Geçişli Fiiller, Çatı Nedir, Geçişli Fiil Nedir?

Geçişli Fiiller / Çatı Nedir?

Geçişli fiiller nedir, geçişli çatı örnekleri ve soru çözümüyle konu anlatımını bu sayfada bulabilirsiniz.

Fiilde çatı konusunun nesnesine göre alt başlıklarından biri olan geçişli fiiller, yüklemde belirtilen işi yapan öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesnenin var olduğunu veya olabileceğini ifade eder.

Geçişli fiiller, yüklemin nesneyle olan ilişkisine göre belirlenir. Basit bir tanımla: “Nesnesi olan veya nesne alabilen fiiller geçişlidir.” diyebiliriz. Cümledeki yükleme “ne, kim, neyi, kimi?” sorularını sorduğumuzda eğer bir cevap alabiliyorsak, o fiil geçişlidir. Zaten bu sorular cümledeki belirtili veya belirtisiz nesneyi buldurmaya yöneliktir.

“Her fırsat bulduğumda kitap okurum.” cümlesinde, yüklemin nesne alabilen bir fiil olup olmadığını anlamak için sırayla “ne, kim, neyi, kimi / okurum?” sorularını soruyoruz.

İçlerinden en mantıklı olan “ne okurum?” sorusunun cevabı cümlede bulunduğu veya cümlede olmasa bile olabileceği için bu fiil geçişlidir diyebiliriz.

Örnek: – Bu çiçekleri öğretmenime aldım. (neyi? -> çiçekleri)
– Çarşıda eski arkadaşımı gördüm. (kimi? -> eski arkadaşımı)
– Kendime çok güzel bir elbise alacağım. (ne? -> elbise)

Yukarıda gösterilen yüklemlere soruları sorduğumuzda bir cevap alabiliyoruz. Bunun için bu fiiller geçişli fiil olarak kabul edilir. “Dün gece ölü gibi uyumuşum.” cümlesine baktığımızda ise, nesneyi bulduran soruların hiçbirine cevap bulamayız. İşte böyle cümleler geçişsiz çatılı kabul edilir.

NOT:

Cümlede nesne bulunmadığında, yine de yüklemin nesne “alabilme” ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü sadece cümlede yüklem varsa değil, cümleye istediğimizde bir nesne ekleyebiliyorsak da o cümle geçişli kabul edilir. Yani geçişli eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne bulunmaz. Bu eylemler nesne almasalar da geçişlidir. Önemli olan, o eylemin nesne alabilmesidir.

Örnek: “Diploma törenine davet ettin mi?” cümlesinde “kimi davet ettin mi?” sorusunun aslında cevabı olabilir. Yani bu cümleye istersek biz “arkadaşını, amcanı, kuzenini” gibi nesneler ekleyebiliriz. İşte böyle durumlarda yüklem yine geçişli kabul edilir.

UYARI: İş ve kılış fiilleri –istisnaları olmakla birlikte– genellikle geçişlidir. Ayrıca geçişli fiiller konusu, cümlenin öğeleri konusu ile yakın ilişkilidir. Bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için öncelikle o cümlenin yüklemi bulunur. Sonra yükleme “ne, kim, neyi, kimi?” soruları sorulur. Cümlede belirtili veya belirtisiz bir nesne varsa, o yüklem geçişli kabul edilir. Yoksa geçişsiz kabul edilir.

Örnek: – Yaptığı hata üzerine hakem kaleciyi maçtan attı.

Yukarıdaki cümlenin yüklemi “attı” fiilidir. Bu fiile “kimi attı?” diye soruyoruz. Ve “kaleciyi” cevabı, cümlenin nesnesini gösteriyor. O hâlde bu cümlenin yükleminin geçişli olduğunu anlıyoruz.

NOT:

Geçişli fiiller, yüklemin nesne ile olan bağını açıklar. Bir yüklem hem geçişli hem de etken, edilgen, işteş, dönüşlü… olabilir.

Örnek: – Yolcular durakta otobüsün gelmesini bekliyor. (etken, geçişli)
– Dışarıdan bir taş cama fırlatıldı. (edilgen, geçişli)

UYARI: Geçişli fiilleri bulmanın pratik yolu, fiilden önce “onu” kelimesini getirmektir. Eğer bir fiil bu şekilde anlamlı oluyorsa geçişli kabul edilir.

Örnek: – Yaptığı hata üzerine hakem kaleciyi maçtan attı. (onu attı -> geçişli)

Geçişli Cümle Örnekleri
Aşağıda geçişli cümlelere çeşitli örnekler sıralanmıştır. Bu örneklere bakıldığında, kalın olarak gösterilen yüklemlerin “neyi, kimi, ne, kim?” sorularına cevap verdiğini görürüz.

– Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu.
– Son gelişinde Ankara’yı da dolaşmıştı.
– Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi.
– Babam, pazar sabahları gazete alırdı.
– Diploma törenine kuzenini de davet etti.
– Öğretmenimiz derste bize fıkra anlatırdı.
– Kimse girmesin diye sonuna kadar kilitledi.
– Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz.
– Bozulan televizyonu hemen tamir etti.
– Marketten meyve ve sebze aldım.
– Soğanı elleriyle kırıp yerdi.
– Hiç sıkılmadan, büyük bir keyifle dinlerdik.

Orkun KUTLU'dan alıntıdır...

Yorumlar (0)