Atabetül Hakayık yazılış amacı, Atabetül Hakayık önemi

Atabetül Hakayık yazılış amacı, Atabetül Hakayık önemi

Eserin pdf'si için tıklayınız:edib-ahmed-yükneki-atabetül-hakayı kpdf.pdf 

Bu eser aruzun 3 feûlün 1 feûl kalıbıyla 14 bölüm halinde yazılmıştır. Yazarı Edip Ahmed Yükneki’dir. Başlangıcında münacaat, naat ve dört halifeye methiye vardır. Giriş kısmı beyit, kalanı dörtlük birimiyle yazılan bu eser Doğu(Hakaniye) Lehçesi ile yazılmıştır. Eser, Türk emiri Muhammmed Dad İspehsalar Beye takdim edilmiştir.

Bu eser bir din ve ahlak kitabıdır. O çağda şark edebiyatında yaygın bir nazım şekli haline gelen hikmet tarzının bu eserde de benimsendiği görülüyor. Kitapta, konular bölümlere ayrılmış ve ilgili ayet ve hadislerle desteklenmiştir.

İslami devir Türk edebiyatının ilk şairlerinden olan Edip Ahmet, Türkçeyi bütün incelikleriyle kullanmakla birlikte şairliğinden daha çok bir alim olarak tanınmıştır. Şiirlerinde de his ve duygudan ziyade öğretici yönü ağır basmaktadır. Bazı söyleyişleri bir atasözü gibi dilden dile dolaşan Yükneki’nin Türk halkı üzerinde uzun yıllar süren bir etkisi olmuş ve hakkında söylenen menkıbeler onun şöhretini ölümünden sonra da devam ettirmiştir.

Baştaki münacaat, methiye ve kitabın yazılışının açıklandığı kısımlar kaside şeklinde, dokuz bölüm tutan asıl metin ise dörtlüklerle yazılmıştır. Bu dörtlükler ise a a b a şeklinde kafiyelenen mani tarzındadır.

Birtakım ahlaki öğütler vermek amacıyla yazılan bu eserde bilginin faydası, bilgisizliğin zararı, dili tutmanın yararları, cömertliğin iyiliği, cimriliğin kötülüğü, alçakgönüllü olmanın güzelliği, kibir ve ihtirasın çirkinliği gibi konular işlenmiştir.

İslami devir Türk edebiyatının ilk sanatçılarından olduğu için sanatı dini ahlaki inanışları yayan güzel ve faydalı bir araç olarak kullanmıştır. Şiirlerinde lirizmden çok didaktik bir söyleyiş özelliği görülür.

Eser milli şiirimizin dörtlük birimi ve yarım kafiye çeşidi kullanılarak yazıldığı için edebiyat tarihimiz açısından son derece önemlidir.

Atabetü’l Hakayık, Türk-İslam kültürünün çevresi ve çerçevesi içinde kişilerin eğitimi ve toplumun düzeni için konulmuş olan esasları Türk dili ile ve manzum biçimde telkin ve tavsiye eden bir vaiz ve ahlak kitabı mahiyetindedir.


Temel Bilgiler

II. asırda Edip Ahmet Yükneki tarafından aruz ölçüsü ve dörtlüklerle yazılmıştır.

Atabetü'l Hakayık (Gerçeklerin Eşiği), Edip Ahmet Yükneki'nin, Karahanlı beylerinden Muhammed Dâd Sipehsalar'a hediye ettiği, hadis ve Arapça beyitlere dayanarak yazdığı şiirlerle, ahlaklı insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini açıklamış, çeşitli ahlakî öğütlerde bulunmuş, İslamî düşünce ve görüşlere yol gösterici olmuştur.

Hibetü'l-Hakayık, veya Aybetü'l-Akayık olarak da isimlendirilir.

Eserde dünyayı, tanrıyı, insanı bilmenin sadece bilim yoluyla olabileceği anlatılır. Bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı hakkında olan konuyu işlemiştir.

