Türkçede Ünsüz Düşmesi
Sonu “k” ünsüz harfi ile biten sözcüklere “–cık, -cik, -cuk, -cük, -cek” küçültme eklerinden biri geldiğinde sözcüğün sonundaki “k” harfi ünsüz düşmesine uğrar.
Ünsüz Düşmesi Örnekleri
Ufak – cık = Ufacık
Küçük – cük = Küçücük
Alçak – cık = Alçacık
Minik – cik = Minicik
Büyük- cek = Büyücek
Sıcak – cık = Sıcacık
Yumuşak – cık =Yumuşacık
- Sonu “k” ünsüzü ile biten bazı sözcüklere “-l,-mse” yapım eki getirildiğinde sözcüğün sonundaki “k” ünsüzü düşer.
Örnekler:
Yüksek – l – mek = Yükselmek
Alçak – l – mak = Alçalmak
Küçük – l – mek = Küçülmek
Ufak – l – mak = Ufalmak
Küçük – mse – mek = Küçümsemek
- Bazı birleşik sözcüklerde de ünsüz düşmesi meydana gelebilir.
Örnekler:
Ast – teğmen = Asteğmen
Üst – teğmen = Üsteğmen
Ünsüz düşmesi
Türkçede ikiz (şeddeli) ünsüz bulunmaz. Bu bakımdan Arapçadan dilimize girmiş olan ve sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimelerin yalın durumunda ünsüzlerden biri düşer (ünsüz tekleşir):
hak (< hakk), his (< hiss), ret (< redd), zan (< zann), zem (< zemm).
Bu tür kelimelere ünlüyle başlayan bir ek geldiği zaman düşen ünsüz ortaya çıkar:
hak / hakka, his / hissimiz, ret / reddi, zan / zannımca, zem / zemmi (bk. Birleşik kelimeler A. 3).
Öte yandan afv kelimesinde v düşmüş ve bu durum yazıya da geçmiştir:
af (< afv).
Ancak, kelime ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman f sesi ikizleşir:
affa uğramak (bk. Birleşik kelimeler A. 3).
Alıntı kelimelerden ft, st ünsüz çiftleriyle bitenlerin bir kısmında t sesi söyleyişte düşme eğilimi göstermekle birlikte yazılışta korunur:
çift, rast, serbest.
Farsçadan dilimize girmiş hane sözüyle yapılan birleşik kelimelerde ha hecesi korunmuştur:
birahane, muayenehane, yazıhane; darphane, dökümhane, yatakhane. Görüldüğü gibi kelime ünlüyle de ünsüzle de bitse ha hecesi korunmaktadır.
Bazı örneklerde ise söyleyişte düşme eğilimi görülür. Yazıda birliğin sağlanabilmesi için bu tür örneklerde de ha hecesinin yazılması gerekir:
dershane, eczahane, hastahane, pastahane, postahane (bk. Birleşik kelimeler A. 24).