Cümle Türleri, Cümle Nedir, Cümle Çeşitleri

Cümle Türleri, Cümle Nedir, Cümle Çeşitleri

Cümle Türleri, Cümle Nedir, Cümle Çeşitleri

Cümle Türleri, Cümle Nedir, Cümle Çeşitleri

1. YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER


a) İsim (ad) Cümlesi

Yüklemi  isim olan cümlelere denir.


  • ·         *Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye abla. > komşu –i—di—n

  • ·         * Bence dinin gibi küfrün  de  mukaddesti senin.

  • ·         * Burada vefa yok.

  • ·         * Bu  yaptıklarım senin içindir.


  •  
Bazı isim cümlelerinde ek fiil düşebilir.


  • ·         *Bizimkiler çok iyi (dir)

  • ·         *Bu yıl ayakkabılar pahalı  (imiş)


  •  

Yüklemi hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen (ortak köklü ve sesteş kelimeler) kelimelerin isim mi fiil mi olduğunu anlamak için cümledeki kullanımına bakmak gerekir.


  • ·         *Sende ders notları varmış (var imiş)  (isim cümlesi)

  • ·         *En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya (fiil cümlesi)


  •  


 b) Fiil (Eylem) Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiilden kurulu cümlelere fiil cümlesi denir. Fiil cümlelerinde yüklem haber ya da dilek kiplerinden biriyle çekimlenir. Fiil cümleleri de ek eylem olabilir.

  • *Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin (Görülen geçmiş zamanla çekimlenmiş )

  • *Kahpelendin de garez bağladım  ahlaka bile (Görülen geçmiş zamanla çekimlenmiş)

  • *Suya versin bağban gülizarı  zahmet  çekmesün (Emir kipi)

  • *Artık buradan gitmeliyim (Gereklilik kipiyle çekimlenmiş)


  •  

2. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER:


a) Olumlu Cümle

Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini belirten cümleler olumludur. Dilimizdeki isim ve fiil soylu sözcüklerin hepsi olumludur. Bunlar bazı eklerle ya da sözcüklerle olumsuz biçime sokulur.


  • ·         *O günler çok güzeldi  (olumlu isim c)

  • ·         *Hep seni bekledim  (olumlu fiil cümlesi)

  • ·         *Kalbimi çalan buydu  (olumlu isim cümlesi)


  •  


b) Olumsuz Cümle

Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumlu isim cümlesi yok, değil, ya da sız ekiyle olumsuz yapılır.


  • ·         *Kapını çalan bendim (olumlu isim cümlesi)

  • ·         *Kapını çalan ben değildim (olumsuz isim cümlesi)

  • ·         *Dışarıda birkaç kişi vardı (olumlu isim cümlesi)

  • ·         *Dışarıda hiç kimse yoktu (olumsuz isim cümlesi)

  • ·         *O, çok güçlüydü (olumlu isim cümlesi)

  • ·         *O, çok güçsüzdü (olumsuz isim cümlesi)

  • ·         *Eve gelmiş (olumlu fiil cümlesi)

  • ·         *Eve gelmemiş (olumsuz fiil cümlesi)


  •  

Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur.Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.


  • ·         * Yarın size geliyoruz  (Biçiminde ve anlamca olumlu)

  • ·         *Yarın size gelmiyoruz (Biçiminde ve anlamca olumsuz)


  •  

Biçimde olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.


  • ·         * Haydi bu işi yapabilirsen  yap (yapamazsın )   (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle)

  • ·         *Gel de bu işin içinden çık  (Çıkamazsın) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)

  • ·         * Ne arayanım var ne de soranım (yok) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)


  •  
Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük tekse, o cümle biçimce de anlamca  da olumsuzdur. Bir cümlede olumsuzluk bildirerek ya da sözcük iki tane ise o cümle biçimce olumsuz, anlamca olumludur.


  • ·         *Hala yanıma gelmiş değil (gelmemiş) (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)

  • ·         *Böyle yapmayın (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)

  • ·         *Seni sevmiyor değilim (seviyorum) (Biçimce olumsuz, anlamla olumlu)

  •  

  •  


C) Soru Cümlesi

Bir duygu veya düşünceyi soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir. Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir.


  • ·         *Dün beni arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)

  • ·         *Bize ne zaman geleceksin?(soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış)

  • ·         *Bana ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)

  • ·         *Hangi okulda çalışıyorsun? (soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış)


  •  

Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki gurupta incelenebilir. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez.


