Darüşşafaka ve Sait Faik

 Ömrünün son günlerinde çeşitli edebiyat matinelerine katılan Sait Faik Abasıyanık, Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın teşvikiyle  1954’te Darüşşafaka Lisesi'nde düzenlenen bir edebiyat matinesine katılır ve ortamdan çok etkilenir. Matineden sonra o  zaman İstanbul’un Fatih semtinde bulunan Darüşşafaka’yı gezen Sait Faik, orada okuyan çocuklarla ilgilenir ve onları  çok takdir eder. Eve döndüğünde annesi Makbule Abasıyanık’a mal varlıklarını, babası hayatta olmayan çocuklara çok  güzel olanaklar sağladığını düşündüğü Darüşşafaka'ya bağışlamayı teklif eder.

 Makbule Hanım, yazarın ölümünden sonra, 8 Kasım 1954'te hazırladığı vasiyetinde mal varlıklarının çoğunu, yazarın  eserlerinin telif haklarını ve Sait Faik Abasıyanık Müzesi yapılması koşuluyla Burgazada’daki köşkü Darüşşafaka  Cemiyeti’ne bırakır. Darüşşafaka Cemiyeti, kendisine 1964 yılında intikal eden bu vasiyete titizlikle sahip çıkarak, Sait  Faik Abasıyanık Müzesi adıyla 22 Ağustos 1959’da halka açılan müze evin bakım, onarım gibi sorumluluklarını üstlenir.  Vasiyetinde, oğlunun adına her yıl bir hikâye armağanı verilmesini şartına da koşmuş olan Makbule Hanım’ın bu isteği  de 1964’ten bu yana Darüşşafaka Cemiyeti tarafından yerine getirilmektedir.

Sait Faik Abasıyanık Hakkında Düşünceler

Nurullah Ataç: Bugünkü Türk hikayesinin, Türk romanının gerçekçi olduğunu söyleyip öğünüyorlar. Hayatı, çevreyi olduğu gibi anlatmak gerekmiş. Nesnel(objektif) bir anlatı… Bir de Sait Faik’i düşünsünler. Hepsi de söylüyorlar: Sait Faik bugünkü hikayecilerimizin en özlüsü, en ustası, en büyüğü. Onda var mı istedikleri gerçekçilik? Bu adam Burgazadası’nda oturmuş, düşleri, anıları karışıyor birbirine; çocukluk, gençlik, yaşlılık yılları karışıyor birbirine, öyle yerler oluyor, anlatılan kişilerle anlatan kişileri seçemiyorsunuz birbirinden. Sait Faik bütün kişileri, her şeyi içten, kendi içinden anlatıyor da onun için. Gerçekçilik arkasından koştuğu yok. Az bulunur onun kadar öznelci yazar. Bir doğru var onda: kendi doğrusu, kendi içindeki doğrusu.

Avni Dökmeci: Sait Faik, evet, o da gitti aramızdan. Eserleri duruyor, duracak. Hem de dipdiri duracak yıllar, yüzyıllar sonrasına. Ama kendi niçin gitsin? O derbeder, o kalender, o insancıllığıyla aramızda dolaşsa ne olurdu sanki? Bilmem ki, yaşamak için kişi oğlunun dünyayı sevmemesi mi gerekiyor?

Sait Faik de Orhan Veli gibi ölesiye seviyordu dünyayı . Gitti.

Muzaffer Erdost: Sait Faik günümüzün en iyi hikayecisi idi ama usta hikayecisi değildi. Zaten Sait Faik usta bir hikayeci olmaya özenmemiştir. Bir biçim kaygusu gütmemesi, bell bir dil anlayışı, daha doğrusu dilde bir davası olmaması düşüncemi doğrular sanıyorum.

Büyük üzüntümüz var. Boşluğunun dolması her halde kolay olmayacak.

