimse ile evlenmeden, evimi
- ni tutup oġlum altmış ḳay-a-nı
idare edip, oğlum Altmış-Kaya’nın
- asrap yorız-un oġlum ḳosan͡g esen
terbiyesi ile meşgul olsun. Oğullarım Kosang, Esen-
- ḳay-a olar ögey anamız bizke
Kaya, onlar üvey annemiz bize
- tegir alır biz tip almaz-un ḳatıl-
aittir, alacağız diye, müdahalede bulun-
- maz-un-lar apam birök alır biz
masınlar. Eğer alacağız diye,
- tip çamlasar-lar uluġ suü-ke
dava ederlerse, büyük orduya (?)
- bir altun yastuḳ oġlan tigit-
bir altın yastık, şehzadelere
- lerke birer kümüş yastuḳ
birer gümüş yastık,
- içgerü aġılıḳ-ḳa bir yastuḳ
iç hazineye bir yastık,
- içgerü aġılıḳ-ḳa bir at birip
iç hazineye bir at verip,
- aġır ḳıyınḳa tegip söz-leri
ağır cezaya çarptırılsın (ve) sözleri
- yorımaz-un bu bitig-ni sutz-a
geçmesin. Bu vasiyetnameyi Sutz-a
- ked ḳay-a tutun͡g tükel-e kimtsü
Ked-Kaya Tutung, Tükele ve Kimtsü
- başlap ḳuvraġ tavġaç yeke ikiçi
başta olmak üzere, cemaat (ile) Tavgaç-Yeke (ve) İkiçi
- başlap bodun ḳadaşlarım asan-a
başta olmak üzere, halk ve yakınlarımdan Asana,
- olar üskinde birtim tanuḳ in͡ge
onlar huzurunda verdim. Şahit İnge,
- tanuḳ ḳara toyın bu tamġa menin͡g ol
şahit Kara Toyın. Bu damga benimdir.
- men ḳaysın ayıtıp bitidim
Ben Kaysın sorup yazdım.
- bu tamġa men tavġaç yeke-nin͡g ol
Bu damga ben Tavgaç-Yeke’nindir.
- bu tamġa men asan-a-nın͡g ol
Bu damga ben Asana’nındır.
Sözcüklerin Çözümlemeleri
sekiz ‘sekiz’ +(i)nç [sıra sayı sıfatı yapım eki]
sekiz yegirmi ‘on sekiz’ +ke [yönelme durum eki]
ig ‘hastalık’ +ke [yönelme durumu eki]
teg- ‘yakalanmak, tutulmak’ –miş [geçmiş zaman sıfat-fiil eki] +ke [yönelme durum eki]
bol- ‘olmak’ –ġay men [1. tekil kişi gelecek zaman]
kişi ‘karı, eş, zevce’ +m [1. tekil kişi iyelik eki]
bitig ‘yazılı kâğıt, vasiyetname’ < biti- ‘< Çince. yazmak’ –g [fiilden isim yapım eki]
ḳod- ‘koymak, bırakmak’ < ḳo- ‘koymak’ –d [fiilden fiil yapım eki] –tum [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
min ‘ben’ +te [bulunma-çıkma durumu eki]
teg- ‘değmek, paya düşmek’ –metin [olumsuz zarf-fiil]
ev ‘ev’ +(i)m [1.tekil kişi iyelik eki] +ni [belirtme durumu eki]
asra- ‘terbiye etmek’ –p [zarf-fiil eki]
yorı- ‘ilerlemek’ –zun [3. tekil kişi emir eki]
ana ‘anne’ +mız [1. çoğul kişi iyelik eki]
teg- ‘değmek; paya düşmek’ –ir [3. tekil kişi geniş zaman eki]
al- ‘almak’ –ır biz [1. çoğul kişi geniş zaman]
çamla- ‘dava etmek’ –sarlar [3. çoğul kişi şart eki]
tigin ‘prens’ +t [çokluk eki: /n/ ile sonlanan isimlerden sonra Mo ğolca +t çokluk eki ulanırsa sondaki ses düşer ve tigit olur. Ancak bu ek zamanla ilk fonksiyondaki kullanımının dışına çıkarak bir yapım eki görevini üstlenmiştir. Böyle olduğuna tanık ola rak, çokluk eki almış şekliyle tigit sözü üzerine çokluk eki gelme si gösterilebilir. Aynı eren ve oğlan sözcükleri gibi.] +ler [çokluk eki] +ke[yönelme durumu eki]
birer ‘birer’ < bir ‘bir (1)’ +er [üleştirme sayı sıfatı eki]
aġılıḳ ‘hazine’ < aġı ‘hazineye konulan değerli şey’ +lıḳ [isimden isim yapım eki]
ḳıyın ‘~ ḳın: işkence, ceza’ +ḳa [yönelme durumu eki]
başla- ‘başta olmak, baş olmak’ < baş ‘baş’ +la [isimden fiil yapım eki] –p [zarf-fiil eki]
ḳadaş ‘yakın olan kimse’ < *ḳa ‘aile’ +daş [isimden isim yapım eki]
ḳuvraġ ‘cemaat, topluluk’ < *ḳubra- ‘toplanmak’ –ġ [fiilden isim yapım eki]
üsk ‘üst’ +i [3.tekil kişi iyelik eki] +n [zamir n’si] +de [bulunma-çıkma durumu eki]
tanuḳ ‘tanık, şahit’ < tanu- ‘tanımak, şahit olmak’ -ḳ [fiilden isim yapım eki]
men ‘ben’ +in͡g [ilgi durumu eki: Zamirler üzerine iyelik ekleri gelmez.]
