Cümlenin Öğeleri, Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı, Cümlenin Öğeleri Nelerdir, Yüklem, Özne, Nesne

Cümlenin Öğeleri, Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı, Cümlenin Öğeleri Nelerdir, Yüklem, Özne, Nesne

Cümlenin Öğeleri, Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı, Cümlenin Öğeleri Nelerdir, Yüklem, Özne, Nesne

Cümle Nedir?

Bir duyguyu, düşünceyi, isteği, haberi, durumu, olayı vb. ifade etmek için kurulan ve kendi içinde anlam ve yargı bütünlüğü olan sözcüğe veya söz dizisine cümle denir.

• Bugün hava ne kadar güzel!

• Senin de benim gibi, otobüste, çalan cep telefonun uzun süre açmayanlara, "Şehir magandaları!" diye bağırasın geldi mi hiç?

Cümlenin Özellikleri

» Her cümle bir yüklem ve varsa ona bağlı diğer öğelerden oluşur. 
» Cümlede yargı bildiren unsur yüklemdir. Cümle yüklem üzerine kurulur. İhtiyaca göre başka öğelerle desteklenir. 

Geldim.

Ben geldim.

Ben buraya geldim.

Ben evden buraya geldim.

Ben evden buraya koşarak geldim.

Ben evden buraya kadar koşarak geldim.

Ben seni görmek için evden buraya kadar koşarak geldim. 

» Bir cümle anlam ve yargı bildiren, ek-fiille çekimlenmiş bir tek isimden (yüklem) veya zamana ve şahsa göre çekimlenmiş bir tek fiilden (yüklem) de oluşabilir, yüklemi ve birbirini anlam bakımından bütünleyen birden fazla kelime ya da kelime grubundan da. Yani en küçük cümle tek kelimeden oluşabilir.

Öğretmenim.

Öğretiyorum.

Biz sizinde gelmeyeceğiz.

Sokaklarda, caddelerde, kaldırımlara park eden otolar yüzünden, yayaların rahatça yürüme imkânı kalmadı artık.

Karşılıklı konuşmalarda tek kelimeden oluşan cevap cümleleri önceki kelimelerle tamamlanmaya bırakılmıştır. 

— İnsanın elini yakmaz mı?
— Yakmaz.
— Sen çok güzel Türkçe biliyorsun.
— Biliyorum. 

CÜMLENİN ÖĞELERİ

Öğe Nedir?

Cümleyi oluşturan bölümlerin her birine öğe denir. Öğeler, yazılı veya sözlü anlatımın anlamlı ve doğru cümleler kurmaya yarayan bölümleridir. 

Bugün   /   alış veriş yapmak için   /   çarşıya   /   çıkacağım. 

» Anlam bozulmayacak şekilde birbirlerinden ayrılabilirler. 

çıkacağım.

çarşıya   /   çıkacağım.

alış veriş yapmak için   /   çarşıya   /   çıkacağım.

Bugün   /   alış veriş yapmak için   /   çarşıya   /   çıkacağım.

» Her öğe görev ve anlam yönünden bir tek öğeye eşlik eder; onu tamamlar. Bu öğe de yüklemdir.  

» Birinci derecede önem taşıyan öğe yüklemdir. 

çarşıya   /   çıkacağım.

alış veriş yapmak için   /  çıkacağım.

bugün   /   çıkacağım.

Bugün              alış veriş yapmak için           çarşıya             çıkacağım.

zaman              amaç                                        yer                   yapılacak

bakımından      bakımından                           bakımından      iş

» İkinci derecede önemli öğe öznedir. Sadece yüklemden oluşan cümlelerde bile öznenin varlığı, yüklemin taşıdığı şahıs ekinden anlaşılır. 

Beğendi-k                   "-k" eki "biz"i karşılıyor. 

» Sonra tümleçler gelir ki bunlar zarf tümleci, dolaylı tümleç, edat tümleci ve nesnedir. 