Reşat Nuri Güntekin: Hangi tarafından bakarsanız bakın, Sait Faik bugünkü edebiyatımızın en değerli, en orijinal çehrelerinden biriydi. Bütün genç, orta yaşlı ve yaşlı nesillerin; ileri aydınlarla beraber orta halli okur yazarların, bizde pek az görülmüş bir ittifak ile sevip saydıkları bir insandı. Sonra bu sevgi ve saygıyı, sevgi ve saygıların en makbulü saymak lazım gelir. Çünkü içine mevki ve mansıpların, debdebeli gösterişler, kampiyon malı faziletler ve sairelerin parıltıları karışmamış bir sevgi ve saygı idi. Acısı henüz yenidir; fakat zamanla yatışıp durulunca da onun yine bugünkü parlaklığıyla suyun yüzünde kalacağına şüphe etmiyorum. Sait Türkçe’yi en iyi yazanlardan biri idi. Fakat bu kafi değildir; onun içine konacak şeyleri de bulmak lazımdır. İşte o bunu da çok iyi bilirdi. Yaşadığı zaman ve muhitin geniş bir köşesini erişilmesi güç bir kolaylıkla anlatmasını bilmiş bir yazardı. Zaman zaman küçük hikayeden romana geçmiye savaşıyor görünen büyücek yazıları (Medar-ı Maişet Motoru, Kumpanya…) ondan büyük romanların da çok iyisini bekletebilirdi. Daha eski edebiyatlarımız, muhakkak olan değerleriyle beraber, kendilerini bir nevi oyuncakçılık karakterinden sıyıramamış görünürler. Nükteler, cilveler, espriler, sürprizler… duygu ve düşüncelerin en şakaya gelmez olanlarını parlak oyuncak boyaları ile boyamak, teknik denen bir nevi oyuncakçı hüneriyle süslemek… Ayıp denecek kadar mübalağlı duygu gösterileri, ulemalık gösterileri… vs…

Sait Faik bütün bunlara müstağni bir jestle boş vermesini bilmiş görünen bir yazardı. Ancak şunu da ilave etmeliyim ki onun mazi topraklarının kalıntılarının tozu toprağı içinde başarmaya çalıştığı bu temizlik işi yalnız kendisinin değil, cumhuriyetten beri takip etmiş genç neslin ortaklaşa işi ve eseridir ve onların Sait Faik’i bu kadar tutmaları ve sevmeleri onda kendi ruh ihtiyaçları ve isteklerinin kuvvetli temsilcilerinden birini görmelerinden ileri gelmektedir.

Vedat Günyol: Sait Faik bir “sevgi” peygamberiydi. Kırk sekiz yıllık, içine en ufak bir haksızlık karışmamış, tertemiz bir ömrün akışından, içimize “insan sevgisi”nin o ılık, o tatlı, o aziz büyüsünü, en asli tarafıyla bir o salabildi.

Büyük büyük haksızlıklara, namussuzluklara baş kaldıran, hep zayıfın, hakkı yenmişin tarafını tutan, hikayelerine serpili o “oturmaz düşünce” lerinin kaynağını ararken , şu güzel düsturunu nasıl hatırlamazsınız: “Sevmek, bir insanı sevmekle başlar her şey”

Refik Halid Karay: Dünyayı ve insanları çok sevdiğim halde bu muhabbeti Sait Faik kadar tatlılıkla ve kendime mahsus bir şehfatle belirtemediğimi biliyorum. Tatlı adamdı ve tatlı sanatkar…

Şimdiye kadar her biri kıymetli birer birer etüt olan eserlerini hazırlamıştı. Büyük bir tablo veya bir konstrüksiyon meydana çıkarmasını bekliyorduk.

Ölümü, belki edebiyatımızı dünya edebiyatına katacak beşeri bir kitaptan mahrum bıraktı. Bundan dolayı da kederliyim.

Orhan Kemal: Onu az evvel toprağa verip döndük. Şimdi de Fikret Otyam, “Dünya Gazetesi” için benden onun hakkında bir şeyler yazmamı istiyor. Bu kadar çabuk, bu kadar sıcağı sıcağına ne yazılabilir? “Edebiyatımızın telafisi imkansız büyük kayıbı” mı diyelim? Ama o sevmezdi ki böyle şeyleri.

Sanatı?

Onun da sırası değil. Hem bu işi daha sonra, çok daha liyakatle yapacaklar elbette.

Peki?

Geriye kalıyor dostluğu. Buysa onu tanıyıp, şakalaşmamış olanlarca bile meçhulattan değil. Çünkü Sait, gizli kapaklı tarafı kalmamış, herkesçe bilinen bir insandı. İnsandı da değil, insandır. O ölmedi ki… İnanmazsanız, kitaplarından herhangi birini rastgele açın. Eminim onun çarpan kalbinin sesini duyacaksınız.

Yaşar Kemal: Sait Faik’i yapıda ve özde modern hikayeciliğimizin babası sayıyorum. Sait, bence Türkçenin dar hudutlarını zorlamış, ilk defa doğru dürüst, gerçek anlamıyla Türkçe yazmış ilk Türk yazarıdır. Sait’ten önce hiçbir yazarımızda bütün nüanslarıyla sıcaklığı, açıklığıyla Türkçe yoktur. Kalıplaşmış bir Türkçe vardır. Gerçek Türkçesiyle birlikte, hikayelerinde anlattığı, bir düş içinde görünen insanları da gerçektir. Düş dünyası Sait’in gerçekçiliğinin üstüne çekilmiş bir cila gibidir.