  • ·         *Okula neden gelmedin? (Gerçek soru cümlesi )

  • ·         *Dersi anlıyor musunuz?(Gerçek soru cümlesi)

  • ·         *Beni soran kim? (Gerçek soru cümlesi)

  • ·         *Hiç üzülmez olur muyum? (sözde soru cümlesi)

  • ·         *Onu ben mi dövmüşüm? (sözde soru cümlesi)

  • ·         *Şu kitabı bana verir misin? (sözde soru cümlesi)


  •  

Ç) Ünlem cümlesi 

Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama… gibi değişik duygular anlatan cümlelere denir.


  • ·         *Eyvah, ne yer ne yar kaldı!

  • ·         *Neydi o  güzellik öyle!

  • ·         *Süper bir iş buldum!


  •  

3. ÖGELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER


a) Kurallı Cümle

Yüklemi  Sonda bulunan cümlelere kurallı   (düz)  cümle denir.


  • ·         *Yarın size  geleceğim

  • ·         *Şiirin hasını ayak seslerinde tanırım

  • ·         *Ne zaman bir köy türküsü duysam şairliğimden utanırım

 

b) Kuralsız (Devrik) Cümle 

Yüklemi sonda bulunmayan cümlelere denir.Bu tür cümleler anlatım bakımından bozuk değildir.


  • ·         *Ne diyeceksin bu konuyla ilgili

  • ·         *Görüyorum seni


  •  

C) Eksiltili Cümle

Yüklemi söylenmemiş cümlelere denir.


  • ·         *Toprağı taşlı yerden, (olacaksın)kızı kardeşli yerden. (olacaksın)

  • ·         *Kısa bir sessizlik… (oluyor) sonra müzik başlıyor.

  • ·         *İnsanı mest eden güzelliği … (var)

  •  

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

Cümleler yargı bildirir. Kimi cümlelerde bir yargı, kimi cümlelerde ise birden çok yargı vardır. Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır.
Bu konuyu daha iyi anlamak için “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarına açıklık getirmekte yarar var.

 


TEMEL CÜMLE: Birleşik cümlelerde asıl yargıyı bildiren, yardımcı yargıları sonuca bağlayan cümledir. Daha öz bir ifadeyle temel cümle yüklemdir.


  • ·  Sokakta kartopu oynadık.
    cümlesinde “oynadık” yüklemi temel cümledir.

  • ·  Ümit, fakirin ekmeğidir.
    cümlesinde “fakirin ekmeği” yüklemi temel cümledir.


  •  


YAN CÜMLECİK: Tam bir yargı bildirmeyen, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan, temel cümlenin ögesi olarak görev yapan söz ya da söz öbeklerine yan cümlecik denir.


  • · Minareyi çalan kılıfını hazırlar.
    yan c. (özne) / temel c. (yüklem)

  •  


cümlesinde “minareyi çalan” sözleri yan cümleciktir. Sıfat – fiille kurulan bu yan cümlecik, temel cümlenin (hazırlar) öznesi görevinde kullanılmıştır.


  • ·  Hava soğursa paltonu giy.
    yan cüm.   /  temel cüm.


  •  

cümlesinde “soğursa” sözü yan cümleciktir. Çekimli fiil ile kurulan bu yan cümlecik, temel cümlenin zarf tümleci görevindedir.



A) BASİT CÜMLE

Tek yüklemi bulunan tek yargı bildiren cümlelerdir.


  • ·         *Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Düşmanı, Dudaktan Kalbe romanları / Reşat Nuri Güntekin’ e / aittir.

  • ·         *Seninle bir daha görüşmeyeceğim.

  • ·         *Halit Ziya Uşaklıgil, / Servet-i Fünün edebiyatının en büyük romancısıdır.

  • ·         *İkinci Yeni sanatçıları / şiiri / soyutlaştırmışlardır.


  •  

B) BİRLEŞİK CÜMLE:

 

 

Birleşik cümleleri dört gurupta incelenir.


1) GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE:

İçinde fiilimsi (isim fiil, sıfat fiil, zarf fiil)bulunan cümlelere denir.Fiilimsinin yer aldığı bölüme yan cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle var demektir.


  • ·         *Beni soranı, gördün mü?  (Yan cümlecik Temel cümlenin b.li nesnesidir.)

  • ·         *Çalışan kazanır.(Yan cümlecik temel cümlenin öznesidir.)

  • ·         *Seni görünce mutlu oluyorum.  (Y.C.T.C nin Z.T dir.

  • ·         *Seni seven insanları sen de sev.(Y.C.T.C nin B.li Nesnesidir.)

  • ·         *Beni dinleyin herkese teşekkür etmek  istiyorum


  •  


2) İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE (KAYNAŞIK CÜMLE):

Bir cümle başka bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle denir. İç cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi ya da başka bir öğesi olabilir.

