Cumhuriyetten Daha Önce İlk Latin Abecesini Hatice Sultan Kullanmıştır

 

III. Selim'in kız kardeşi Hatice Sultan ile o sırada İstanbul'da yaşayan Fransız bedizci (ressam) Melling'in 1700'lerin sonlarında yaptıkları yazışmaları önemlidir.

Melling Türkçe öğrenmişti ancak Osmanlı abecesini kullanmakta güçlük çekiyordu.

Bu yüzden Melling ile Hatice Sultan Latin abecesini kullanarak Türkçe yazışıyorlardı.

Böylece Yazı Devrimi'nden 125 yıl önce Türkçeyi Latin abecesiyle Osmanlı sarayında yazmış oldular.

Bugün Yazı Devrimi'ne karşı çıkanlar, Osmanlı sarayında Latin abecesi ile Türkçe yazışıldığını bilmezler. Hem de doğrudan padişahın kız kardeşi tarafından...

Melling'in hayatının dönüm noktası kuşkusuz Sultan III. Selim'in kız kardeşi Hatice Sultan'la tanışmasıdır.

Antione İgnacio Melling 1784 yılında İstanbul'a ayak bastığında, 18 yıl boyunca kalacağı bu şehirde Sultan III. Selim'in başmimarı olacağını ve onun kız kardeşi Hatice Sultan ile fırtınalı bir aşk yaşayacağını kestirebiliyor muydu?

Mimar, Peyzaj Mimarı, ve ressam olan Antione İgnacio Melling tüm bu yeteneklerini, kuşkusuz kendisi gibi sanatçı olan babası ve amcasından almıştır. 1763 doğumlu Melling henüz 21 yaşındayken Rus Büyükelçisi Bulgakov'un himayesinde İstanbul'a gelir. İstanbul'da Pera bölgesindeki Rus elçiliği kışlık sarayı ve Büyükdere'deki  yazlık sarayının bahçe ve iç dekorasyonlarını gerçekleştirdi. Çok kısa sürede Fransız ve İsveç delegasyonuyla da tanışarak Pera bölgesinin popüler simalarından biri haline geldi. Elçilerin çocuklarına ve yakınlarına resim dersleri verdi.

(Voyage Pittoresque de Constantinople et de Rives du Bosphore: Hatice Sultan Sahilsarayı- Kuruçeşme- Bebek arasındaki devasa yalı bugün yok olmuştur.)

Melling'in hayatının dönüm noktası kuşkusuz Sultan III. Selim'in kız kardeşi Hatice Sultan'la tanışmasıdır. Hatice Sultan Osmanlı geleneklerine uygun olarak genç yaşta Hotin muhafızı (komutanı) Nakıbzade Seyid Ahmet Paşa ile evlendirilir. Ancak geçmişteki pekçok örnekte olduğu gibi bu evlilik bir politik- formalite evliliğidir. Hatice Sultan kocasını çok az görmüştür. Çünkü kocası Hotin'den İstanbul'a geldiği çok kısa zaman dilimlerinde eşini görebiliyordu. Bu durum dönemin meşhur kadın seyyahlarından Julia Pardoe'nin de dikkatinden kaçmamış, yayınlanan mektuplarında hayretini gizlememiştir.

(Hatice Sultan Sarayının canlandırması)

Melling 1804 yılında Hatice Sultan'a ait Ortaköy-Kuruçeşme arasındaki Neşetâbâd Sarayı’nın kısmi onarım ve iç dekorasyonunu yaptı. Ayrıca Hatice Sultan için kostümler, şallar ve kemerler de tasarladı. Bu sarayın inşaatı sırasında Melling ile Hatice Sultan arasındaki ilişki o kadar yoğunlaştı ki Neşetabad Sarayı içinde Melling kalfa için bir daire yaptırılır ve Melling saraya yerleşir. Bu arada nikahlı kocasının son derece basit ve gösterişsiz dairesinin sarayın iç kısımlarında gözlerden ırak bir yerde olduğunu Julia Pardoe'nin mektuplarından öğreniyoruz. Melling'in dairesi daha göz kamaştırıcı imiş.

(Sultan III. Selim'in Portresi: Eser Konstantin Kapıdağlı)

Melling ile Hatice Sultan sık sık mektuplaşıyorlardı. Melling Türkçe öğrenmişti ama Osmanlıca alfabesinde zorluk çekiyordu. Hatice Sultan ise Latin alfabesini öğrenerek mektuplaşmayı kolaylaştırdı. Bu mektuplar Fransa'da özel bir koleksiyonda korunmaktadır, Jacques Perot ve Frédéric Hitzel tarafından toparlanarak yayınlanmışlardır. Türkiye'de ise Tarih Vakfı tarafından çevrildi ve yayınlandı.

Hatice Sultan 1809 yılında Arnavutköy’de bir arazi satın alarak kızkardeşi Beyhan Sultan (1765-1824) ve amcasının kızı Esma Sultan (1778-1848) adını taşıyan sahil saraylarını Melling'e inşa ettirdi. Bu saray İstanbul halkı ve Avrupalılar arasında çok ün kazandı. Bir yandan da eleştirilere neden oldu. III. Selim sık sık kızkardeşinin sarayına uğramaktan büyük zevk alırdı. Hatice Sultan ev sahibesi olarak ağabeyini eğlendirmeyi çok önemsiyordu. Hatta bu nedenle Melling'e yalının bahçesine bir labirent parkı yaptırmıştır.

(Beşiktaş Sahilsarayı. 3. Selim'in yazlık sarayı. Şu an yerinde Dolmabahçe Sarayı yer alıyor. Gravür: Melling)

Melling'in çalışmalarından çok etkilenen Sultan III.Selim Melling'i saray mimarı yaparak Beşiktaş Sahilsarayının genişletilmesi ve yeniden düzenlenmesi işiyle görevlendirildi. Melling'in yaptığı bu sahilsarayları İstanbul'daki ilk neo-klasik üslupta yapılar olduğu tahmin ediliyor.

(Voyage Pittoresque de Constantinople et de Rives du Bosphore. Tarabya İpsilanti Yalısı Civarı. Gravür: Melling)

Melling İstanbul'da bulunduğu süre içinde kentin yüzlerce suluboya ve guvaj resmini yapmıştır. Sağlam bir gözlemci olan Melling'in ayrıntıcı üslubu resimlerinin belgesel yönünü güçlendirmiştir. Kullandığı doğal renkler, yumuşak ışık içinde eriyen çevre çizgileri, kendisinin usta bir manzara ressamı olduğunu gösterir. Çizimlerinin  bir kısmı 1819'da Paris'te gravür olarak "Voyage Pittoresque de Constantinople et des Rives du Bosphore" adlı kitapta topladı. Bu kitap nadir kitap piyasasında bir efsanedir.

Melling 1831 yılında Paris'te öldü.

Konu ile ilgili okunabilecek kaynaklar:
Hatice Sultan ve Ressam Melling - Reşat Ekrem Koçu- Doğan Yayınları
Hatice Sultan- Hıfzı Topuz- Remzi Yayınları
Voyage Pittoresque de Constantinople et de Rives du Bosphore- Yapı Kredi Yayınları 1969
125 Yıl Önce İstanbul- Miss Julia Pardoe- İnkılap Aka Yayınevi- 1967