TÜRKÇEDE EMMEK VE SÜT KARDEŞİ KAVRAMLARI
Divanü Lügat’it Türk’te emik/emig olarak geçen bir sözcük vardır. Bu yazımızda hem emik sözcüğünü hem de bundan türeyen ve süt kardeşi anlamında kullanılan birkaç sözcüğü inceleyeceğiz.
1) Türkçede “emzik ve emzirmek” gibi sözlerin kökü “em-“ eylemidir. Bu eylem, Çağdaş Türkçelerin tümünde yaşadığı gibi Moğolcada da kullanılmış bir sözcüktür. Türkiye’de bazı yörelerde “ağızlık” anlamında emik sözcüğü kullanılmaktadır.
2) Emik sözcüğü, em- eylem kökünden türemiş bir addır. Divanü Lügat’it Türk’te “meme” anlamında kullanılmıştır. Bugün Türkiye Türkçesi dahil Çağdaş Türkçelerde bu anlamda kullanılmıyor olsa da Tuva Türklerinde “emig” meme anlamıyla bugün de kullanılmaktadır.
3) Türkçede ise “emçek/emcek” sözcüğü birçok yörede bilinmekte ve kullanılmaktadır. Çağdaş Türkçelerde de yine bu sözcük birkaç ses değişimiyle işletilmektedir. (Görselde bulunuyor) Türkiye’de bu anlamda kullanılan bir de “emecen” sözcüğü vardır.
4) Türkçede bir de emikteş (emikdeş) sözcüğü vardır. Aynı memeden süt emmiş bebekler için kullanılan bir sözcük Moğolcada “emildeş” olarak varlığını sürdürmektedir. Türkiye’de bazı yörelerde süt kardeşi anlamında “emişik” sözcüğü kullanılmaktadır. Nevşehir’in bazı bölgelerinde ise “emişmiş” sözü süt kardeşliği için kullanılır.
5) Moğolcada süt kardeşi anlamında emildeş, kökeldeş ve emcekdeş sözleri vardır. Kökeldeş sözcüğü de “kökel: göğüs” sözcüğünden türemiştir.
6) Ali Şir Nevai, Muhakemet’ül Lügateynde Farsların “süt kardeşi” kavramını karşılamak için Türkçeden sözcük ödünçlediğini belirtir.
7) Bugün Türkçede emmek sözcüğü yalnızca bebekler için değil geniş anlamıyla “içine çekmek” olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğabilim (fizik) terimi absorbsiyon için de emilim karşılığı kullanılmaktadır.
8)Emmek sözcüğünü içerek atasözü ve deyimlerimizi inceleyelim:
- Kanını emmek
- Anasından emdiği sütü burnundan getirmek
- Emdiği süt haram olmak
- Helal süt emmek
- İnsanoğlu çiğ süt emmiş. (Atasözü)
[ARAŞTIRMA: MUHİTTİN KANBUR]
