Cümleyi Meydana Getiren Unsurlar, Cümlenin Öğeleri

Cümleyi Meydana Getiren Unsurlar, Cümlenin Öğeleri

Cümleyi Meydana Getiren Unsurlar

Anlatmak istediklerimizi tam olarak vurgulayan kelime ya da kelime topluluğuna cümle denir. Kelime anlam birimi, cümle ise bir yargı birimidir. Cümlede yargıyı bildiren unsur yüklemdir. Cümlenin varlığı için çekimli bir eylemin veya ek fiille çekimlenmiş bir ismin olması yeterlidir. Bir cümle bir bina gibi tasarlanır.

Aşağıda bir cümleye öğelerin nasıl katıldığını gösteren bir şablon mevcuttur:

1-Gezdirdi.
2-Güzel kadın / gezdirdi.
3-Güzel kadın biricik oğlunu / gezdirdi.
4-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik oğlunu / gezdirdi.
5-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik oğlunu / parkta / gezdirdi.
6-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik oğlunu / parkta / çocuk arabasıyla / gezdirdi.
7-Güzel kadın / neşelenmesi için / biricik oğlunu / parkta / çocuk arabasıyla / saatlerce / gezdirdi.

1. Cümle: Yüklem
2. Cümle: Özne + Yüklem
3. Cümle: Özne + Belirtili Nesne + Yüklem
4. Cümle: Özne + Zarf Tümleci + Belirtili Nesne t Yüklem
5. Cümle: Özne + Zarf Tümleci + Belirtili Nesne + Yer Tamlayıcısı + Yüklem
6. Cümle: özne + Zarf Tümleci + Belirtili Nesne + Yer Tamlayıcısı + Zarf Tümleci + Yüklem
7. Cümle: Özne + Zarf Tümleci + Belirtili Nesne+Dolaylı Tümleç + Zarf Tümleci + Zarf Tümleci + Yüklem

Bir cümledeki kelime sayısı iletilmek istenen duygu ve düşüncenin kısa veya uzun oluşuna göre değişir. Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi tek kelimeden ibaret cümleler olabileceği gibi on kelime, hatta daha fazla kelimeden meydana gelen cümleler de kurulabilir.

Cümlenin bildirdiği yargıyı daha geniş ve çeşitli şartlarıyla tam olarak ifade etmek için birtakım unsurlara ihtiyaç vardır. İşte cümlede bir duyguyu bir düşünceyi, bir hükmü tam olarak anlatabilmek için farklı görevler üstlenen unsurlara cümle ögeleri (unsurları) denir. Kelime ve kelime gruplarından oluşan cümlenin öğeleri, çekim ekleriyle birbirine bağlanarak cümleyi meydana getirirler. Cümlenin kuruluşunda mutlaka bulunması gereken öğelere temel öge (yüklem ve özne), ikinci dereceden öğelere ise yardımcı ögeler (Yer Tamlayıcısı, Zarf Tamlayıcısı, Edat Tamlayıcısı, Düz Tümleç) denir. Yardımcı öğeler cümlenin anlamım çeşitli yönlerden açıklayan ve genişleten öğelerdir

Cümlenin Öğeleri

Cümlenin ögeleri cümlede kullanıldığı yere göre anlama katkıda bulunur. Türkçede normal bir cümle dizilimi şu şekildedir: Özne-nesne-tümleç-yüklem Yazarlar ve şairler kelimelerle oynayarak cümlelerde farklı anlamlar ve yapılar oluştururlar. Vurgulanmak istenen öge yükleme yaklaştırılır.

“Alil askerlerin topun karşısında sükunla duran geniş, alil göğüsleri sarsılıyor, başları eğilmiş yüksek
sesle ağlıyorlardı.”

Cümlede, ağlıyorlardı yüklem olarak kullanılmış, bu ağlamanın şiddeti vurgulanmak istendiği için yükleme yanaştırılmıştır. “yüksek sesle” kelime grubunu yazar başka yerde de kullanabilirdi ama anlamda istediğini yakalayamayabilirdi.

Diğer bir önemli öge yüklemin yeridir. Yüklem genellikle sonda bulunur. Ama yazar ve şairler bazen anlamı farklılaştırmak, zorlamak için yüklemin yerini değiştirebilirler. Devrik cümlelerle farklı anlamlar yakalarlar. Aşağıdaki şiirde yüklemlerin yeri değiştirilerek çeşitli anlamlar oluşturulmuştur. Aşağıdaki altı çizili yüklemleri inceleyiniz.

Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…
Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer
Ahmet Haşim
Yine atasözlerimizde bu durumu görmekteyiz. Aşağıdaki yüklemleri inceleyiniz.
Gülme komşuna, gelir başına.
Sakla samanı, gelir zamanı.
Besle kargayı, oysun gözünü.
İşi yapan özne, işten etkilenen nesne, işin yapılma zamanı (belirteç tamlayıcısı), işin yapıldığı yer(dolaylı tümleç) yazarın yüklemek isteği anlama göre cümlede yer değiştirebilir. Metinleri incelerken ögelerin kullanım yerlerinin anlama katkısını tespit ediniz.

Yorumlar (0)