YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER 1. Fiil Cümlesi 2. İsim Cümlesi
Anlam Bilgisi
14.01.2018, 13:10 14.01.2018, 13:10
KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
1.2 CÜMLEDE ANLAM
> Anlatımına Göre Cümleler
Öznel Anlatımlı Cümleler
Nesnel Anlatımlı Cümleler
Tanım Cümleleri
İçerik (Konu) Cümleleri
Üslup (Biçem) Cümleleri
Doğrudan (Dolaysız) Anlatımlı Cümleler
Dolaylı Anlatımlı Cümleler
Kinayeli Anlatım İçeren Cümleler
Aşamalı Durum Bildiren Cümleler
> Cümlede Anlam İlişkileri
Eş Anlamlı Cümleler
Yakın Anlamlı Cümleler
Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler
Neden (Sebep) – Sonuç İlişkili Cümleler
Amaç – Sonuç İlişkili Cümleler
Koşul – Sonuç İlişkili Cümleler
Açıklama İlişkili Cümleler
Karşılaştırma Cümleleri
> Cümle Yorumlama
Cümlenin Konusu
Cümlenin Ana Fikri
Cümleden Çıkarılabilecek Yargı
Cümleden Çıkarılamayacak Yargı
Cümle Tamamlama
Cümle Oluşturma
Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler
Örtülü Anlam
> Anlamlarına Göre Cümleler
Öneri Cümleleri
Varsayım Cümleleri
Eleştiri Cümleleri
Öz Eleştiri Cümleleri
Davranış Cümleleri
Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri
Uyarı Cümleleri
Görüş Cümleleri
Yakınma (Şikayet) Cümleleri
Hayıflanma Cümleleri
Pişmanlık Cümleleri
Sitem Cümleleri
Küçümseme Cümleleri
Azımsama Cümleleri
Şaşırma Cümleleri
Beklenti Cümleleri
Özlem (Hasret) Cümleleri
Tasarı Cümleleri
Tahmin Cümleleri
Olasılık (İhtimal) Cümleleri
Çaresizlik Cümleleri
Beğeni Cümleleri
Onay (Katılma) Cümleleri
Abartma Cümleleri
Endişe (Kaygı) Cümleleri
Gözlem Cümleleri
Kesinlik Bildiren Cümleler
Kararlılık Bildiren Cümleler
Kararsızlık Bildiren Cümleler
Eşitlik Bildiren Cümleler
Bilinenin Soruyla Vurgulandığı Cümleler
[td_block_list_menu menu_id="34254"]
Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, olayı ya da yargıyı anlatmak için kurulan sözcük dizisine cümle (tümce) denir.
Cümle, bir yargıyı ya da isteği eksiksiz biçimde ortaya koyar.
"Kuşların bakışından büyülenip
Dalmışım akşamın alacasına."
Bu iki dize, bir durumu, bir yargıyı bildirmektedir; bir cümle oluşturmuştur.
Daha önce de belirtildiği gibi cümlenin en önemli -olmazsa olmaz- öğesi yüklemdir; yüklem olmadan cümle olmaz.
Türkçede cümleler, yükleme göre biçim alır, türlere ayrılır.
Cümle çeşitlerinden söz edildiğinde hemen cümlenin yüklemine bakılmalı, yüklem bulunmalıdır.
Yüklemin ne olduğunu yeniden anlatmak çok gereksiz olur. Hâlâ yüklem öğrenilmediyse bu konulara bakmaya ne gerek var?
Otuz iki dişten çıkan, otuz iki mahalleye yayılır.
Yukarıdaki atasözünün (cümlenin) yüklemi "yayılır" fiilidir.
Bu cümlenin yüklemi bulununca, bu atasözü ile ilgili şunlar ilk anda söylenebilir:
"Kurallı (düz) cümle - fiil (eylem) cümlesi - olumlu cümle"
Türkçede cümleler dört ayrı yönden çeşitlere ayrılır, grup-landırılır:
A) Yüklemlerine Göre Cümleler
B) Öğelerin Dizilişine Göre Cümleler
C) Anlamlarına Göre Cümleler
D) Yapı Bakımından Cümleler
Yüklemlerine göre cümleler; yüklemin türüne, yüklemin hangi tür sözcük olduğuna göre gruplandırılır. Yüklemlerine göre iki çeşit cümle vardır:
Yüklemi çekimli fiil olan cümledir. Çekimli fiilin ne olduğunu bir kez daha hatırlayalım: Çekimli fiil, kip eki (haber ya da dilek kipleri) ve kişi eki almış olan fiildir.
