“ET-“ YARDIMCI FİİLİNE NE ETTİK?

Mustafa Kemal Atatürk “Türk dili, dillerin en zenginlerindendir.” cümlesi ile güzel dilimizin sözcük sayısının çokluğuna ve kavram hazinesinin genişliğine işaret etmiştir. 

Fiiller, bir dilin en önemli sözcükleridir.  Türkler, harekete dayalı yaşamlarından dolayı çok fiili olan bir dil oluşturmuşlardır. Dildeki bu fiil zenginliğine rağmen yavaş yavaş Türkçe fiillerden vazgeçiyor, onların yerine İngilizce veya Fransızca sözcükler getiriyoruz. Yabancı asıllı sözcükleri “etmek” yardımcı fiili ile birleştirip “Beni dinleyin, bakın bu dilleri biliyorum ben!” mesajını vermeye çalıyoruz.   

Fiillerin bilinen, var olan anlamlarına zamanla yeni anlamlar ekleniyor bir taraftan da. Şöyle ki “çık-“ fiili 1945 yılında 32 anlama sahipken 2019 yılında 56 anlam içeriyor.  Sözcüklerin zaman içerisinde yeni anlamlara sahip olmasının sebepleri de vardır doğal olarak. Diller arası etkileşim ve sözcük alışverişi de her zaman mümkündür.  Bu demek değildir ki yabancı sözcükleri alıp bizim yardımcı fiillerle birleştirelim, sonra sözde çok dil bilen kültürlü insanlar (!) olalım.

Şimdi “et-“ fiilini inceleyelim. TDK Türkçe sözlükte dokuz ayrı anlamı var. Bu anlamlar şunlardır: Bir işi yapmak, "iyi, kötü" zarflarıyla birlikte davranmak, bulmak, birini bir şeyden yoksun bırakmak, eşit değer kazanmak, herhangi bir değerde olmak, kötülükte bulunmak, küçük veya büyük abdestini yapmak, söylemek.

Ad soylu sözcüklerin veya bazı fiilimsilerin fiil gibi kullanılmalarını sağlayan “imek, etmek, eylemek, olmak, kılmak” fiilleri yardımcı eylemdir. “Etmek” fiili yardımcı eylem olarak da kullanılır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesi ile et- yardımcı fiili Arapça, Farsça sözcüklerle kalıplaşarak kullanılmaya başlandı. ( hisset-, hallet-, sabret-…vb.) Ancak artık “etmek” fiilini İngilizce, Fransızca sözcüklerle kalıplaştırarak farklı fiiller elde ediyoruz. Aşağıdaki listede bu fiillere örnek verip karşısına bu yabancı sözcükleri hangi dillerden aldığımızı yazdım.  

Aforoz etmek-Rumca

Akredite etmek- Fransızca

Analiz etmek-İngilizce

Anons etmek- Fransızca

Bloke etmek- Fransızca

Boykot etmek- Fransızca

Check etmek- İngilizce

Dekore etmek- Fransızca

Diskalifiye etmek- Fransızca

Dizayn etmek- İngilizce

Deşifre etmek- Fransızca

Deklare etmek- Fransızca

Enjekte etmek- Fransızca

Entegre etmek- Fransızca

Empoze etmek- Fransızca

Formule etmek- Fransızca

Finanse etmek- Fransızca

Flört etmek- Fransızca

İstop (stop)etmek- İngilizce

Koordine etmek- Fransızca

Kanalize etmek- Fransızca

Kamufle etmek- Fransızca

Lanse etmek- Fransızca

Linç etmek- İngilizce

Marine etmek- Fransızca

Minimize etmek- İngilizce

Nakavt etmek- İngilizce

Onore etmek- Fransızca

Protesto etmek- İtalyanca

Refuse etmek- İngilizce

Rehabilite etmek- Fransızca

Sabote etmek- Fransızca

Sembolize etmek- Fransızca

Senkronize etmek- İngilizce

Peki bu birleşimler sizce doğru mu? Her ne kadar bazı dil bilimciler bu kullanımların artık dilimize yerleşmiş kalıplar olduğu fikrini savunsa da ben bu birleşimleri dilde kirlilik olarak kabul ediyorum. Bu sözcük gruplarını Türkçe fiillerimizle ifade edebiliriz, diye düşünüyorum.

  YELİZ ÖZGE HOCA- EYLÜL 2019