KELİME DAĞARCIĞIMIZDAN. ETİMOLOJİ ARAŞTIRMALARI- PROF. DR. OSMAN FİKRİ SERTKAYA

KELİME DAĞARCIĞIMIZDAN. ETİMOLOJİ ARAŞTIRMALARI

PROF. DR. OSMAN FİKRİ SERTKAYA



Son yıllarda gençler kelimelerin kökenlerini araştırmaya başladılar. Bu konuda Facebook’ta onbeşten fazla topluluk/grup/kulüp/kürsü başlığı altında sahifeler açıldı. Bilgi paylaşımına gidiliyor. Bu topluluklar arasında şunları söyleyebiliriz. “Etimoloji (kökenbilimi) kulübü” (8600 üye), “Etimoloji Türkçe”(945 üye), “Etimoloji kelimenin kökeniyle ilgili paylaşım grubu” (840 üye), “Etimoloji” (530 üye), “Derin Tarih / Din Etimoloji” (349 üye), “dİLeVİ etimoloji topluluğu” (91 üye), “Canadamın Diksiyon ve Etimoloji Dersi” (29 üye), “Etimoloji ya da kelimelerin geçmişine yolculuk” (25 üye) önde gelen topluluklardır. Lehçeler konusunda da “Qırımtatar tilinin etimoloji ve gramer analizi” (96 üye) yer alıyor. Kürt lehçeleri hakkında da “nonakademik etimoloji kürsüsü = komisi kesejahteraan non-akademik mahasiswa” (105 üye), “Bêjenashi (Etimoloji)” (58 üye) toplulukları yer almaktadır.

Bu konudaki ihtiyaçları karşılamak için Prof. Dr. Hasan Eren’in “Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (1999)”, Prof. Dr. Andreas Tietze’nin “Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (2002)”, Sevan Nişanyan’ın “Sözlerin Soyağacı. Çağdaş Türkçe’nin Etimolojik Sözlüğü (2002)”, Prof. Dr. Tuncer Gülensoy’un “Türkiye Türkçesi’ndeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (2007)” gibi Türkçe etimoloji sözlükleri de yayımlandı ve yayımlanmaktadır.

Kelimelerin kökenleri ile ilgili olarak ben de 1988 ile 2018 yılları arasında otuzdan fazla araştırma yayımladım. Bunların çoğunu da zaman zaman Türk Dil Kurumu’nun aylık yayın organı olan Türk Dili dergisinde yayımlamıştım. Artık bu araştırmalarımı bir araya getirerek okuyucuya sunmanın zamanı geldiğini düşündüm.

Akçag yayınları 2018’den itibaren “Türkoloji Serisi” adlı bir yayın dizisine başladı. Bu serinin ilk kitabı da benim etimoloji araştırmalarımın toplu yayımı oldu. “Kelime Dağarcığımızdan. Etimoloji Araştırmaları” adlı kitabım (Akçağ, Ankara, 388 s.) Şubat ayının sonlarında bilim alemine sunuldu.

Biraz da Türkçeye çevresindeki dillerden geçen kelimeler ile çeşitli Türkçe kelimelerin etimolojik kökenlerinin anlatıldığı kitabımda yer alan kelimeler üzerinde durmak istiyorum.

Türkçe “alakırdı > lakırdı, bay, bayan, bayın, dinlemek, kiçig > kiçi ~ keçi”; Çince çın “doğru, gerçek”, tay “büyük” ile ilişkili olarak taga, tagayı, tagay, tayı, dayı, tay-eze > teyze, tay-ata > tata > dede; tay-fun “büyük fırtına”, sengün > sagun ; she-tie-mi > istemi; Çince+Türkçe liv-aş > lavaş; Çince+Moğolca taluy “deniz”; Japonca şôgun; Moğolca cebe “giyim, zırh” kelimesi ile ilişkili olarak cebelü “giyimli, zırhlı”, Cebe Ali > Cibali, Cebe-hâne > cephane; oytun “mübarek”; subay “bekar”, göğüs < kököz ~ kögüz, Sayın “kişi adı”; Soğdça ajun; Hintçe çurnı “toz; pudra”; erdini “cevher, mücevher”; Farsça hem-şîr, hem-şîre “erkek ve kadın hastabakıcı”; tûbre > tobra > torba; Arapça yetmân ~ yetmen “tek, bir”; Süryanice mar “üstâd, hoca”; Yunanca bora, poyraz; Rusça Gorbaçov; Kişi isimlerinden: Beyrek, Kürşad, Pusat, Okay; Yer isimlerinden: Adana; Sebze meyve isimlerinden: Maydanoz, elma; Türkçe kelimelerden bay, bayan, bayın, amrak, Emrah, Emre; süngü, tınlıg “canlı”; tirgük > direk kelimesi ile ilgili olarak Farsça daraht ~ dıraht, Fransızca direct; Bu kelimelere ek olarak Su “zaman”, sü “asker” sübaşı > subaşı, çağ, küçük, enük, çocuk, tagar > dağar, dağar-cık, tüm, tümen, lakırdı; sülümen “calomel, süblime”. Daha bir çok kelime metinlerde geçtiği yerler gösterilerek açıklanmıştır. Okuyucu Türkçedeki yabancı kelimeler arasında gezinecektir. Günlük hayatta Türkçe zannederek kullandığı, çocuğuna isim olarak verdiği kelimelerin kökenlerini öğrenecektir.

Kelime açıklamalarının dışında kitapta etimoloji yapmanın metodu üzerinde durulmuş ve konu ile ilgili olarak zengin bir bibliyografya verilmiştir. Kişi isimleri dizini’nde de yayınlarda kısaltılarak verilen isimlerin açılımlı şekilleri verilmiş, böylece yazarların başka çalışmalarına kişinin erişmesi sağlanmıştır. Okuyucularımın zevkle okuyacağına ve bir çok yeni bilgiye erişeceğine emin olarak arzediyorum.