Ninni, Ninni Nedir?
Ninni, Ninni Nedir?
Türk halk kültüründe “ninni” anonim halk şiiri ürünü olup çocuklar emzirilir veya uyutulurken söylenen yahut söylendiği varsayılan manzumelere verilen addır. Bir başka ifadeyle, ninniler başta çocukların anneleri olmak üzere çocuklan büyüten nine, anneanne, babaanne, teyze, abla, yenge vb. gibi yakınların çocuklan uyutmak için belli bir ezgiyle söyledikleri manzum veya mensur sözlerdir. Genellikle bir dörtlük veya bir mâniden ya da değiştirilip adapte edilerek yahut aynen bir türküden alınan ninniler kendilerine özgü ezgilerle söylenirler.
Tarihsel olarak da, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te “ninni” karşılığı olarak “balu balu” ifadesi kullanılmaktadır. Ninni karşılıgındaki Dîvân u Lugâti’t-Türk’te geçen bu kullanım Türkçede bilinen en eski kullanımdır. Başka dillerde de benzerleri kullanılan “ninni” sözcüğünün XI. yüzyıldan itibaren Türkçede kullanıldığı düşünülmektedir.
Ninnilerin henüz kokunun, rengin bile farkında olmayan çocuklar için duydukları ve aşina oldukları anne sesine olan güvenle daha rahat ve korkusuzca uyumalarını veya sakinleşmelerini sağlayan manzum-mensur sözler ve kalıplaşmış, tizden pese doğru söylenen ezgilerdir. Ninnilerin sonunda nakarat olarak söylenilen “Uyusun da büyüsün ninni; E, e, e, eh” ve “Ninni yavrum ninni” gibi sözlerin uyku getirici müzikal tesirlere de sahip olduğuna inanılır.
Ninnilerde çoğunlukla dilek, temenni, sevgi, ilgi, şikâyet, üzüntü, ayrılık, gurbet, vaat, tehdit ve korkutma gibi konuların işlendiği görülür. Nadir olmakla birlikte bazen düşünce ve özdeyişlerin söylendiği ninniler de vardır. Ancak, ninnilerin çok büyük bir bölümü dilek ve temenni içerir.
Biçim açısından bakılacak olursa ninnilerde çoğunlukla yedili hece ölçü kullanıldığı ve ninnilerin mâni tipinde kafiye yapısına sahip olduğu görülmektedir. Âşıklar tarafından söylenmiş mâniler arasında sekiz ve on bir heceli ninniler de vardır. Ninniler dize sayılarına göre “İkilik, Üçlük, Dörtlük Ninniler”, “Bentlerden Meydana Gelen Ninniler” ve “Beşten On sekiz Heceye Kadar Uzayabilen Ninniler” şeklinde de tasnif etmek mümkündür.
Ninni ÖrnekleriAsmaya kurdum salıncakUyumadı gitti yumurcakKopuverdi salıncakDüşüverdi yumurcakNinni, ninni ninni! Dandini dandini dasdanaDanalar girmiş bostanaKov bostancı danayıYemesin lahanayıBenim oğlum lokum yerUyusun da yürüsün ninniEve girsem ev karanlıkDışa gitsem bağrım yanıkHerkes uyur sen uyanıkUyusana yavrum ninni
Anonim Halk Şiiri, Anonim Halk Şiiri Nedir?
Anonim Halk Şiiri, Anonim Halk Şiiri Nedir?
1. Mani
2. Ninni
3. Ağıt
4. Türkü
5. Destan
Mani
Anonim Halk şiirinin en küçük ve en sevilen nazım biçimidir.
Manilerin özellikleri şunlardır:
- Yedi heceli dört dizeden oluşur.
- Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
- Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı maniler de vardır (xaxa).
- Manilerin ilk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir. Bunlara doldurma dizeler denir.
- Temel duygu ve düşünce son iki dizede ortaya çıkar.
- Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
- Başlıca konusu aşk olmakla birlikte her türlü konuda da söylenmiştir.
- Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır.
Mani Örnekleri
Uzaktır seçilmiyor
Gönüldür geçilmiyor
Gönül bir top ibrişim
Dolaşmış açılmıyor
Yemenimin uçları
Çıkamam yokuşları
Selam edin yârime
Yedi dağın kuşları
Maniler şekillerine göre 4’e ayrılırlar.
1. Düz (tam) mani: 7’li hece ölçüsüyle söylenir. Dört mısradan oluşur. aaxa şeklinde kafiyelenir. Maninin en yaygın şeklidir. Bu tarz manilere tam mani de denir.
Düz (tam) mani örneği:
Şu dağlar olmasaydı
Çiçeği solmasaydı
Ölüm Allah’ın emri
Ayrılık olmasaydı
2. Kesik (cinaslı) mani: İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur. Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir. Kesik manilere, cinaslı mani, hoyrat da denir.
Kesik (cinaslı) mani örneği:
Böyle bağlar
Yâr başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar
Niçin kondun a bülbül
Bağımdaki asmaya
Ben yârimden ayrılmam
Götürseler asmaya
3. Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklemek suretiyle elde edilen manidir. Bu tarz manilere artık mani de denir.
Yedekli (artık) mani örneği:
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim sağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
4. Ayaklı Mani: Kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir. Bunlara doldurmalı kesik mani de denir.
Ayaklı mani örneği:
Ah o beni o beni
Kakül örtmüş o beni
Ben yarimi unutmam
Unutsa da o beni
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.
Maniler, halk arasında yaygın olarak kullanılan, genellikle karşılıklı söylenen bir nazım türüdür. Aşağıda gelin-kaynana arasında karşılıklı söylenen maniler yer almaktadır.
Deyiş Örneği:
Rafta hedik kaynana
Dişi gedik kaynana
Oğlun çerez getirdi
Sensiz yedik kaynana
Tereye petek koydum
İçine ipek koydum
Gelinimin adını
Zincirli köpek koydum
Maniler konularına göre on bölümde toplanır:
- Niyet manileri
- Atışma manileri
- Tarlada ve işte çalışırken gelip geçenlere söylenen maniler
- Bekçi ve davulcu manileri
- Satıcıların söyledikleri maniler
- Semai kahvelerinde söylenen cinaslı maniler
- Âşık hikâyecilerin söyledikleri maniler
- Mektup manileri
- Düğünlerde söylenen maniler
- Mani kıtalarından oluşmuş, mani özelliğini yitirmemiş “basit makamlı” veya konuşma üslubundaki maniler.