*Ben gidiyorum,  dedi.  (iç cümle temel cümlenin nesnesi)

iç cümle   /     TC

*Ben büyüdüm,   diyorsun. (iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)

i.c           /       TC

*Adam:   Beni  burada bekleyin, dedi. (İç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)

3) Şartı Birleşik Cümle:

Yan  cümleciği – se, mi ile kurulan ve temel cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula (şarta)  bağlayan cümledir.


  • ·         *Görürsem  söylerim.

  • ·         *Çalışmadın mı başarılı olamasın.

  • ·         *Sen gelirsen  ben de gelirim.

  •  


4) Ki’li BİRLEŞİK CÜMLE:

Ki  bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir.


  • ·         * Benimle konuş ki seni anlayayım.

  • ·         * Dürüst ol  ki insanlar sana güvensin.

  • ·         * Düzenli çalış ki kazanasın.

  • ·         * Şiir o kadar güzel okudu ki şaşırdım kaldım.


  •  


C) SIRALI CÜMLE:

İçinde birden çok tamamlanmış yargı bulunan cümlelere denir.Sıralı Cümleler 2 gurupta incelenir.
 

1) Bağımlı Sıralı Cümle

Öğrenilen en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir.


  • ·         * Yaşlı kadın  buraya kadar geldi sizi sordu (özne ortak)

  • ·         *Beni aramış ama bulamamış (özne ve nesne ortak)

  • ·         *Türkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı. (özne DT, N ortak)

  • ·         *Onu bana beni ona şikayet eder. (yüklem ortak)

  • ·         *Yazın Antalya ya gider orada gezerdik (özne ve zarf tümleci ortak )

  •  


2) Bağımsız Sıralı Cümle :

Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir.


  • ·         *Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu

  • ·         *Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu

  • ·         * O geziyordu ben çalışıyordum

  • ·         *Deneme başka şeydir felsefe başka şeydir.


  •  

Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul eder.


  • ·         *Bu işe başlıyorum ama bugün bitiremem.

  • ·         *Sabahı severiz çünkü gündüzün başlangıcıdır.

  •  


D) BAĞLI CÜMLE

Birden fazla cümlenin birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir. Sıralı cümledeki virgül ya da noktalı virgül yerine, bağlaç getirilirse ortaya bağlı cümle çıkar.


  • · Evin kapısı açıldı ve dışarı yaşlı bir adam çıktı.

  • Birinci cümle                    ikinci cümle

  •  

 


Bu cümlede, iki yüklem (açıldı, çıktı), yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümlenin (Evin kapısı açıldı) sonuna nokta konmamış, ikinci cümle (dışarı yaşlı bir adam çıktı) küçük harfle başlamıştır. Bu iki cümle birbirine bağlaçla (ve) bağlanarak bağlı cümle oluşturulmuştur.


Aşağıdaki cümleler, birbirine bağlaçla bağlanan cümlelerden oluşan bağlı cümlelerdir.


  • ·       Sabah erken kalktık; ama yine de derse yetişemedik.

  • ·       Takımımız iyi mücadele etti; ancak yenilmekten kurtulamadı.

  • ·       Bu koca kitabı bitirdik de sınava girdik.

  • ·       Kardeşim bugün ne ders çalıştı ne kitap okudu.

  • ·       Hem suçlu olduğunu biliyorsun hem de özür dilemiyorsun.

  • UYARI: İçinde bağlaç bulunan her cümle bağlı cümle değildir. Çünkü bağlaçlar cümlenin özne, nesne gibi ögelerini de birbirine bağlayabilir. Bağlaçlar yüklemleri birbirine bağlıyorsa orada bağlı cümle vardır.

  •  


·       Ne annesine ne babasına haber vermiş.

Bu, bağlı bir cümle değildir. Çünkü “ne… ne…” bağlacı yüklemleri değil, dolaylı tümleçleri (annesine, babasına) birbirine bağlamıştır. Sonuçta bu cümle bir yüklemi olduğu için basit cümledir.

·       Ne kızı verir ne dünürü küstürür.

Bu, bağlı bir cümledir. “Ne… ne…” bağlacı “verir” ve “küstürür” yüklemlerini dolayısıyla cümleleri birbirine bağlamıştır.Ayrıca bu yüklemlerin, dolayısıyla cümlelerin özneleri ortaktır.

Yararlı olması dileğiyle...

cümle türleri örnekleri, cümle türleri pdf, cümle türleri test, cümle türleri 8. sınıf
cümle türleri çalışma kağıdı, yapılarına göre cümleler, cümle öğeleri, cümle örnekleri, cümle nedir örnekler, cümle örnekleri türkçe, cümle türleri ygs, cümle nasıl kurulur

Yorumlar (0)