KARGA KAZGA ÖTKÜNSE BUTI SINUR > TAVUK KAZA ÖYKÜNSE-İLDENİZ TURAN YAZDI
Akademik
18.10.2017, 12:14 04.11.2021, 18:44
KARGA KAZGA ÖTKÜNSE BUTI SINUR >
TAVUK KAZA ÖYKÜNSE…
=BU ATASÖZÜNÜN KULLANILDIĞI YÖRE AĞIZLARINI YAZARSANIZ, BİR YANDAN TOPLAR, ÖBÜR YANDAN UNUTULMAMASINI SAĞLAMIŞ OLURUZ=
Sözlerimizde, geleneklerimizde, değer yargılarımızda olduğu gibi söz varlığımız, deyimlerimiz ile atasözlerimizde de atalarımızın özelliklerini sürdürmekteyiz.
ANCAK, TÜRK BİLİME (türkolojiye) GEREKLİ, YETERLİ YÖNELİŞİN OLMAMASI, TÜRK’ÜN TÜRKLÜĞÜNÜ BİLMEMESİ YÜZÜNDEN BU DEĞERLER YIL GEÇTİKÇE GEVŞEYİP ERPİLMEKTEDİR.
DİVÂNÜ LÜGÂT’İT-TÜRK – Kaşgarlı Mahmut - 1072 yılı.
Türk Dil Kurumu Yayınları – Besim Atalay; 1940 yılı
ötgünmek (nesneli, dönüşlü durum eyl.) = Öykünmek, yansılamak, takllt etmek. Bu eylemi yaparken yarış etmek.: I. 254.
ötgündi : Ol maña ötkündi. = O bana öykündü, o beni yansıladı (taklit etti).
Yarış da böyledir.
Şu atasözünde kullanılmıştır:
Karga kazga ötkünse butı sınur. = Karga kaza öykünse butu (bacağı) kırılır.
Karga uçuş ile güç sınamada kazı öykünse butu (bacağı) kırılır, anlamındadır.
Bu atasözü duracağı yeri bilmeyen, çizgisini aşan kimseye büyük, güçlü kimselere öykünerek çetin durumlara düşmemesi için söylenir.
--- Ek bilgi: Kaşgarlı Mahmut bu sözün “başka sözlerde olduğu gibi” belli bir yörede kullanıldığını belirtmemesine bakarak: “O dönemde Türk lehçelerinde çok yaygın olduğunu” düşünebiliriz.
Buna karşılık: Yalnız Türkiye ile Türkmen Türkçesinde “ÖYKÜNMEK”, Azerbaycan Türkçesi yöre ağızlarından Hamanlı yöre ağzında “ÖYGÜNӘMӘK” biçiminde kullanılması bu eylemin son yüzyıllarda unutulmaya yüz tuttuğunu göstermektedir!
--- Ek bilgi: “Karga kazga ötkünse butı sınur” atasözü Türkiye Türkçesinde:
“Tavuk kaza öykünse götü (/ kıçı) çıkar” ile;
“Tavuk kaza öykünmüş, tavuğun götü (kıçı) çıkmış” biçimlerinde kullanılmaktadır.
