17.01.2021, 15:08

Batı dillerinde değişik biçimlenmiş çiftler oldukça fazladır

Batı dillerinde değişik biçimlenmiş çiftler oldukça fazladır

Değişik biçimlenme (suppletion)

Asıl ve bağlı biçim birimlerinin düzensiz kullanımlarıdır. Genel bir kuralla biçim birimleri arasında ilişki kurmanın mümkün olmadığı durumları anlatır. Değişik biçimlenme, bir diziyi tamamlamak için ilişkisiz ve farklı bir kök içeren biçimlerin dil bilgisindeki kullanımlarıdır.

Dilcilerin anomali olarak da adlandırdıkları değişik biçimlenme, Hint-Avrupa dilleri temelindeki düzensiz biçim birimleri bağlamında sistemli olarak tanımlanmıştır. Bir biçim veya yapının, yerini, kendisiyle ve dil kurallarıyla ilgisi olmayan bir başka biçim veya yapıya bırakmasıdır.

Değişik biçimlenmeden, genel olarak, aynı biçim birimi veya sözlük biriminin farklı dal biçimlerinin (allomorph) ve dal sözlük birimlerinin (allolex), yerlerini, farklı gösterenlere bırakması anlaşılmalıdır.

Değişik biçimlenme dildeki sıklıkla doğrudan ilişkilidir ve daha çok, kullanım sıklığı yüksek olan biçim birimlerde ortaya çıkar. Batı dillerinde değişik biçimlenmiş çiftler oldukça fazladır. İngilizce good ~ better ~ best, bad ~ worse ~ worst, one ~ first, two ~ second, go ~ went vb.

Değişik biçimlenme, dil bilgisi ve sözlüğün bulanık alanıdır ve bu alanlardaki bir kırılmayı ifade eder. Değişik biçimlenme ilişkisi iki temel ilkeye dayanır: a. İlişkinin, çekimlik veya yapımlık, mutlaka dil bilgisel olması gerekir; b. Bu ilişkideki değişik biçimlenen değişken tek olmalıdır.

Bugün Türkiye Türkçesinde, zamir çekimlerinde, bildirme çekiminde, geniş zaman çekiminde ve yeterlilik-yetersizlik ifadeleri arasında, çok açık bir değişik biçimlenme söz konusudur:

1.Zamir çekiminde: ben, beni, bende, benden; fakat bana;

2.Bildirme çekiminde: öğretmen (irür)im, öğretmen(irür)sin; fakat öğretmen(turur)’dir;

3.Geniş zaman çekiminde: gülme(r)sin > gülmezsin, gülme(r)siniz > gülmezsiniz; fakat gülme(r)yiz > gülmeyiz, gülme(r)em > gülmem;

4.Yeterlilik-yetersizlik ifadesinde: gülebil-; fakat güleme-, yapabil-; fakat yapama- vb.

Değişik biçimlenme, dilin her düzleminde ortaya çıkabilir: açıg > acı ‘acı’; fakat aç-ı > açı ‘açı’; kara ve siyah sözleri, aynı anlam alanında, anlamca değişik biçimlenme sergilerler. Türkçenin onluk sayı adları da, yapımlık bir değişik biçimlenme ilişkisi içindedir: yirmi, otuz, kırk, elli // altmış, yetmiş // seksen, doksan vb. krş. dağılma, sözlük dağılması.

Yorumlar (0)