15. YÜZYILDA ŞİİR ANTOLOJİLERİ VE NAZİRE MECMUALARI

Nazîre, bir şairin örnek aldığı başka bir şairin bir şiirine aynı vezin, kafiye ve redifi kullanarak, benzer mazmunlarla yazdığı şiir anlamında kullanılan bir terimdir. Örnek alınan şiire model şiir (zemin şiir), yeni yazılmış olana nazîre; bu işleme tanzîr; zemin şiirlerle bunlara yazılmış nazîrenin toplandığı mecmûalara ise nazîre mecmûası denir.

Türk edebiyatının önemli kaynakları arasında yer alan nazire mecmûalarının ilk örneğine 15. yüzyılda rastlanmaktadır.

(Ömer Bin Mezîd):840/1436-37’de derlenmiştir. İçinde 84 şairin 397 şiiri vardır. Şiirler, kafiye düzenine göre sıralanmıştır. Zemin şiirler; Ahmedî râst, Şeyhî râst; nazîreler ise Nazîre-i Sinân, Nazîre-i Nesîmî şeklinde yerleştirilmiştir. Orijinal nüshası, School of Oriental and African Studies Library 27, 689’da; bu nüshanın bir kopyası TDK Kütüphanesi Yazma A 101’de, farklı bir yazma nüsha da Atatürk Üni. Seyfettin Özege Ktp. Karahanoğlu Bağış Kitapları No.10d 91 (Turgut Karabey)’de bulunmaktadır.

(Eğridirli Hacı Kemal): 918/1512-13’te derlenmiştir. 496 varaklık bir nüshası Bayezid Kütüphanesi nr.5781’de; diğeri DTCF Kütüphanesindedir. İçinde derleyeni dahil 266 şaire ait 3.140 şiir vardır. Elifba sırasından başka bir usûl gözetilmemiştir. İçindeki şairlerin listesini, Fuad Köprülü Hamâmîzâde İhsan Bey’den nakletmiştir. Zemin şiirler, min kelâm-ı Ahmedî; nazireler ise Nazîre-i Şeyhî veya Nazîre-i Şeyhî râst başlıklarını taşır.

(Edirneli Nazmî): 930/1524’te derlenmiştir. En tanınmış ve yaygın nazire mecmûasıdır. Bilinen 10 yazma nüshası vardır. İçinde 360’tan fazla şaire ait 5.527 şiir bulunmaktadır. Sıralama önce revî harflerine; sonra kafiye ve rediflere göre yapılmıştır. Bölümlerdeki sıralama; revî harfleri, bahirler, zemin şiirler, nazireler ve Harfü’l-bâ/Der-bahr-ı remel/Takti‘ eş/Ez-ân-ı Ahmed Paşa/Nazîre-i Ulvî şeklindedir.

Bey Mecmû‘ası (Pervâne Bey): 968/1560-61’de derlenmiştir. 641 varaklık yazma nüshası, Topkapı Sarayı Ktp. Bağdat nr.406’dadır. Baştan bir varak eksiktir. Bu mecmûa üzerinde Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesinde yüksek lisans ve doktora tezleri şeklinde çalışılmıştır.

(Budinli Hisâlî): 17. yüzyılda derlenmiştir. Sadece matla‘ beyitlerine yer verilmiştir. Sıralama, vezin ve kafiyeye göredir. Müellif hattı ve 2 cilt halinde olan nüshası Nuruosmaniye Ktp. 4245 ve 4253’tedir.

Mecmû‘ası (İstanbullu Sabrî): Ahdî Tezkiresi’nde bundan Câmi’u’n-nezâ’ir şeklinde bahsedilmektedir. Matla‘lardan oluşmaktadır.

dışında henüz derleyeni tespit edilememiş; ama aşağıda verilen yayınlarla tanıtılmış nazîre mecmûaları da vardır. Ahmet Mermer, “XV.Yüzyılda Yazılmış Bilinmeyen Bir nazîre Mecmû‘ası ve Aydınlı Visâlî’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Millî Folklor, No.56, 2002, s.75-94. Yazma nüshası, Milli Kütüphane Yz.8830’dadır. Baştan bir, ortadan birkaç varak eksiktir. İçinde 7 şairin 213 şiiri bulunmaktadır. Sıralama, zemin şiirlere göre yapılmıştır. Yedi bölümden oluşmaktadır. Hasan Gültekin, Mecmûa-i Nezâyir (Transkripsiyonlu Metin), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi SBE, Denizli 2000: 252 varaklık yazma nüshası, İstanbul Üniversitesi TY 739’dadır. Elifba sırasıyla düzenlenmiştir. Hüseyin Ayan, “Bir Nazîre Mecmûası”, MÜFEF Türklük Araştırmaları Dergisi, S.7 (1993), s.87-100. 16.yüzyılda derlenmiştir. Yazma nüshası, Konya Mevlânâ Müzesi Ktp. 2456’dadır. İçinde 170 şairin 761 gazeli bulunmaktadır. Bunların dışında İstanbul Üniversitesi Ktp. TY 2955’te, Süleymaniye Ktp. Hüsnü Paşa 894.35’te ve Yapı Kredi Bankası Ktp. 15913’te birer nüshadan ibaret nazîre mecmûaları vardır.