Aşağıdaki cümlelerde yüklemler çekimli fiildir:
Çekimli fiil tek kip eki alabileceği gibi, iki farklı kip eki de alabilir; yani bileşik çekimli fiil olabilir:
Aşağıdaki dizelerde, çekimli fiil durumunda olan yüklemler vardır:
"Sihrinle hayalimden ayın nakşı silindi
Her hissime bir taze çocuk safveti sindi."
"Saadet benziyor boş bir seraba,
Düşüyor her seven gönül azaba,
Gelmiyor çekilen dertler hesaba
Diyorum, sebep ne bu ıstıraba?"
(Orhan Seyfi ORHON)
"Baktıkça yüzünüze aksiniz vurdu bana
Neşe dolu gözlerim büründü bir dumana."
"Yıllarca gurbette çektiği çile,
Canlanır yeniden gelerek dile."
"Bütün mevsimlerin üstüne,
Geriliyor bembeyaz bir kanat."
"Güneş vurmuş içime,
Kuşlara yapraklara dönmüşüm."
Yüklemi isim ya da isim soylu sözcük olan cümleler, yüklemine göre isim (ad) cümlesidir. Yüklemi fiil olmayan her cümle isim cümlesidir:
* İsim cümlesinde yüklem olan isim ya da isim soylu sözcükler, ekfiil (ekeylem) alarak yüklem olur:
* Ekfiilin olumsuzunda "değil" kullanılır; ancak "değil" yalnız başına bir cümlenin yüklemi olmaz:
"Sevda değil, beni böyle ağlatan." Yüklem
"Yalnız yaşamak kolay değil."
"Bunları anlatan bir kişi değil."
* Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekildeki "-dır, -dir" eki çoğu zaman düşer, "-dır, -dir" eki düşse de bu sözcüklerde yine ekfiil vardır:
* Fiilin dışındaki farklı türlerden sözcükler ya da söz öbekleri isim cümlelerinde yüklem olarak kullanılabilir:
* Mastarlar da ekfiil alarak isim cümlesinin yüklemi olur:
1.2 CÜMLEDE ANLAM
> Anlatımına Göre Cümleler
Öznel Anlatımlı Cümleler
Nesnel Anlatımlı Cümleler
Tanım Cümleleri
İçerik (Konu) Cümleleri
Üslup (Biçem) Cümleleri
Doğrudan (Dolaysız) Anlatımlı Cümleler
Dolaylı Anlatımlı Cümleler
Kinayeli Anlatım İçeren Cümleler
Aşamalı Durum Bildiren Cümleler
> Cümlede Anlam İlişkileri
Eş Anlamlı Cümleler
Yakın Anlamlı Cümleler
Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler
Neden (Sebep) – Sonuç İlişkili Cümleler
Amaç – Sonuç İlişkili Cümleler
Koşul – Sonuç İlişkili Cümleler
Açıklama İlişkili Cümleler
Karşılaştırma Cümleleri
> Cümle Yorumlama
Cümlenin Konusu
Cümlenin Ana Fikri
Cümleden Çıkarılabilecek Yargı
Cümleden Çıkarılamayacak Yargı
Cümle Tamamlama
Cümle Oluşturma
Düşüncenin Yönünü Değiştiren Sözcükler
Örtülü Anlam
> Anlamlarına Göre Cümleler
Öneri Cümleleri
Varsayım Cümleleri
Eleştiri Cümleleri
Öz Eleştiri Cümleleri
Davranış Cümleleri
Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri
Uyarı Cümleleri
Görüş Cümleleri
Yakınma (Şikayet) Cümleleri
Hayıflanma Cümleleri
Pişmanlık Cümleleri
Sitem Cümleleri
Küçümseme Cümleleri
Azımsama Cümleleri
Şaşırma Cümleleri
Beklenti Cümleleri
Özlem (Hasret) Cümleleri
Tasarı Cümleleri
Tahmin Cümleleri
Olasılık (İhtimal) Cümleleri
Çaresizlik Cümleleri
Beğeni Cümleleri
Onay (Katılma) Cümleleri
Abartma Cümleleri
Endişe (Kaygı) Cümleleri
Gözlem Cümleleri
Kesinlik Bildiren Cümleler
Kararlılık Bildiren Cümleler
Kararsızlık Bildiren Cümleler