Sait her yönüyle halktandı. Onları seviyordu. İhtiyar hallacı, Ramazan’ı, Panco’yu, Melek’i, Kondosi, hani “Birtakım insanlar” daki Ali Rıza var ya, Hikmet var ya, onları candan seviyordu.

Bıraktığı on üç eseri aşkla, sevgiyle, tonla dolu bir destandır. Bir büyük şehrin, fakir, emeklerinin karşılığını alamayan iyi insanlarının destanıdır.

Said’e yüreğim çok yandı desem kaç para eyler…

Asuman Korad: Hiç tereddütsüz şunu söyleyebilirim ki şimdiye kadar hiçbir hikayecide rastlayamadığım harikulade şiiri realite ile bize sunmasıdır. Dünyada tanıdığım en büyük birkaç hikayeciden birisidir.

Yaşar Nabi Nayır: Sait Faik ile yalnız Türk edebiyatı değil; dünya edebiyatı da en büyük hikayecilerinden birini kaybetti. Şu fakla ki biz işin farkındayız ve döğünüyoruz… Dünyanın ise birşeyden haberi yok, ne kaybettiğimizi bilmiyor. Belki sonraları, çok sonraları farkedecek. O günün gelmesi belki bizim için tek teselli olacak.

Adnan Özyalçıner: Sait Faik'in “Alemdağ'da Var Bir Yılan” kitabının ilk hikayesindeki koz helvacıya geçenlerde rastladım: “haberin var mı, bizim katip ölmüş” dedi.

Oktay Rifat: Said'in ölümüne ne kadar yandım anlatamam, halbuki bir ahbaplığımız arkadaşlığımız da yoktu.

Yirmi yıl kadar önce bir kahvede tanışmıştık. Ayağını iskemlenin altına dayamış yüzüme bakıyordu. Parklarda dolaştığımızı da hatırlıyorum. Orhan da vardı. Birkaç defa da beraber içtik. Bizi aynalı, mermer masalı, fıçılı meyhanelere götürmüştü.

İlk okuduğum yazısı bir yolculuk hikayesidir. İskeleye gidip gidip bir gemiyi seyredişini anlatıyordu. Bu gemi ile ya Fransa'ya gitmiş yahut gelmiş; böyle bir şey.

Arkadan soğan kayığının hikayesi gelir. Bu hikayede karşılıklı iki cins insan vardır. Bir yanda soğan kayığının biçimine vurulan biri; öte yanda soğanlardan edecekleri karı düşünenler. Sait bu soğan kayığının biçimine vurulan adamdı. Ölünceye kadar da hiç değişmedi.

Anlattığı insanlar da çoğu zaman onun gibi şair tabiatlıydı. İşte ağzından mavi dumanlar çıkaran, cam cam, billur billur, fanus fanus, çeşmibülbüller gibi yaşayan adam. İşte bütün haftalığını bir günde harcayan Panco, işte hikayeciye şairce oyunlar oynayan Yani Usta, işte topal martı ile konuşan balıkçı.

Sait çok iyi bildiği bu insanların yaşama kavgasını pek anlatmıyordu. Bu kavganın hikayesi nedense onu ilgilendirmiyordu. Bizler ondan bu hikayeyi istiyorduk. Gelgelelim anlatmıyordu işte.

Artık anlatamaz da. Ama bizler, bu bizlere en yakın insanların yaşama sevinci ile ilgili davranışlarını derinlemesine, gene en çok onun hikayelerinde bulacağız. Onun hikayelerini okuyup sokağa çıktığımız zaman bir evin damını, uzakta uçan bir kuşu, yaprakların arasında denizi görünce birileri arkamızdan “hişt, hişt!” diye seslenecek.

Ziya Termen: Bir gün Yüksekkaldırım'daki nişancı dükkanlarının birinin önünde Sait Faik'e rastladım.Yakası her vakitteki gibi kravatsız ve ağzında sigarası vardı. Bu basit dükkan önünde niçin böyle dalgın bakındığını sordum.”Askerler” dedi, “şu alkolik patrona oluk gibi para akıtıyorlar.” ve sonra niçin hikaye yazmadığımı sordu. “Kesreti meşguliyet” dedim.Güldü ve yürüdük. Yolda hep düşünüyordu. Başı ağrıdından bahsetti. Yeni kitabından anlattı. “Şu deniz kenarlarından, Rumlardan, balıkçılardan, talihsizlerden kendini kurtarsana” dedim.”İstanbul'da yaşıyorum. Ve İstanbul bu saydıklarındır.” cevabını verdi. Sait üç senedir dünyadan bezmişti. Sait; havai, rind ve kararsız dost! Tanrı senden rahmetini esirgemesin.

