ÂŞIK EDEBİYATI ÜRÜNÜ DESTANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Âşık tarzı halk şiirinin en uzun nazım biçimi destandır. 4 dizeli bentlerden oluşur. Başka bir deyişle dörtlüklerden oluşur. Kimi destanlarda dörtlük sayısı yüzü geçer. Destanlar genellikle hece ölçüsünün 11'li kalıbıyla yazılırlar. 8'li kalıpla yazılan destanlar da vardır.

Uyak düzeni; baba-ccca-ddda-eeea şeklindedir. İlk dörtlük xaxa şeklinde de olabilir.

Destanın son dörtlüğünde şair, mahlasını söyler. Destanlar ezberlenmesi kolay olsun diye zincirleme olarak yazılır.

Destanları konu bakımından şöyle sınıflandırabilir:

1. Savaş destanları

BOSNA DESTANI

Bosnalı der behey devletlü vezir

Nemse kralının kasdı bizedir

Duydu Bosna akerinni geldiğin

Şüpheniz olmasın fırsat gözetir

....

Âşık Ahmet

2. Deprem,yangın,salgın hastalık gibi olaylarla ilgili destanlar

ERZİNCAN DESTANI

Sana derim sana söngün Erzincan

Hani eyvan köşkün şirli otağın

Aldın kucağına nice yüz bin can

İnsan körhânesi taşın toprağın

Ne civanları eyledin türâb

Bülbülün yerinde çağırır gurâb

Çarşın pazarların hep olmuş harâb

Solmuş gazel dökmüş bostanın bağın

Gülşen bağlarına baykuşlar konmuş

Köşk ü sarayların haraâba dönmüş

Nice yuvaların ocağı sönmüş

Çağlar hazin hazin Fırat ırmağın

3. Eşkıyaların ve ünlü kişilerin maceralarını anlatan destanlar

BIDIKOĞLU DESTANI

Gelin kardaş müşavere edelim

Biz de bu gece Kirmasti'ye girelim

Siz dövüşün biz seyrini görelim

Göremem seyrini dir Bıdıkoğlu

4. Mizahî destanlar

ESNAF DESTANI

Vardım çiftçi oldum cümleden akdem

Yıllık ile tuttu beni bir âdem

İçtiğim tarhana çorbası herdem

Ağzım yaktım sıcak çorba içerken

Nalband oldum, kırdım nalın çoğunu

Bir katır nalladım dinle oyunu

Meğer acemiymiş, bilmem huyunu

Çenemi tepdirdim nalın sökerken

5. Taşlama veya eleştiri niteliğindeki destanlar

İnsan Destanı

Hilkatin sırrını bilmek isteyen

Men-aref razıyla aynı raz olur

Mahlukta hâlik’ı görmek isteyen

Kendin görür gayre hiç bakmaz olur.

Kimi zalim zulme dünyayı karır

Kimisi adl ile âlemi bürür

Kimi Peygamberin yolunca yürür

Kimi cahil kimi pek yobaz olur.

6. Atasözleri destanları

Atasözü Destanı

Tut atalar sözünü kalbi selim ol

Gönülden gönüle yol var demişler

Gider yavuzluğun tab'ı halim ol

Sert sirke kabına zarar demişler

Çün bildin alçağa akmaktadır su

Kamilin cahile nasiyhati bu

İkrarını gözet olma abes-gü

Birdir ikrar ile iman demişler

7. Hayvan destanları

Hayvan Destanı

Gel vahş u tyuru beyan edelim

Gör neler halk etmiş Bari Taala

Her birin ismiyle ayan edelim

Ayn-i ibret ile eyle temaşa

Zor ü kuvvet düşer aslan şanına

Ancak karakulak varır yanına

Yüce taht kurup fil üstühanına

Demir mıh kakarlar kar etmez asla

8. Yaş destanları

Yirmi beşte bıyıkları burulur

Otuzunda akan sular durulur

Otuz beşte günahları sorulur

Yalana karışmış irfana benzer

Kırk yaşında gazel dökülür bağlar

Kırk beşinde günahlarına ağlar

Ellisinde insanlara bel benzer

Dağ başına çökmüş dumana benzer