Fiil Nedir, Eylem Nedir, Kılış Eylemleri, Oluş Fiilleri, Durum Fiilleri

Fiil Nedir, Eylem Nedir, Kılış Eylemleri, Oluş Fiilleri, Durum Fiilleri

İnsanların yaşamları boyunca karşı karşıya kaldıkları iki unsur vardır. Birincisi varlıklar yani nesnelerdir. İkincisi ise gerçekleştirmiş oldukları hareketlerdir. Bu hareketlerle bağlantılı bir şekilde eylemler ortaya çıkmaktadır. Peki fiil nedir? Varlıkların bir zaman ve mekan kapsamı dahilinde bulundukları her türlü hareket, durum, oluş ve kılışları bildiren sözcüklere fiil denir. Örneğin; başla-, otur-, tut-, bak-, fırlat- gibi… 

Fiillerin tek başlarına kullanılmaları mümkün olmamaktadır. Fiiller incelendiğinde aslında bağımsız sözcükler olmadıkları, cümle içinde ancak başka sözcüklerle yani adlarla bağlantı kurarak bir ilgi ifade oluşturabildiklerini söyleyebiliriz. Eylemlerin anlam ilgisi kurabilmesi için de şahıs ve kip eklerini alması gerekir.

Bir kelimenin fiil olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Bir sözcüğün fiil olabilmesi için mutlaka “-mek, -mak” mastar ekini alabilmeleri gerekmektedir. Mastar eklerini üstlerine alabilen sözcükler eylem olarak tanımlanabilir.

Örneğin; “Gel” sözcüğü “-mek” mastar ekini alabilir: Gel(mek)

Ancak “Araba” sözcüğü “-mak” mastar ekini alamayacağından eylem olarak tanımlanamaz: Araba(mak)

Fiil Çeşitleri (Anlamları Bakımından Fiiller)

Eylemler birçok özelliğe göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. İçeriklerine yani anlamlarına göre filleri oluş, kılış ve durum olmak üzere üç başlıkta inceleyebiliriz.

A. Oluş Fiilleri

Herhangi bir dış müdahalenin olmadan bir durumdan başka bir duruma geçişi anlatan eylemlere “Oluş fiilleri” denir. Bu eylemler bir varlıkta kendiliğinden gerçekleşen bir değişiklik dile getirilir. Örneğin; “Bayatlamak” fiili ele alındığında buradaki söz konusu hareketin gerçekleşmesinde herhangi bir varlığa gereksinim duyulmaz. Dolayısıyla bu sözcükler “Fiilde çatı” bakımından geçişsiz fiillerdir.

Oluş Fiil Örnekleri

Zamanla o da babasına benzedi. (Benze(mek) başkasının müdahalesiyle değil ancak kendi kendine gerçekleşen bir eylemdir. Ayrıca “neyi, kimi” sorularına cevap alamadığımızdan fiil geçişsizdir.)

Dolaba koymayı unuttuğumuz peynirler çürümüş. (Çürü(mek) oluş fiilidir çünkü bu eylemin gerçekleşmesi kendi kendine olabilecek bir süreç gerektirir. Ayrıca “neyi, kimi” sorularına cevap alamadığımızdan fiil geçişsizdir.)

Büyü(mek), küçül(mek), bayatla(mak), körel(mek), sarar(mak), sol(mak), sız(mak), karar(mak), piş(mek), sön(mek), gürleş(mek), morar(mak), paslan(mak), küflen(mek), yeşer(mek)…

B. İş (Kılış) Fiilleri

Yüklemde belirtilen hareketin bir kişi tarafından yapıldığını ve yapılan işin bir varlığı yani nesneyi etkilediği eylemlere “İş/Kılış Fiilleri” denir. Yapılan işten bir nesne etkilendiği için bu eylemler geçişli fiillerdir. Dolayısıyla “neyi, kimi?” sorularına cevap verilebilmektedir. 

Örneğin; “Boyamak” sözcüğünü ele alalım. Cümle içinde kullanıldığında boyama işini yapan bir özne bulunur. Ayrıca boyama işinden etkilenecek, yani boyama işleminin yapılacağı bir nesne de bulunur. Bunu bir cümle üzerinden daha da somut hale getirelim:

Babam evin duvarlarını boyamıştı. (Boyama eylemini yapan=Babam. Boyama işinden etkilenen nesne(neyi boyamıştı?)=Evin duvarlarını)

Şampiyonluk maçını tekrar seyretti. (Seyreden kim?=O. Neyi seyretti?:şampiyonluk maçını)

Besle(mek), gör(mek), çevir(mek), yaz(mak), öğret(mek), ısır(mak), ıskala(mak), boz(mak), sür(mek), al(mak), sula(mak), söyle(mek), uç(mak), giy(mek), ser(mek), sat(mak), yıka(mak), dinle(mek), katla(mak), parçala(mak), sev(mek), çek(mek)…

C. Durum Fiilleri

Eylemde belirtilen hareketin bir özne tarafından herhangi bir nesneyi etkilemeden yapılmasına “Durum fiilleri” denir. Bu eylemler öznenin içinde bulunduğu durumu ifade etmektedir. Bu eylemlerin geçişsiz olduklarını yani nesne alamadıklarını ve dolayısıyla “Neyi? Kimi?” sorularına cevap vermediklerini söyleyebiliriz.

Sınıfta sessizlik olmayınca öğretmen çok kızdı. (Kızan kim?=Öğretmen. Neyi, kimi kızdı?= Bu sorulara cevap alamamaktayız.)

Haberi alınca odada sessiz adımlarla yürüdü. (Yürüyen kim?= O. Neyi, kimi yürüdü?= Bu sorulara cevap alamadığımızdan geçişsizdir.)

Sevin(mek), ağla(mak), gül(mek), üşü(mek), yapış(mak), somurt(mak), tiksin(mek), uyu(mak), titre(mek), kal(mak), bak(mak), bağır(mak), bas(mak), gücen(mek), dur(mak), yüz(mek), koş(mak), kork(mak), yağ(mak), otur(mak), git(mek), gel(mek)…

• DİLBİLGİSİ KONULARI KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
• Dilbilgisi
• Dil-Anlatım
• Yazım Bilgisi > Kompozisyon, Yazım Kuralları, Noktalama İşaretleri
• Anlam Bilgisi > Sözcükte Anlam, Cümlede Anlam, Paragrafta Anlam
• Yapı Bilgisi > Tamlamalar, Anlatım Bozuklukları
• Ses Bilgisi
• Sözcük Bilgisi > Yapım Ekleri, Adlar, Sıfatlar, Zamirler, Zarflar, Edatlar
• Ünlemler, Eylemler, Eylemsiler
• Nasıl yazılır?
• Atasözleri ve Deyimler
• Türkçe Göktürkçe Edebiyat
• Yazım Kılavuzu
• SÖZLÜKLERİMİZ