Nevzat Üstün: Bin kilometre ötede Said'in ölüm haberi geldi beni buldu. Neden yaptın bunu Said? Sen bu kadar zalim değildin. İyi insandın, büyük insandın. Ölüm haberini almadan iki saat önce sana mektup yazmayı düşünüyordum.

“Ulan” diyecektim “sakın sevgilime sataşma haaaa”

Sonra kimbilir neler yazardım Sait. Araya Hüsam'ı, Fikret'i, Adalet'i, Özdemir'i de katardım, kim bilir ne fiyakalı bir mektuıp olurdu? Daha sonra düşüncemizdeki film işinden bahis açardım. Mektup olur çıkardı. İşte mektup dediğin de nedir zaten.

Sen yaşaması gereken insanlardandın Sait, beş on frenk yazarı ile birlikte kafamda sen de vardın.

Ben şimdi senin ölüm yerinden bin kilometre ötede Erciyas Dağı'nın eteklerindeyim ama, ölüm haberi yanı başımda duruyor. Durmaz olsun.

Sana, Oktay Rifat'ın Orhan Veli'ye teklif ettiği şeyi rahatça edebilirim: Al benim ciğerimi kullan, al benim yüreğimi tak, bunda hilafım varsa namussuzum. Ağlıyorum Sait.

Fazıl Hüsnü Dağlarca (Vatan Gazetesi , Sanat Sayfası, 15 Mayıs 1955)

AĞIT

Ölmüş Sait

Deniz mavisinden erken

Bunca sevgiden sonra

annesini öperken.

Ölmüş, eli ayağı uzak

Camların üstü buğu.

Ölmüş, çocuklar izin vermeden

Yüzünde sarışın çocukluğu

Yıldızlar gitmez, gün doğmaz,

Ölmüş, korkunç uykusu yerde,

Ölmüş hayal meyal

Üşür balıklar hikayelerde

Ölmüş.

Ağaç bir, gölgesi iki.

Ama neden ölmüş,

Ölmek yaşamaktan iyi mi ki.

Behçet Necatigil (Vatan Gazetesi, Sanat Sayfası, 16 Mayıs 1954):

ANLAMAK

Kompozisyon yazıyordu sınıf,

Başlık: Anlamak.

Anlamak uzakken yakın,

kurumuş topraklara, anlamak

Boşalışı sağnağın

Anlamak görmekti süregelen gizliyi.

Doğdu. Adapazarı'nda görmeye

1907.

İnsan ilk girdiği koskoca bir sarayda

Nasıl şaşırır birden

Anlamak şaşırmaktır, darken geniş

Bursa Lisesi'ni bitirdi, İstanbul

Fransa'ya gidiş dönüş.

Anlamak açılışı kapının

Dilsiz ve karanlık konakta

Anlamak hikayelerinde İstanbul

Uzun, kısa.

Darken durdu, 1954

Elleri kesilmiş.

Anlamak birden durmaktır:

Gökyüzü daha geniş…

Başın öne düşmesi,

Anlamak boyun eğiş.

Sait Faik Abasıyanık Eserleri

ÖYKÜ:

• Semaver (1936)
• Sarnıç (1939)
• Şahmerdan (1940)
• Lüzumsuz Adam (1948)
• Mahalle Kahvesi (1950)
• Havada Bulut (1951)
• Kumpanya (1951)
• Havuz Başı (1952)
• Son Kuşlar (1952)
• Alemdağ'da Var Bir Yılan (1954)
• Az Şekerli (ölümünden sonra, 1954)
• Tüneldeki Çocuk (1955)
• Mahkeme Kapısı (Adliye röportajları) (1956)
• Balıkçının Ölümü-Yaşasın Edebiyat (1977, derleyen Muzaffer Uyguner)
• Açık Hava Oteli (1980, Konuşmalar-mektuplar derleyen Muzaffer Uyguner)
• Müthiş Bir Tren (1981, deleyen Muzaffer Uyguner)

ŞİİR:

• Şimdi Sevişme Vakti (1953)

ROMAN:

• Medar-ı Maişet Motoru (1944, ikinci baskı 1952'de "Birtakım İnsanlar" adıyla)
• Kayıp Aranıyor (1953)
• Yaşamak Hırsı