11.09.2021, 15:13

Çıngar sözcüğü Rumca değil Türkçedir

Çıngar çıkarmak ne demektir? Çıngar sözcüğünün kökeni nedir?

Suat Özer

Çıngar çıkarmak sözünün günümüzdeki anlamı gürültü, patırtı, karışıklık ve kavga çıkarmak demektir. Çıngar çıkarmak kısaca bela çıkarmak demektir. Çıngar kelimesinin kökeni TDK'ye göre Rumca, Nişanyan'a göre "belirsiz" olsa da bizce Türkçedir.

Eski Türkçede çın- kökü, ses ya da gürültü çıkartmak anlamına gelirdi. Bu kökten türeyen çok sayıda sözcüğümüz vardır. Çınlamak, çıngırak, çın çın ötmek gibi.

Divanu Lügatit Türk'te geçen çınla/çıngra sözü ise gür ve pürüssüz ses çıkartmak anlamına gelirdi.

  • çınğ جنك “kulakım çınğ etti = kulağım çınladı”.
  • çınğıl جنكل “yügün çınğıl çınğıl etti = gem çingil çingil etti”.
  • çınğradı جنكردى “ol konğragu çınğradı = o çan çınladı”.
  • çınğrak جنكراق “çınğrak ün = gür ve pürüzsüz ses”.

Öyleyse çıngar sözcüğü neden bu kökten türemiş olmasın? Çok ses (gürültü) çıkaran kişilere çıngar denmiş olamaz mı? Çıngar çıkartmak da zaten patırtı, gürültü yani kısaca çok ses çıkartmak demek değil midir?

Çok ses çıkaran kişilere çıngar/çungar denmesi gayet büyük bir olasılıktır. Prof. Dr. Osman Karatay da bu sözcüğün Türk boylarından olan Çungarlardan geldiğini savunuyor, kendisinin açıklamasını aşağıda vereceğim. Öncelikle Prof. Dr. Tuncer Gülensoy hocamızın köken açıklamasını sunalım.

Örnek: “Çıngar çıkarmadan gönderin şu adamı.”

Çıngar çıkarmak deyiminin TDK Anlamı

Çıngar kelimesinin kökeni

TDK'ye göre çıngar kelimesinin kökeni Rumcadır.

Nişanyan'a göre ise çıngar kelimesinin kökeni belirsizdir. Çingene sözcüğü ile ilgili olabileceğini savunur.

Tarihçe tespit edilen en eski Türkçe kaynak ve diğer örnekler:

  • [ A. Fikri, Lugat-ı Garibe, 1889] çıngar: Gürültü, gavga. çıngar çıkarmak: Gavga etmek. [ Cumhuriyet - gazete, 1930] Kaynanalar ikide birde çıngar çıkaran gelinlere bir ceza olmak üzere çeşitli cezalar verirdi.
  • İlk kez 19. yy sonlarında İstanbul kumarbaz argosunda tespit edilmiştir. Yahudi İspanyolcasından alındığı söylenirse de kaynak bulunamamıştır. Karşılaştırma için Yunanca tsíngra "kavga, gürültü".

Nişanyan'a göre çingene kelimesinin kökeni

Farsça çingāne چنگانه "Roman" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Eski Türkçe çıgañ "fakir, yoksul" sözcüğünden evrilmiştir. Türkiye Türkçesi çığan/çığay "fakir, miskin". Nihai kökeni Türkçe olmakla birlikte Farsça biçim benimsenmiştir. Yunanca tsingános, tsiganós (aynı anlamda) en erken 1378'de kaydedilmiş olup muhtemelen Türkçeden alıntıdır.

Hepsinin kökünü bir şekilde Türkçeye bağlayan Nişanyan, bir türlü Türkçedir demeye cesaret edemiyor!

Çıngar söcüğünün kökeni Türkçedir

Prof. Dr. Osman Karatay ise çıngar sözünün Türkçe olduğunu düşünüyor. Karatay: "17. yy'da Türkistan'da ortalığı birbirine katan Cungarlar/Kalmuklardan kalmış dilimize. Muhtemelen Özbek hacılar getirmiş kelimeyi İstanbul'a. Çungarları/Kalmukları merak edenlere Oktay Berber Hocamızın kitabını öneririm."

Çıngar Çıkarmak Deyiminin Örnek Cümle İçinde Kullanımı (TDK)

Çıngar çıkarmak deyiminin anlamını tam olarak özümseyebilmek için cümle örnekleri incelenebilir.

  • Adeta çıngar çıkartmaya gelmişti.
  • Çıngar çıkartmakta üstüne yoktur!
  • Çıngar çıkmadan gidelim şuradan.

Sonuç:

  1. TDK 100 yılda hala bir kökenbilim sözlüğü yazamadı.
  2. Nişanyan dilbilimci değil araştırmacıdır. Sözcükleri sürekli olarak Ermenice, Farsça ve Rumca göstermeye çalışıyor. TDH Onur Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, yazmış olduğu kökenbilim sözlüğünde bunların yanlışlığını ortaya koymuştur.
  3. Atatürk’ün kurduğu TDK, Türkçü değil ümmetçi bakış açısıyla hareket ettiği için Arapça ve Farsça sözcükleri yabancı saymaz, hatta Türkçe olduklarını sanacak kadar aymazlıkla hareket eder. (Az sayıda alıntı sözcük her dilde olur, biz dil sömürgesi olmaya karşıyız!)
  4. Yetişen genç dilbilimcilere maddi-manevi destek verilmemektedir. Bu bıkkınlık hali Türkçemizin üstüne ölü toprağı gibi serilmiştir. Oysa bu uğurda milyonlarca liralık fonlar açılıp Orta Asya Türk kültürümüz ve dilimiz tepeden tırnağa araştırılmalıdır.

En içten saygı ve sevgiler sunarım.

Suat Özer

TDH Derneği Kurucusu

Yorumlar (0)