Eşitlik Bildiren Cümleler
Bilinenin Soruyla Vurgulandığı Cümleler
[td_block_list_menu menu_id="34254"]
YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER 1. Fiil Cümlesi 2. İsim Cümlesi
CÜMLE ÇEŞİTLERİ
A- YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER
1. Fiil Cümlesi
2. İsim Cümlesi
B- ÖĞELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
1. Kurallı (Düz) Cümle
2. Devrik Cümle
3. Eksiltili Cümle
C- ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER
1. Olumlu Cümle
2. Olumsuz Cümle
3. Soru Cümlesi
4. Emir Cümlesi
5. Dilek Cümlesi
D- YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER
1. Basit Cümle
2. Bileşik Cümle
a) Girişik Birleşik Cümle
b) İlgi Cümlesi
c) Şart Cümlesi
3. Sıralı Cümle
a) Bağımsız Sıralı Cümle
b) Bağımlı Sıralı Cümle
4. Bağlı Cümle
Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, olayı ya da yargıyı anlatmak için kurulan sözcük dizisine cümle (tümce) denir.
Cümle, bir yargıyı ya da isteği eksiksiz biçimde ortaya koyar.
"Kuşların bakışından büyülenip
Dalmışım akşamın alacasına."
Bu iki dize, bir durumu, bir yargıyı bildirmektedir; bir cümle oluşturmuştur.
Daha önce de belirtildiği gibi cümlenin en önemli -olmazsa olmaz- öğesi yüklemdir; yüklem olmadan cümle olmaz.
Türkçede cümleler, yükleme göre biçim alır, türlere ayrılır.
Cümle çeşitlerinden söz edildiğinde hemen cümlenin yüklemine bakılmalı, yüklem bulunmalıdır.
Yüklemin ne olduğunu yeniden anlatmak çok gereksiz olur. Hâlâ yüklem öğrenilmediyse bu konulara bakmaya ne gerek var?
Otuz iki dişten çıkan, otuz iki mahalleye yayılır.
Yukarıdaki atasözünün (cümlenin) yüklemi "yayılır" fiilidir.
Bu cümlenin yüklemi bulununca, bu atasözü ile ilgili şunlar ilk anda söylenebilir:
"Kurallı (düz) cümle - fiil (eylem) cümlesi - olumlu cümle"
Türkçede cümleler dört ayrı yönden çeşitlere ayrılır, grup-landırılır:
A) Yüklemlerine Göre Cümleler
B) Öğelerin Dizilişine Göre Cümleler
C) Anlamlarına Göre Cümleler
D) Yapı Bakımından Cümleler
A) YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER
Yüklemlerine göre cümleler; yüklemin türüne, yüklemin hangi tür sözcük olduğuna göre gruplandırılır. Yüklemlerine göre iki çeşit cümle vardır:
I. Fiil (eylem) Cümlesi
Yüklemi çekimli fiil olan cümledir. Çekimli fiilin ne olduğunu bir kez daha hatırlayalım: Çekimli fiil, kip eki (haber ya da dilek kipleri) ve kişi eki almış olan fiildir.
Aşağıdaki cümlelerde yüklemler çekimli fiildir:
"Hedefe yaklaştıkça zorluklar artacaktır."
"Eline diken batmadan gül toplayamazsın."
"Sabırlı adam, bir iğne ile kuyu kazar."
"Yavaş ve sabırla çalışma, güzel işler üretir."
"Yüzeyde hazine bulamazsınız."
"Okyanusu suya bakarak aşamazsın."
Çekimli fiil tek kip eki alabileceği gibi, iki farklı kip eki de alabilir; yani bileşik çekimli fiil olabilir:
Aşağıdaki dizelerde, çekimli fiil durumunda olan yüklemler vardır:
"Sihrinle hayalimden ayın nakşı silindi
Her hissime bir taze çocuk safveti sindi."
