Günümüz Türk coğrafyasında özellikle Orta Asya coğrafyasında atlar hala eski önemini korumaktadır. Türkmenler için at o kadar önemlidir ki, at figürü Türkmenistan devlet armasında bile yerini almıştır. 

Türkmenistan’da her yıl Nisan ayının son pazar günü “At bayramı” olarak kutlanmaktadır. Dünyada güzellikleri ile dillere destan olan at cinslerinden biri olan Türkmen atı Ahal Teke atlarının vatanı da Türkmenistan’dır.

Diğer birçok Türk boylarında at eti tüketilmesine karşın Türkmenlerde at eti yenilmez. Kaşgarlı Mahmud’un “At Türkün kanadıdır” sözü Türkmenlerde “At adamyn ganaty” şeklinde yaşamaktadır.

Ahal Teke Atları ve Özellikleri

Burada Türkmenlerin dünyaca ünlü Ahal Teke atlarının, yani Türkmen atlarının tarihi hakkında kısaca bilgi vermekte fayda var. Bu Ahal-Teke atlarının olgunlaşmasında Köpetdağ’ın altındaki düz toprakların ve hava şartlarının önemli rol oynadığını belirtmek gerekir.

Köpetdağ civarı yerli halkı güzel, zarif ve hızlı koşan bu atların özelliklerini daha da güzelleştirmek için at yetiştirmeyi bir sanat haline getirmişler. Bu atların tam olarak nerede ve ne zaman evcilleştirmeye başladıkları konusunda tartışmalar devam etmektedir. Türkmenistan civarında en az 5000 yıl önce Ahal-Teke atın evcilleştirildiği, bilim adamları ve tarihçiler tarafından tespit edilmiştir. Evcilleştirmenin olduğu en eski yer Karatepe’de (Garadepe) at heykellerinin bulunması bunun en bariz delilidir. Bununla birlikte Altıntepe (Altyndepe) ve Ulutepe (Ulugdepe) yıkıntılarında da M. Ö. 3000 yılına ait at şekli heykelleri bulunmuştur. Aynı zamanda Marı'daki Kadim Merv harabelerinde de at heykelleri bulunmuştur.

2000 yılında Konur Tepe'deki (Gonurdepe)  kazı çalışmaları sırasında at kalıntıları ve  pirinçten yapılmış olan boynuzcuklar, atları oynatabilmek için yapılmış saz aletleri, Ahal-Teke atının başı şeklindeki heykelcikler bulundu. Arkeologlara göre bu buluntular M. Ö. 2000-3000 yıllarına ait. Bu, o dönemden beri seçkin Ahal-Teke atlarının yetiştirilmeye başlandığının göstergesidir. Dolayısıyla dünyada meşhur olan Ahal Teke atlarının evcilleştirilmesi çok eskilere dayanmaktadır.

1. Başka hayvanın ağzından kalan yemi yemez.
2. Bulanık, çamurlu su içer. Çünkü temiz suda kendini gördüğünde ürker.
3. Kurdun ayak izini gördüğü zaman kıpırdamadan durur. Kendisini kötü hisseder.
4. Üstüne binen kişinin özgürlüğüne göre hareket eder. Onun nasıl insan olduğunu anlar.
5. Ahal Teke atları koku alma, duyma ve hissetme özellikleri yüksektir.
6. Sezgileri kuvvetlidir. Sahibinin üzüntüsüne ağlayabilecek kadar sadıktır.

Ahal Teke atlarının fiziksel özellikleri:

Her şeyden önce çok dayanıklı ve hızlı koşar. Çalkalanmadan düz bir şekilde, yerden ayağını kaldırdığını belli etmeyerek yürür. Ahal Teke atlarının gözleri çok berrak ve güzeldir. Derisi ve toynağı parlar. Kuyrukları kısadır. Burnu, boynu ve ön ayakları uzundur. Karnının içi, burun deliği ve alnı geniştir. Bakışları çok güzeldir. Şairler “Kız bakışlı atım” diye tarif ederler. Hisleri, sezgileri çok kuvvetlidir. Sahibini ıslığından, sesinden veya kokusundan tanır.

Türkmenlerde atın kutsal sayılması ile birlikte atla ilgili bir çok Türkmen atasözü ortaya çıkmıştır:

1. “At saklamak han saklamak” (At beslemek han beslemek gibidir),
2. “Ar ganadı at” (Erkeğin kanadı attır),
3. “Yiğidin myradı attır” (Yiğidin amacı da, muradı da attır),
4. “At üstüne mineni tanar” (At, üstüne bineni tanır),
5. “At eyyesini basmaz” (At sahibini ezmez),
6. “Atasız oğlan, atsız oğlan”, (Babasız oğlan, atsız oğlan gibidir),
7. “Atı yoğun adı yok” (Atı olmayanın adı olmaz),
8. “Atan barka dost gazan, atyn barka yol” (Baban varken dost edin, atın varken yurt edin),
9. “Yagşy ayal, yagşy at gülmezden ön güldürer, yaman ayal, yaman at ölmezden ön öldürer”, (İyi at, iyi eş gülmeden önce güldürür; kötü at, kötü eş ölmeden önce öldürür.),
10. “Orta yolda atyn durmasyn, orta yaşda ayalyn ölmesin”, (Yolun ortasında atın durmasın, orta yaşta hanımın ölmesin).