Hiçbir zaman              kader              bizi      senden             ayırmasın.
Zarf tüml.                   Özne              nesne   d.lı tüml.         yüklem 

» Bazı cümlelerde bazı öğeler hiç bulunmaz. 

Yüklemi geçişsiz fiilden oluşan cümleler nesne almazlar. 

Tarlanın sınırına gelince dinlenmek üzere oturduk. 

» İsim cümlelerinde tümleçler pek sık görülmez.

Ben / de / bir varisin olmakla / bugün / mağrurum.
                Edat tüml.           Zarf tüml. 

» Öğelerin tamamı kelime veya kelime grubu hâlinde olabilir.

Yağız atlar / kişnedi, meşin kırbaç / şakladı.

Bir dakika / araba / yerinde / durakları.

Giden geminin arkasından / bakakaldı. 

» Yüklem genellikle en sondadır. Diğer öğelerin yerleri anlama, anlatıma göre değişebilir. Genellikle vurgulanmak istenen unsur yüklemin önündedir. 

"Bu şehrin çilesini ben çekerim yıllardır,
Hasretini ben duyarım." 

» Cümle vurgusu yüklem üzerindedir. Vurgu, gerektiğinde özellikle belirtilmek istenen öğe üzerine çekilebilir, ya da o öğe yükleme yaklaştırılır. 

Ben Ankara'ya yerleştim.

Ben Ankara'ya yerleştim.

Ankara'ya en geç ben yerleştim. 

» Asıl yargının bulunduğu cümleler gibi, ona bağlı olan yan cümleler de öğelerden oluşur. Öğelerden oluşan bir cümle başka bir cümlenin öğesi de olabilir. 

Vatan için ölenler yüreğimizde yaşarlar. (amaç) 

Öğeler bulunurken,  

1. Önce yüklem, sonra özne ve sonra tümleçler aranır. 
2. Sorular yükleme sorulup alınan cevaplar yüklemle birlikte tekrar edilmelidir. 
3. Öğeler bulunurken tamlamalar ve diğer kelime grupları bölünmez.
4. Bağlaçlar öğe sayılmamalıdır. 

Bugün              alış veriş yapmak için           çarşıya             çıkacağım.
kelime               kelime grubu                         kelime              kelime 

Örnek:

Semt belediyesine bağlı bir sağlık ocağında fazla iş olmaz.

Basit muayenelerin ve müdahalelerin dışında ya hastahaneye hasta sevk ederler ya ölüler için defin ruhsatnamesi verirler.

Masasında bir de bunların koçanları olurdu.

O koçanlardan kopardığım sayfaların arka yüzüne resimler yapar, otomobil modelleri çizer ya da ilerde keşfetmeyi umduğum makineler uydurur, bir de tanıdığım artistlerin, ünlülerin listesini çıkarırdım.

Az sonra annem gelir, koçandan temiz bir sayfa koparır, ön yüzünü doldurur, gelenin işini görür, defin ruhsatnamesinde yukarıya ölenin adını yazar, en altta da hep kendi kaşesi ve imzası olurdu.

Benim gözümde anneme ölüm karşısında üstünlük sağlayan bir şeydi bu. Ölümü başka adreslere gönderirdi. (Murathan Mungan, Pamukçuklar)

Şimdi yukarıdaki cümlelerin öğelerini gösterelim:

Semt belediyesine bağlı bir sağlık ocağında/ fazla iş/ olmaz.

Semt belediyesine bağlı bir sağlık ocağında » dolaylı tümleç.

fazla iş » özne.

olmaz. » yüklem.

Basit muayenelerin ve müdahalelerin dışında /ya/ hastahaneye/ hasta / sevk ederler /ya/ ölüler için/ defin ruhsatnamesi/ verirler.

Basit muayenelerin ve müdahalelerin dışında »  zarf tümleci.

ya » bağlaç.

hastahaneye » dolaylı tümleç.

hasta » belirtisiz nesne.

sevk ederler » yüklem.

ya » bağlaç.

ölüler için » edat tümleci.

defin ruhsatnamesi » belirtisiz nesne.

verirler. » yüklem.

