Azeri Sözcüğünün Kökeni
Azerbaycan Türkleri’ne “Azeri” adının verilmesi Gürcü asıllı Rusya lideri Stalin (Gürcüce adı Jozef Çikvaşvili olmalı) tarafından yakıştırılmıştır. Olay Türkiye ile Azerbaycan’ın bağını kesmek idi. Çünkü Azerbaycan halkının nüfus kağıtlarının etnik aidiyetleri kısmında Türk yazıyordu. Stalin bunu değiştirmiş Türk yerine Azeri kelimesini yazdırmıştır. Olay Sayın Ortaylı’nın dediği gibi Stalin’in “uydurması” değildir. Stalin ve yandaşlarının “Yakıştırması”dır.
Kafkas halklarından Ermeniler ve Gürcüler Oğuz Türkleri ile hep savaş halinde olmuşlardır. Bunun etnik, dil ve dinî sebepleri vardır. Hatta 1920’li yılların Azerbaycan liderlerinden Mir Cafer Bagirof “Stalin bu kitabı okursa, bizi duman eder” diyerek Dede Korkut kitabı başta olmak üzere Türk destanlarını Türk halkları arasında yasaklatmıştır.
Destanlar üzerine inceleme Stalin’den sonra Andrey Nikolayeviç Kononov’un Rodoslovnaya Türkmen (Şecere-i Terakime) adlı eseri ile başlar. 1986’dan sonra da Ethem Tenişev-Muharrem Ergin danışmanlığında ve SSCB adına Tofig Melikov ile TC adına Osman Sertkaya’nın yürütücülüğünde 1988 yılının yazında Baku’da yapılan Dede Korkut Kolokyumu ile destanlar konusu yeniden açılmış, Halık Köroğlu’nun Moskova’dan direktifi ile Türkmenler başta olmak üzere Türk Destanları üzerinde çalışmalar hızlandırılmıştır. TDK içerisinde de başkanı olduğum Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu içerisinde ön hazırlıklar yapılmış, konunun genişliği göz önüne alınarak Prof. Fikret Türkmen’in idaresinde Türk Destanları Projesi yürütülmüştür.
Ahmet Caferoğlu ile Muharrem Ergin hocalarımın tutumlarına gelince: Stalin daha “Türk” kelimesi yerine “Azeri” etnonimini yazdırmadan önce Caferoğlu Azerbaycan Yurt Bilgisi Dergisini yayımlıyordu. Yani Azerbaycan kelimesi kullanılıyordu. Caferoğlu hocamın 1940’ta yayımladığı “Azerbaycan” adlı eserde Azerbaycan kelimesinin etimolojisi yapılmıştır. Oraya bakabilirsiniz.
Muharrem Ergin’e gelince: Şehriyar’ın Haydarbaba I ve II şiirlerini yayımlayan Ergin’in eserinin adı “Azeri Türkçesi”dir. Her iki hocam da Azeri kelimesine açıkça karşı çıkmamışlardır. Veya benim haberim yoktur.
Bazı kişiler Azer-î kelimesinin etimolojisini İran dillerinden getirirler. Bunları biliyorsunuz. Bazıları da kelimeyi Az-er diye parçalıyorlar. Firidun Celilov Bey’in söyledikleri ile Kâzım Mirşan muhiplerinin söyledikleri birbirine benziyor. Ancak bu konu benim çalışmalarımın dışında kalıyor.
Sonuçta “Azeri” etnik adı 1930’lu yılların ortalarında “Türk” kelimesi yerine kullanılan bir Etnonim olarak ortaya atılmıştır ve Azerbaycan halkı tarafından kullanılmaktadır. Selâm ve sevgilerimle.