Türk nazım birimi dörtlüklerle oluşan bu eserini şair, Yusuf Has Hacib'in 'Kutadgu Bilig'i gibi aruz vezniyle ve Kaşgar diliyle yazmıştır.

Şairin bu eserini nerede ve ne zaman yazdığı kesin olarak bilinmemektedir.

Atabetü'l Hakayık'ın Kaşgar diliyle, Uygur harfleriyle yazılmış ilk yazması İstanbul'da Ayasofya Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

Atabetü'l Hakayık Özellikleri:

  • Gerçeklerin eşiği anlamına gelir.
  • Konusu din ve ahlaktır.
  • Didaktik (öğretici) bir eserdir.
  • Mesnevi tarzında yazılmıştır.
  • Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük kullanılmıştır.
  • Aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
  • Arapça ve Farsça kelimeler vardır.
  • Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.
  • Eserin Konusu: Eser 14 bölümden oluşur.Baştaki 5 bölüm giriş, şairin adını verdiği 8 bölüm asıl konu, sondaki 1 bölüm de bitiriş bölümüdür.

Edip Ahmet Yükneki Kimdir? (12. yüzyıl)

Yüknek'lidir. (Semerkand yöresinde bir köy). Eserini Emir Sipehsâlâr'a sunmuştur. Kitabın arkasına sonradan Aslan Hoca Tarkan tarafından yazılan takrizde, şâirin anadan doğma kör olduğu, bu eser sayesinde sevgi ve saygı kazandığı bildirilir. Hayatı hakkında başka bilgi yoktur.

Atabetü'l Hakayık adlı eserinin telif tarihi bilinmemekle birlikte Kutadgu Bilig'den yarım asır sonra yazıldığı tahmin ediliyor. Emir Sipehsâlâr'ın, övgüsü ile eserin yazılış sebebini anlatan kısımlar kaside şekli ile, diğer bölüm mısralarla yazılmış,mesnevi ile yazılır feûlün feûlün feûl vezni kullanılmıştır. Şâir âyet ve hadislere dayanarak dünyânın geçiciliğini, bilginin faydasını, cehaletin zararlarını; cömertlik, cimrilik, tevazu gibi İyi ve kötü huyları anlatan Dinî-didaktik bir eserdir. Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır. Elyazması nüshalarının sayısı azdır. En iyi uygur harfli nüsha olup Ayasofya Kitaplığı'ndadır. İlk defa M. Necip Asım tarafından bulunmuş ve yayımlanmıştır (1918). En iyi neşri Reşit Rahmeti Arat'ın (önsöz, transkripsiyonlu metin. Türkiye Türkçesi'ne çeviri ve bibliyografyadan meydana gelen) baskısıdır; TDK yayınları arasında çıkmıştır (1951).

Atabetü'l Hakayık Özellikleri

  1. Konusu din ve ahlaktır.
  2. ALLAH a Peygamber e ve dört halifeye övgüler vardır.
  3. Türk İslam Edebiyatının ikinci büyük eseridir.
  4. Kelime anlamı ATEBETÜ'L = eşik HAKAYIK = hakikat = hakikatlerin eşigi demektir.
  5. Didaktik (öğretici) bir eserdir.
  6. Gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler vardır. Eser mesnevi tarzında yazılmıştır.
  7. 46 beyit ve 101 dörtlükten oluşmaktadır.
  8. Aruz ölçüsüyle (feûlün + feûlün + feûlün + feûl) yazılmıştır.
  9. Arapça ve Farsça kelimeler vardır.
  10. Telmih (hatırlatma) sanatı kullanılmıştır.
  11. Eser 14 bölümden oluşur. Baştaki 5 bölüm giriş, şairin "nevi" adını verdiği 8 bölüm asıl konu, sondaki 1 bölüm de bitiriş bölümüdür.Giriş bölümleri kaside biçimiyle (aa ba ca da...), asıl konu ile ilgili bölümler ve bitiriş bölümü dörtlüklerle (aaba) yazılmıştır.
  12. Giriş bölümünde 40 beyit, asıl konu ve bitiriş bölümlerinde 101 dörtlük vardır. Eserin tamamı 484 dizeden oluşur.
  13. Eser geçiş dönemi edebiyatı ürünüdür.
  14. Eserin dili Hakaniye Lehçesiyle'dir.

