RUSYA TARİHİ - BAŞLANGIÇTAN 1917'YE KADAR - Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat

RUSYA TARİHİ
BAŞLANGIÇTAN 1917'YE KADAR (ÖNSÖZ)

Prof. Dr. AKDES NİMET KURAT

 

Rusya tarihi yazılırken, Rus Devletinin kuruluşundan çok evvel Güney Rusya'da yaşayan İskitler ve diğer kavimleri çıkış noktası olarak almak, Güney Rusyası arkeologyasına dayanarak, M. Ö. VIII. yüzyıllardan hareketle, M.S. IX. yüzyıla kadar geçen devri, sonraki Rus tarihinin temeli gibi telâkki etmek, tarihçiler arasında bir gelenek haline gelmiştir.
İlk meşhur rus tarihçisi M. N. Karamzi'nin Rus Devleti Tarihi "Rusya'da çok eski devirlerde yaşamış olan kavimler'' faslı ile başlar ve sırasıyla Kimmer'ler, İskit'ler, Sarmat'lar, Ant'lar v.b. hakkında malûmat verir.

Aynı usul S. Solov'yev tarafından da takip olunduğu gibi sonraları da, hemen hemen bütün Rus tarihçileri (V. Klüçevski müstesna) bu yolu tutmuşlardır.
Hele G. Vernadsk i'nin eserlerinde "Eski Rus Tarihi,, ne ayrıca ehemmiyet verilmekte, Doğu Avrupa ve bilhassa Güney Rusyası geopolitik, arkeolojik ve antropolojik bakımdan etraflıca incelendikten sonradır ki Kiyef Rusyası'na geçilmektedir.
Bununla, Rusya'da çok eski devirlerde yaşamış olan kavimlerle sonraki Slav-Rus'lar arasındaki bağlar tespit edilmeğe çalışıldığı gibi, Rus milletinin teşekkülü, devletin kurulması ve kültürünün gelişmesindeki âmiller çok eski bir devire bağlanmak istenmektedir (Bk. G. Vernadsk y, Political and Diplomatic History of Russia. London 1937; bilhassa: Ancient Russia. New-Haven, London 1943).

Biz ise, Rusya Tarihi'ni Slavlar'a dair, giriş mahiyetindeki umumi malûmat ile iktifa ederek, Rus-Vareg ve Rus-Kiyef Devletinin kuruluşuna geçmeyi daha uygun gördük.
Güney Rusyası'nın daha önceki devirleri ve kavimleri, Kimmerler, İskitler, Sarmatlar v.b. hakkında "Dünya Tarihi''nin diğer kitaplarında malûmat verileceğinden, Rusya Tarihi çerçevesinde bu devirlere temas etmeyi fuzulî bulduk. Rus - Slavların menşei ve Rus Devletinin kuruluşu meselesinde, her türlü ideolojik görüşleri bir tarafa koyan ciddî rus ve Avrupalı tarihçilerince kabul edilen esaslara sadık kalarak, çoktan beri halledilen meseleleri bir daha kurcalamayı lüzumsuz bulduk.

Slavların (yani Rusların da) menşei ve Rus Devletinin kuruluşu bahsinde meşhur Çek âlimi (tarihçi ve arkeolog) Lubor Niederle'nin Manuel de Vantiqııite slave (Paris 1923) ve Alman slavistlerinden Paul Diels'in Die Slawen (Aus Natur und Geisteswelt 740, Leipzig 1920) adlı eserlerdeki görüşleri aldık.

Bolşevik Rusyası'nın uzun yıllar boyunca resmî tarihçisi olan M. Pokrovski dahi - az farkla bu esasları kabul etmiş ve Rus Devletinin kurucuları Skandinavyalı Varegler - Ruslar olduğu nazariyesini benimsemişti.

