2- İlk Türkçe sözlükler, Geçmişten günümüze önemli Türkçe sözlükler: 2- Kitabü’I-İdrak Li Lisânü’I-Etrak
İlk Türkçe sözlükler, Geçmişten günümüze önemli Türkçe sözlükler, tarih boyunca Türkçe sözlükler sergisi, Türk edebiyatında ilk sözlükler, ilk Türkçe sözlük kim tarafından yazılmıştır,
TARİHTEKİ TÜRKÇE SÖZLÜKLER HANGİLERİDİR?
Türkçe yazılmış ve yabancılara Türkçe öğretimine yönelik sözlükler bir takım ayırıcı özellikler gösterir. Bu özelliklerin bir kısmı Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lugâti’t Türk’ünden beri süregelen özelliklerdir. Sözgelimi: sözcüklerin geçtiği metinlerin tamamının örnek olarak verilmesi, eklerin görevleriyle birlikte sınıflandırılması ve sözlüğün yazıldığı Türkçe kolu dışında yakın kollardaki sözcük biçimlerinin de belirtilerek verilmesi gibi. Bunun dışında tarihsel Türkçe sözlüklerde günümüz sözlükçülüğünde görülmeyen bir başka özellik de sözcüklerin Arapça dil bilgisi kurallarına göre sınıflandırılarak verilmesi, Türkçeye özgün kullanımların ‘istisna’ başlığıyla gösterilmesidir. Bu sözlükler içeriklerine göre iki dilli, ikiden çok dilli sözlükler olmak üzere iki ayrı başlıkta gruplandırılabilir. Tüm sözlükler aynı zamanda örnekli dil bilgisi kitabı özelliği de gösterirler.
1.2. Kitabü’I-İdrak Li Lisânü’I-Etrak –Esirü’d-din Ebû Hayyân (1312) (Türklerin Dilini Anlama Kitabı)
Sözcük ve ekler konusunu ele alan bir dil bilgisi bölümü ve Arap alfabesine göre düzenlenmiş alfabetik Kıpçakça-Arapça bir sözlükten oluşan eser, Kahire’de Gırnatalı Esirü’ d-din Ebu Hayyan tarafından yazılmıştır. Dil bilgisi bölümünde Kıpçakçanın ses ve biçim bilgisi ele alınır. Sözlük, yaklaşık 3500 sözcük içerir.
Eserin öğretim yöntemi tümevarımdır. Yabancı dil öğretim yöntemlerinden dil bilgisi çeviri yöntemi, yapısalcı yaklaşımla kullanılmıştır.
Pratik Türkçe öğretimini amaçlayan eserde ticarî Türkçenin öğretiminin hedeflendiği bölümlere de rastlanır.
Örnek bölüm:
“altagu: altı bir arada, bir arada toplu olan altı şey.
Altaġu alķsa altındaķın altuzur
Dördewe düzelse depedekin indürür (Altı kişilik topluluk arasında düşünce farklılığı baş gösterirse altındakini aldırırlar, dört kişi düşünce birliği ederse tepedekini indirirler)
Bir erni kördüm urulmış ķulı ve kördüm bir erni urulmış ķulı demek câizdir
urulmış ķulı bir erni kördüm ve bir erni urulmış ķulı kördüm câiz değildir.”
