Manas Destanı Özeti Kısa Bilgi, Manas Destanı ve Edebiyatımızdaki Yeri

• Aşağıdaki bağlantılara tıklayarak istediğiniz bölüme kolayca ulaşabilirsiniz:
• Manas Destanı Özeti Kısa Bilgi
• Manas Destanını Oluşturan Türk Boyu
• Dünyanın En Uzun Destan Hangisidir?
• Manas Destanı Kaç Sayfadır? Kaç Dizedir?
• Manas Destanının Bölümleri Nelerdir?
• Manas destanı Olay Örgüsü
• Manas Destanı Oku (Tam Metin)

 Manas Destanı Özeti Kısa Bilgi

Kırgız Türklerinin millî destanı olan Manas Destanı, 600 bin mısradan fazla ve tamamen manzumdur. Destan Manas’ın oğlu Semetey, torunu Seytek ile ilgili kısımlardan ve yine Manas destanının çerçevesine giren Er Töstük ile Colay Han destanlarından oluşmaktadır. Kırgız Türkleri arasında geniş bir kahramanlık hikâyesi olarak 11.ve 12. yüzyıllarda oluşmaya başlayan, kısa bir sürede büyük bir Türk destanı halini alan Manas, en eski Türk destanlarının motiflerinden, mitolojik unsurlardan da izler taşıyan dünyanın en büyük destanıdır.

 Manas Destanını Oluşturan Türk Boyu

Manas destanı adeta bir tarih ve folklor ansiklopedisi gibi Kırgızların bütün gelenek ve göreneklerini, törelerini, inançlarını, dünya görüşlerini, başka milletlerle olan ilişkilerini, masallarını ve ahlak anlayışlarını ifade eder. Destan, Kırgızların iç ve dış düşmanları, Budist Kalmuklar, Çinliler, kısmen de Uygur ve diğer Orta-Asya Türk kabileleriyle yaptıkları hürri-yet mücadelesini konu alır. Manas’da adı geçen coğrafî yerler, mücadele edilen kavimler, tarihî ve coğrafî gerçeklere uygundur. Destandaki olaylar sihir ve büyüye bağlı olarak hayalî sahnelerde geçse de diğer taraftan destan çok realist bir üsluba sahiptir. Adeta gerçek bir roman gibidir.

 Manas Destanını kopuz eşliğinde şarkı söyleyip, tıpkı bir meddah gibi çeşitli hareketlerle destanı bir tiyatro oyunu gibi sergileyen kişilere Manasçı denir. Manasçılar, destanın tamamını ezbere okurlar. Manasçılar, destanı bilme derecelerine göre de ikiye ayrılırlar. Destandan bazı parçaları, epizodları bilip anlatanlara Şala Manasçı (Yarı Manasçı), destanın tamamını usulüyle anlatanlara da Nagız Manasçı (Gerçek Manasçı) denilir. Gerçek manasçılar destanın üç büyük kolunu bütün epizodlarıyla, kesintisiz olarak anlatırlarsa birkaç ayda, kesintili olarak anlatırlarsa ancak altı ayda anlatabilirler. Manasın bir kısmını söyleyenlere ise Ircı denmektedir. Manasçı destanı anlatırken kendi zamanında etki altında kaldığı olayları ve kendi duygu ve düşüncelerini de destana katabilir. Bilinen en eski ve efsa- nevi manasçı, Keldibek adlı Manasçıdır. Tabi onun ardından birçok ünlü Manasçı yetişmiştir.

 Dünyanın En Uzun Destan Hangisidir?

Dünyanın en uzun destanı, Kırgızların milli destanı olan Manas Destanı'dır. Yaklaşık 600.000 mısradan oluşan Manas Destanı, 9. yüzyıldan bugünlere gelmiş devasa bir sözlü halk edebiyatı eseridir. Destan, özellikle de dilinin canlılığı ve akıcılığı ile dikkat çekiyor. Kırgızistan'ın bin yıllık kültür hazinesi olan destan, Homeros’un ünlü İlyada ve Odissea destanlarından 20 kat daha uzundur. Kırgızların, kahramanlık hikayeleri ile dolu yaşam serüvenini anlatan Manas Destanı, her dönemde ortaya çıkan ve “manasçı” olarak adlandırılan destan anlatıcıları sayesinde hiç unutulmamış. Kırgızlar için bu destan, hem kutsal tarihlerinin tanığı, hem de ulusal kültürlerinin önemli bir sembolüdür.

 Manas Destanı Kaç Sayfadır? Kaç Dizedir?

Büyük Türkolog Wilhelm Radloff (1837-1918) bu destanla ilgili ilk derlemeyi, Kırgızistan’ın Tokmak şehri güneyindeki Sarı Bağış boyuna mensup bir Manasçıdan 1869’da yaptı. Radloff’un derlediği yedi bölümlük Manas Destanı, toplam 11 bin 454 mısradan oluşuyor. Fakat, Manasçıların okuduğu dize sayısı, 16 bin mısra civarındadır.

Destanın günümüzde bir araya getirilen en hacimli biçimi Sayakbay Karalayev’in Manas-Semetey-Seytek üçlemesi olup 500.500 mısradır. Manas Destanı’nın farklı Manasçılardan derlenen altmışdan fazla versiyonunun toplam mısra sayısının 1.500.000 (bir buçuk milyon) olduğu edebiyat araştırmacıları tarafından tahmin edilmektedir.

 Manas Destanının Bölümleri Nelerdir?