Halbuki Sovyet Rusya'da 1934 tenberi başlıyan "yeni tarih'' cereyanı, Çarlık Rusyası zamanının en reaksiyoner çağlarında ileri sürülen nazariyelerden geride kalmıyarak, Rus Devletinin kuruluşu ve Rus milletinin menşei meselesinin, ideolojik ve politik düşüncelerle, büsbütün başka bir ışık altında göstermeğe çalışmaktadır.
Kiyef Rusyasını kuranların "yerli'' Slav Rus unsurları oldukları iddia edilmekte ve "Rus'' kavmi ve adının, Slav bir kavim olduğu, Sarmatlar - İskitler - Kimmerler ve hatta Etrüskler'e bağlandığı görüşü ileri sürülmektedir; bununla "Rus'' (Slav)ların Güney Rusyası'nın "yerli'' (otokton) ahalisi olduğu iddia edilmektedir (Bk. Sovyet akademisi azasından N. S. Derjavin, Rus halkının menşei, Moskova 1944). İlim adamları tarafından kabul edilmeyen, fakat Sovyet Rusya'da resmî bir nazariye haline çıkarılmış olan N. Marr'ın "Yafetik dil nazariyesi'' ne dayanılarak ileri sürülen "yeni'' rus görüşlerinin ilmî kıymetleri henüz şüphelidir; bundan ötürü biz bu gibi tetkikleri nazarı itibare almadık.

Mamafih, Sovyet Rusya'da, Rusya Tarihi'ne ait birçok ciddî eser ve makale neşredilmiştir; bunlardan, imkân mertebesinde istifade ettik; fakat, umumî mahiyetteki kitaplarda her defasında müracaat edilen eserler gösterilmediğinden, bu gibilerden ancak birkaçını "Bibliyografya''ya koymakla iktifa ettik. Türk okurlarına takdim edilen bu "Rusya Tarihi'', benzerlerinden, Rus Tarihi'nde T ü r k'lerin oynadıkları rolü tebarüz ettirmeğe çalışmak bakımından, farklıdır. Rus tarihinin ta ilk başlarında kendini gösteren Avar, Hazar, Peçenek ve Kuman tesirleri rus tarihçileri (ve onları takiben Avrupalılar) tarafından silik bırakılmıştı; biz ise bunları tebarüz ettirmeğe çalıştık.

Bilhassa Moğol Türk hâkimiyetinin Rusya tarihi üzerindeki büyük ehemmiyetini göstermeden geçemezdik. Moskova Rusyası'nın Devlet ve kültür müesseselerinde, Bizans ile birlikte, Moğol Türk elemanlarının da mühim hissesi olduğu muhakkaktır. Halbuki rus tarihçileri ve bilhassa zamanımızdaki Sovyet tarihçileri, bunu mümkün mertebe örtmeğe gayret etmektedirler. Rus İmparatorluğu sahasının (1917 ye kadar) 3/5 ini eski Türk arazisi teşkil ettiği, ahalisinin mühim bir kısmının Türklerden teşekkül ettiği ve Moskova Rusyası aristokrasi sınıfına mensup ailelerden birçoğunun "Ruslaşmış'' Moğol Türkler olduğu hatırlanırsa, Rus tarihinde "Türklerin rolleri'' büyük olduğunu kabul etmek zorundayız.

Moskova Rus Devletinin siyasî tarihi, haddi zatında Rusya'nın Türk illeri hesabına yayılış hareketi mahiyetindedir ve Korkunç İvan'ın 1552 de Kazan Hanlığını ortadan kaldırmasını müteakib, Ruslar'ın durmadan yayıldıklarını göstermektedir. Son 350 yıl içinde hiçbir devlet ve millet, Ruslar gibi, mütemadî harplerle, komşuları hesabına genişlemiş değildir.
Bu hareketin icabı olarak, Ruslar'ın siyasî faaliyetlerinin en karakteristik vasıfları: Yayılma ve komşuları hesabına çoğalma dır. Bu durumdan en çok mutazarrır olanlar da Türk kavimleri ve devletleri dir. Bunun için, hem coğrafî bakımdan yakınlığımızı, hem de siyasî münasebetlerimizin çok çeşitli ve uzun bir mazisi olması Rusya'nın tarihini yakından ve etraflıca bilmemizi gerektirmektedir.

Fakat "Dünya Tarihi'', serisinde çıkması itibariyle, eserin hacmi bütün meseleleri etraflıca ele almağa imkân vermedi; Türklerle Ruslar arasındaki münasebet bahislerini de kısaca geçmek mecburiyeti hasıl oldu; çünkü, serinin diğer cildlerindeki "Türkiye'' tarihi kısımlarında bu bahisler ayrıca incelenecektir. Rusya Tarihi bu bakımdan eksik olmakla beraber, diğer cildlerdeki bahislerle bunun telâfi edileceğini umuyoruz.

Prof. Dr. AKDES NİMET KURAT

Ankara, Bahçelievler 22 Nisan 1948

Fotoğraf: Eski KİEV -yada Rusçada POPOVA şehri-kalesi /UKRAYNA