Üniversite Sözcüğünün Kökenlemesi ve Türkçe Karşılık Önerileri-Suat Özer
Eğitim
10.10.2017, 22:48 10.10.2017, 22:48
Üniversite Sözcüğünün Kökenlemesi ve Türkçe Karşılık Önerileri
Suat Özer
Yerleşmiş sözcükler dilden atılamaz diye bir yargı var ülkemizde.
Atılır...
Kimi sözcükler kolayca, kimileri ise epeyce uğraştırarak atılır.
Asla atılamaz, silinemez, unutulamaz denilen yüzlerce sözcük toplumsal belleğimizden ve günlük kullanımımızdan sessiz sedasız uzaklaşıp gitmiştir.
Uçak sözcüğü yerine tayyare diyen kalmadı örneğin. Genelkurmay Başkanlığı yerine "Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti" diyen de...
İşin acı yanı Arapça-Farsça diye dışlanan sözcüklerin yerini Türkçe sözcükler değil batılı sözcükler kapmaya başladı. Demeli (yani), değişmez denilen sözcükler iki kez değişir oldu; önce Arapça-Farsça'dan Türkçeye, şimdilerde ise Türkçeden batı dillerine...
Üniversite sözcüğü de işte bu "çetin" diyebileceğimiz sözcüklerden biridir çünkü basında, kamuda ve günlük yaşamda çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Bir sözcüğün kullanım sıklığı ne kadar yüksekse dilden uzaklaştırılması da o kadar güç olmaktadır.
Üniversite sözcüğü için bizim önerimiz "BİLİMYURDU" sözcüğüdür.
Bu okullarımızın, bilim yurtları ve bilim yuvaları olmaları gerektiğine olan inancımızdan dolayı bu adı önderdik. Ayrıca bilim ve yurt sözcükleri Türkçe kökenli sözcükler olduğu için bilimyurdu sözcüğü de bütünüyle Türkçe bir sözcük oldu...
Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu'nun daha önce önerdiği "evrenkent" karşılığı ne yazık ki doğru bir karşılık değildir.
Evrenkent yanlış bir türetimdir çünkü üniversite sözcüğü, İngilizcedeki "universe" (evren) ve "city" (kent) sözcükleri ile ilişkili değildir.
Üniversite sözcüğü Latince universus "tüm, genel" sözcüğüne +itas eki eklenerek türetilmiştir. Latincedeki universitas sözcüğünün anlamı "birlik ve sendika" demektir ve özellikle 12. yy. Avrupa'sında öğrenci ve eğitimcilerin haklarını arayan sendikalar için kullanılmıştır. Bu sözcük Fransızcaya université olarak geçmiş ve oradan da dünyaya ve Türkiye'ye yayılmıştır.
"Evrenkent" önerisindeki evren sözcüğü Türkçe olsa da "kent" sözcüğü Türkçe değil Soğdca bir sözcüktür.
Saptanan en eski Türkçe kaynaklar
Abdülhak Hamid, Mektuplar, 1882:
Paris üniversitesi ˁālem-i medeniyyetin birinci dārü'l-ˁulūmu, birinci mārifethāne-i edebiyatı olarak
Tıngır & Sinapian, Istılahat Lugati, 1892
Université [Fr.]: üniversite اونيورسيته , darülfünūn.
Saygılarımla.
Suat Özer
Türkçenin Diriliş Türklüğün Dirilişidir!