Atabetü’l Hakayık’ın Önemi Nedir?

12. yüzyılda Edip Ahmet tarafından aruz vezni kullanılarak dörtlüklerle yazılmıştır. Didaktik bir eserdir. Eserin adı “hakikatler basamağı” anlamına gelmektedir. Eser Sipehsalar Mehmet Bey’e sunulmuştur. Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan bu eserde, bilginin faydası, cehaletin zararları, cömertlik, cimrilik, iyi ve kötü huylar anlatılarak halka yararlı olmak hedeflenmiştir. Hakaniye lehçesiyle yazılmış olan eserin dili biraz ağırdır. Eserde Arapça ve Farsça kelimelere rastlanır. Dörtlükler manilerdeki gibi “aaxa’ şeklinde kafiyelenmiştir. Edip Ahmet’in, bu eseri yazarken Kutadgu Bilig’den etkilendiği bilinmektedir.

On dört bölümden oluşan eserde kırk beyit ile yüz bir tane dörtlük bulunmaktadır, eserin tamamı 484 mısradır. Nerede, ne zaman yazıldığı tam olarak bilinmeyen eser yine kim olduğunu, nerede hüküm sürdüğünü bilmediğimiz Türk ve Acem meliki Muhammed Dâd İspehsalar Beye sunulmuştur. Yazılış yeri ve tarihi henüz aydınlatılamamış olan Atebetü’l-Hakâyık da Kutadgu Bilig gibi aruzun feulün feulün fe’ûlürı fe’ûl vezniyle yazılmıştır. Atebetü’l-Hakâyık’ın yazılışından çok sonra XV. yüzyılda düzenlenmiş biri eksik dört nüshası bilinmektedir.

Atebetü’l-Hakâyık’ın Edebî Değeri ve İçeriği

Eser, Tanrı övgüsü ile başlamaktadır. Bunu, Peygamber, dört halife, Emir Muhammed Dâd İspehsalar’ın övgüsü izler. Kitabın yazılış nedeninin belirtildiği bölümden sonra bilginin yararı, bilgisizliğin zararı, dilini tutmanın erdemi, dünyanın dönekliği, cömertliğin övülmesi, cimriliğin yerilmesi, kibir, harislik, zamanenin bozukluğu gibi konuların işlendiği bölümler yer alır. Öğretici bir ahlak kitabı olan eser, işlediği konular açısından Kutadgu Bilig ile benzerlik göstermektedir, ancak edebî açıdan Kutadgu Bilig daha sanatkârane yazılmıştır. Edib Ahmed eserini herkesin rahatça okuyup anlayacağı bir dille, kendi ifadesiyle (Anın uş çıkardım bu Türkî kitap) Türkçe yazmıştır.

Atebetü’l-Hakâyık’ın baş kısmındaki övgü ve sebeb-i telif kısımları beyitlerle ve kaside tarzındaki asıl eser ise, aaba/ccdc/eefe biçiminde uyaklanmış dörtlüklerle yazılmıştır. Ayrıca İslamiyet öncesi Türk şiirinde görülen dize başı uyak da çok kullanılmıştır. Tam ve yarım uyakların yanı sıra bazen redife de yer verilir. Vezin ve uyak bakımından kusurlu olan eserde çok sayıda imale ve zihaf bulunmaktadır. Aruzla şiir yazma geleneğinin yeni başlamış olmasından dolayı bu kusurlar olağandır.

Eser üzerine ayrıntılı tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. Karşılaştırmalı metin, çeviri, notlar ve indeksi içeren bu çalışma 1951’de yayımlanmıştır.

atabetül hakayık nüshaları, atabetül hakayık türkçesi, atabetül hakayık pdf, atabetül hakayık konusu, atabetül hakayık metin tahlili, atabetül hakayık yazılış amacı, atabetül hakayık önemi, atabetül hakayık bilgiye dair şiiri,

Yorumlar (0)