KÜLTÜR SÖZÜNÜN KÖKENİ
Arif Cengiz Erman
Kültür, Latince kesmek, kazmak, ekmek, toprağı sürmek ve tapınmak anlamlarına gelen *col (*colo: ben kazarım, ekerim) eyleminin, belirsiz geçmiş ortaç-eylem biçimi olan *cultus sözünden gelir. Bu söz, ön Türk dili olan Etrüskçede yine aynı anlamlara gelen *cul eyleminin, ardılı olan Latinceye evrilmiş biçimidir. Etrüskçe ayrıca *mul eylemi, ki *cul sözünün bir söyleniş biçimidir, kurban etmek anlamına gelir. Latinceye tapınmak (kurban kesmek) anlamında da evrilmesinin nedeni budur.
Sümercede de *gul eylemi Etrüskçe ve Latincedeki gibi aynı anlamlara gelmektedir. Bu üç ön Türk dilindeki *gul, *cul ve *col biçimlerindeki bu söz, bugün Türk dillerinden yalnızca Çuvaşçaya kesmek anlamına gelen *şul olarak evrilmiştir. Diğer Türk dillerine ise *yul olarak evrilmiş, ancak bugün unutulmuştur. Geçmişte ise, yuluk/yuluğ biçimlerinde Arapça "kurban" anlamında kullanılmıştır. Bugün bunun yerine, onun diğer bir söyleniş biçimi olan *yıl eylemi kullanılmakta, ama kesmek, kazmak, ekmek gibi anlamları karşılamamaktadır.
Yeniden Latinceye dönersek, *col eylemi belirsiz geçmiş ortaç-eylem biçimi olarak *cultus (Etrüskçe *cultuş) olarak, bizim dilimizde yulutuş/yılıtış anlamını karşılamaktadır. Latince *culture sözü ise, bizim dilimizde yıltırı/yıldırı anlamını karşılıyor. Türkçede bu kökten türetilen *yılan adı gibi, Latincede de bu kökten türetilen *coluber sözü "yılan" anlamına gelmektedir. Roma'daki amfitiyatro olan ve bugün ne anlama geldiği bilinmeyen Colosseum sözü de bu kökten türemedir. Colosseum, yılışım demektir.
Türk Dil Kurumu bir zamanlar kültür için ekin/ekinç sözlerini önermişti. Etimolojik araştırma yapmadan, masa başında yapılmış türetmelerden biriydi. Ancak toplumda bir karşılık bulmadı. Kültür, bugün de halen inatla kullanılıyor. Belki de dilimizin köküne olan alışkanlığımızdandır, bilmiyoruz.
