Dolaylı Tümleç Nedir?
Dolaylı Tümleç, "-E, -dE, -dEn" eklerini alarak cümlenin, dolayısıyla yüklemin anlamını, "fiilin, çıkma (uzaklaşma), bulunma ve yönelme (yaklaşma) bakımlarından ilgili olduğu yer" yönünden tamamlayan öğedir. Yer tamlayıcısı da denir.
- Biz yazları köye gideriz; sahil lüksümüz yok bizim.
- Nice tarihî eserler sular altında bırakılıyor.
- Buğdayı çiftçiden hep ucuza alırlar.
- Baş ucumdaki lâmbayı yakıp saate baktım.
- Büyük bir boşlukta bozuldu büyü.
- Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu.
- Başımız üstünden yorgun bulutlar geçer.
* Yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıları isim cümlelerinde çok az bulunur. Bulunma ekli yer tamlayıcıları ise her cümlede bulunabilir.
- Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.
- Hâlbuki bu sergilerin getireceği sanat ve güzellik terbiyesine bilhassa biz muhtacız.
* Dolaylı tümleç, yükleme sorulan "nereye?, nerede?, nereden?, kime?, kimde?, kimden?, neye?, nede?, neden?" sorularının cevabıdır.
- Bunları babana sormalısın. (Kime?)
- Aradığınız kitapları sahafta bulursunuz. (Nerede?)
- Tebeşir kireçten yapılır. (Neden?)
Türü:
* İsim cinsinden bütün kelimeler ve kelime grupları dolaylı tümleç olabilir.
- Kuleye çıkınca, sabah güneşinin henüz dağılmadığı hafif sislerle örtülü ufkadikkatle baktı.
- Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu.
- Ayağını toprağa basmaktan ürküyordu.
* Yer soran soru kelimeleri de dolaylı tümleçtir?
- Bu elbiseyi nereden aldınız?
- Benim kalemim kimde kalmış?
Sayısı:
* Bir cümlede birden fazla aynı veya farklı cinsten yer tamlayıcısı bulunabilir.
- Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti.
- Gökalp ve arkadaşları, hem edebî eserlerinde, hem de Türkçeyi sadeleştirmek için ortaya koydukları prensiplerde halka yöneldiler.
* Bazı yer tamlayıcıları kendinden önceki yer tamlayıcısının açıklayıcısıdır.
- Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.