"Saadet benziyor boş bir seraba,
Düşüyor her seven gönül azaba,
Gelmiyor çekilen dertler hesaba
Diyorum, sebep ne bu ıstıraba?"
(Orhan Seyfi ORHON)
"Baktıkça yüzünüze aksiniz vurdu bana
Neşe dolu gözlerim büründü bir dumana."
"Yıllarca gurbette çektiği çile,
Canlanır yeniden gelerek dile."
"Bütün mevsimlerin üstüne,
Geriliyor bembeyaz bir kanat."
"Güneş vurmuş içime,
Kuşlara yapraklara dönmüşüm."
II. İsim (ad) Cümlesi
Yüklemi isim ya da isim soylu sözcük olan cümleler, yüklemine göre isim (ad) cümlesidir. Yüklemi fiil olmayan her cümle isim cümlesidir:
"Ben dünyadan bihaber bir çocuğum."
"Şimdi o dünyadan hiçbir haber yok.
"Yok, bizi arayan soran kimsemiz."
"Gün gelince biz değil miyiz ölen?"
"Hangi resmime baksam ben değilim."
"Efkâr ettiğimiz şey memleketin halidir."
* İsim cümlesinde yüklem olan isim ya da isim soylu sözcükler, ekfiil (ekeylem) alarak yüklem olur:
"Gökyüzünün başka rengi de varmış."
"Alçakgönüllü adamdın"
"Akşama sabaha yolcudur."
"İçliyimdir herkes kadar."
"Bir leylak bahçesisin karşımda."
"Zaman da bir kozadır, ipekböceğim
Bir dışındayız, bir içinde"
* Ekfiilin olumsuzunda "değil" kullanılır; ancak "değil" yalnız başına bir cümlenin yüklemi olmaz:
"Sevda değil, beni böyle ağlatan." Yüklem
"Yalnız yaşamak kolay değil."
"Bunları anlatan bir kişi değil."
* Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekildeki "-dır, -dir" eki çoğu zaman düşer, "-dır, -dir" eki düşse de bu sözcüklerde yine ekfiil vardır:
"Bu bir kılıçbalığının öyküsü(dür)"
"İstanbul limanı bu günlerde tenha(dır)"
"Bu türkünün yüreğinde sancı var(dır)"
"Aramızda(dır) uzun zamandır yüzünü görmediklerimiz."
"Senin ışıklı günlerin, Benim iyimser dostlarım Hepsi, hepsi şiirde(dir)"
* Fiilin dışındaki farklı türlerden sözcükler ya da söz öbekleri isim cümlelerinde yüklem olarak kullanılabilir:
"Bütün benliğimizi saran korkuydu." (isim)
"Başka birisi yok beni duyan." (İsim)
"Yalanmış bize gerçek diye anlatılanlar." (İsim)
"Siz Ali Bey, Veli Beyefendi busunuz. (Zamir)
"Gelecekler önünde suçlusunuz." (Adlaşmış sıfat)
"Ama nedir çağlar üzre,
"Beni senden güçlü kılan?" (Zamir)
"Gözlerinin rengi ne güzeldi!" (Adlaşmış sıfat)
"Girmek üzereyim, dar kapısından O eski rüyalar âleminin." (Edat grubu)
"Nedir bu adamlardan çektiğim?" (Zamir)
"Kış ortasıydı bizim geldiğimiz zaman." (Ad tamlaması)
"Herkesi canından bezdiren fabrikaların gürültüsüydü." (Ad tamlaması)
"Suda yıldızların parıltısıdır
"Bu karanlıkta bazı bazı çakan." (Ad tamlaması)
"Benim sadık yârim kara topraktır." (Sıfat tamlaması)
"Cehaletin ilacı okumaktır." (Fiilimsi-isimfiil)
"Bu vatan toprağın kara bağrında
"Sıra dağlar gibi duranlarındır." (Fiilimsi grubu)
"Bir hastanın nabzı gibidir sesler." (Edat grubu)
* Mastarlar da ekfiil alarak isim cümlesinin yüklemi olur:
Hayattaki en zor şey alışmakmış.
Sabretmekti yapabildiğimiz tek şey.