Masasında/ bir de/ bunların koçanları/ olurdu.

Masasında » dolaylı tümleç.

bir de  » bağlaç.

bunların koçanları  »  özne.

olurdu. » yüklem.

O koçanlardan kopardığım sayfaların arka yüzüne/ resimler/ yapar,/ otomobil modelleri/ çizer/ ya da/ ilerde keşfetmeyi umduğum makineler/ uydurur,/ bir de/ tanıdığım artistlerin, ünlülerin listesini/ çıkarırdım.

O koçanlardan kopardığım sayfaların arka yüzüne » dolaylı tümleç.

resimler » belirtisiz nesne.

yapar » yüklem

otomobil modelleri  » belirtisiz nesne.

çizer » yüklem.

ya da » bağlaç.

ilerde keşfetmeyi umduğum makineler » belirtisiz nesne.

uydurur,  » yüklem.

bir de » bağlaç.

tanıdığım artistlerin, ünlülerin listesini  » belirtili nesne.

çıkarırdım. » yüklem.

Az sonra/ annem/ gelir,/ koçandan/ temiz bir sayfa/ koparır,/ ön yüzünü/ doldurur,/ gelenin işini/ görür,/ defin ruhsatnamesinde yukarıya/ ölenin adını/ yazar,/ en altta/ da/ hep/ kendi kaşesi ve imzası/ olurdu.

Az sonra » zarf tümleci.

annem » özne.

gelir,  » yüklem.

koçandan, » dolaylı tümkeç.

temiz bir sayfa » belirtili nesne.

koparır,  » yüklem.

ön yüzünü » belirtili nesne.

doldurur, » yüklem.

gelenin işini  » belirtili nesne.

görür,  » yüklem.

defin ruhsatnamesinde yukarıya  » dolaylı tümleç.

ölenin adını  » belirtili nesne.

yazar, » yüklem.

en altta » dolaylı tümleç.

da » bağlaç.

hep » zarf tümleci.

kendi kaşesi ve imzası » özne.

olurdu. » yüklem.

Benim gözümde anneme ölüm karşısında üstünlük sağlayan bir şeydi bu. Ölümü başka adreslere gönderirdi.

Benim gözümde anneme ölüm karşısında üstünlük sağlayan bir şeydi » yüklem.

bu.  » özne.

Ölümü » belirtili nesne.

başka adreslere » dolaylı tümleç.

gönderirdi. » yüklem.

TDH-DİL BİLGİSİ KOLAY ERİŞİMİ

Dil Bilgisi

Yazım Kuralları

Belirteçler

Anlam Bilgisi

Kompozisyon

İlgeçler

Cümlede Anlam

Nasıl yazılır?

Bağlaçlar

Paragrafta Anlam

Noktalama İş.

Ünlemler

Sözcükte Anlam

Sözcük Bilgisi

Eylemler

Ses Bilgisi

Yapım Ekleri

Eylemsiler

Yapı Bilgisi

Adıllar

Dil -Anlatım

Yazım Bilgisi

Adlar

Edebiyat

Anlatım Bozuklukları

Sıfatlar

Atasözleri

PDF-DOC

Sınav-Deneme

Sözlüklerimiz

Dil Bilgisi, Yazım Kuralları, Belirteçler, Zarflar, Anlam Bilgisi, Kompozisyon, İlgeçler, Edatlar, Cümlede Anlam, Nasıl yazılır, Bağlaçlar, Paragrafta Anlam, Noktalama İşaretleri, Ünlemler, Sözcükte Anlam, Sözcük Bilgisi, Eylemler, Fiiller, Ses Bilgisi, Yapım ekleri, Çekim Ekleri, Eylemsiler, Fiilimsiler,  Yapı Bilgisi, Adıllar, zamirler, Dil ve Anlatım, Yazım Bilgisi, Adlar, İsimler, Edebiyat, Anlatım Bozuklukları, Ön Adlar, Sıfatlar, Sözlükler, pdf, doc, atasözleri, deyimler

Yorumlar (0)