• 1.Kısım: Manas’ın Dünyaya Gelişi
• 2.Kısım: Almambet’in İslamiyeti Seçip Er Kökçö’den Ayrılması ve Manas’a Katılması
• 3.Kısım: Er Kökçö ve Manas’ın Kavgası Dövüşü, Manas’ın Kanıkey ile Evlenmesi, Ölümü ve Yeniden Dirilmesi
• 4.Kısım: Bok-murun (Sümüklü Burun)
• 5.Kısım: Közkaman
• 6.Kısım: Sernetey’ in Doğuşu
• 7.Kısım: Semetey

 Manas destanı Olay Örgüsü

Üç büyük koldan ibaret olan Manas destanının bu üç koluna Manas Üçlüğü adı verilmektedir. Manas adını taşıyan birinci kısmı; kahramanın doğuşu, güç sahibi olarak kendini tanıtması, Kırgızlar arasındaki mücadelelerde şöhret kazanması, Kalmuklara karşı elde etliği başarılar, Kırgızları bir bayrak altında toplaması, ülkesini düşman istilasından kurtarması gibi olay örgülerinden oluşur. Manas'ın öldürülmesinden sonra, Kırgızlar arasındaki iç çekişmeler artar, hâkimiyet mücadelesi yeniden başlar.

Destanın Semetey ve Seytek kollarında ise daha çok Kırgızların kardeş kavgaları, şahsî mücadeleler, hanlar ve beyler arasındaki vuruşmalar anlatılır. Semetey'den adını alan ikinci bölümde, Manas'ın karısı Kanıkey, ve annesi Çıyırdı, küçük Semetey'i yanlarına alarak Buhara'ya, Manas'ın kayınbabası Temir Han'ın yanına giderler. Semetey burada dayısı İsmail'in yanında on dört yaşına kadar kim olduğunu bilmeden büyür. Kim olduğunu öğrendiğinde Talas'a gelir, hâkimiyeti amcalarının ve dedesinin elinden alır. Kırgızlar arasındaki iç çekişmeler, kanlı vuruşmalar devam eder. Sonunda akrabalarından İlyas Han, Semetey'i öldürür, karısı Ayçörek'le evlenir.

Üçüncü bölüm Manas'ın torunu Seytek’in hayat hikâyesinden ibarettir. Seytek de büyüdüğünde babasının katillerinden intikamını alır, hâkimiyeti eline geçirir, esir ninesi Kanıkey'i kurtarır.

Destanın bu üç büyük kolundan başka, Manas destanı içinde kabul edilen Er Töstük ve Colay Han destanları vardır. Bazı ilim adamları bu son iki kolu bağımsız birer destan olarak görürler.

Kırgızların bu büyük destanını bilimö dünyasına ilk defa duyuran kişi Kazak âlimi Çokan Velihanoğlu (1835-1865) olmuştur. Onun ardından Radloff, 1862, 1864, 1869 yıllarında Kırgızistan’a yapmış olduğu seyahatlerde Manas'dan derlediği parçaları yazıya geçirmiş, bunları Kırgızca, Rusça ve Almanca olarak yayımlatmıştır. Bu yayınların ardından günümüze kadar Manas destanı ile ilgili çalışmalar durmamış tam tersine hız kazanmış, Manas destanı birçok yönlerden bilim dünyasına konu olmuştur.

Destanı okumak için tıklayınız: Manas Destanı Oku 

TÜRK DESTANLARI KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ

• Yaratılış destanı, Alp Er Tunga destanı, Şu destanı
• Oğuz Kağan destanı, Attila destanı, Ergenekon destanı
• Bozkurt destanı, Göç destanı, Türeyiş destanı
• Battal Gazi destanı, Köroğlu destanı, Satuk Buğra Han Destanı
• Manas Destanı, Cengiz Han Destanı (Cengizname)
• Timur Destanı, Edige Destanı, Danişmend Gazi Destanı
• Battal Gazi Destanı, Köroğlu Destanı, Türk Destanlarında Motifler
• Türk Destanları Ders Notları, Dünya Destanları Ders Notları
• Destanlarla ilgili tüm yazılar için tıklayınız.
• Tarihle ilgili tüm yazılar için tıklayınız: Tarih Konuları

Kaynak (Source):

Akar, Ali. Türk Dili Tarihi, Ötüken Yay., İstanbul 2006. Atsız, Nihal, Türk Edebiyatı Tarihi, Baysan, İstanbul 1992.

Banarlı, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, MEB Yay., İstanbul 1983. Caferoğlu, Ahmet, Türk Dili Tarihi I-II, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.

Ekici, Metin, “Destanlar”, Türk Edebiyatı Tarihi 1, TC KTB Yay., s. 83-216, İstanbul 2006.

Ercilasun Ahmet B., Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 2004.

Gülensoy Tuncer , Türkçe El Kitabı, Akçağ Yay., Ankara, 2000. Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, 2. cilt, İstanbul 1990.

Togan, Z., V., “Türk Destanının Tasnifi”, Türkler, Yeni Türkiye Yay., C. 3, 502-510, Ankara 2002.

Yıldız, Naciye, “Manas Destanı” (Çınıbay Tursunbekov ile birlikte) Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Yıl.3, C.3, S.9, Ağustos 1995, s.65-81.

Yıldız, Naciye, “Manas Destanına Yansıyan Efsanevî Yardımcı Kahramanlar”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 1995

Yıldız, Naciye, “Manas Destanında, Oğuz Kağan Destanında ve Dede Korkut Hikâyelerinde Yer Alan Benzerlikler”, Kırgızistan-Manas Üni., 1995.

Yıldız, Naciye, “ Manas Destanında Sosyal İlişkiler ve Bunların Dede Korkut Hikâyeleri ile Mukayesesi”, Marmara Üniversitesi, 1995.