Bilinen İlk Türk Şiiri Sevgili (Göktürk Yazısıyla) - Aprın Çor           

Bilinen İlk Türk Şiiri Sevgili adlı şiirdir. Şairi Aprın Çor'dur.   Aşağıda bu şiiri Göktürkçe olarak sizler için yazdım. Yararlı olması dileğiyle.

Suat Özer                                                        

SEVGİLİ - APRIN ÇOR

İLK TÜRK LİRİK ŞİİRİ

Aprın Çor Tigin’in Türk lirik şiirinin ilk ve en eski örneği olarak gösterilen aşk konulu bir şiiri vardır. Bu şiir Maniheist yazmalar arasındadır. Söz konusu fragman üzerinde ilk olarak A. von Le Coq çalışmış ve metin 1919 yılında yayımlanmıştır. Şiiri Reşid Rahmeti Arat, Eski Türk Şiiri kitabında da değerlendirmiş ve buradaki değerlendirmenin üzerine Şinasi Tekin de 1966’da bir yazı yazmıştır.

• adınçıġ amraḳ ……                           Emsalsiz sevgili ………
• amraḳ özkiyem …..                           Sevgili cancağızım ……….
• ḳasınçıgımın ö[yü] ḳadġurar men        Yavuklumu düşünüp kaygılanıyorum;
• ḳadġurduḳ[ça] ḳaşı körtlem               Hasret çektikçe, kaşı güzelim,
• ḳavışıġsayur men                               Kavuşmak istiyorum.
• öz amraḳımın öyür men                     Öz sevgilimi düşünüyorum;
• öyü evirür men ödü … çün                Düşünüp düşünüp … durdukça,
• öz amrak[ımın] öpügseyür men          Öz sevgilimi öpmek istiyorum.
• barayın tiser baç amraḳım                 Gideyim derse güzel sevgilim,
• baru yime umaz men                         Gidemiyorum da;
• baġırsaḳım                                        Merhametlim.
• kireyin tiser kiçigkiyem                     Gireyim derse küçücüğüm,
• kirü yime umaz men                          Giremiyorum da
• kin yıpar yıdlıġım                              Anber, misk kokulum.
• yaruḳ ten͡griler yarlıḳazun                  Nurlu tanrılar buyursun;
• yavaşım birle                                   Yumuşak huylum ile
• yaḳışıpan ardılmalım                         birleşerek ayrılmayalım.
• küçlüg priştiler küç birzün                 Kudretli melekler güç versin;
• közi ḳaram birle                               Gözü karam ile
• külüşügin oluralım                           güle güle oturalım

Sözcüklerin Çözümlemeleri

adınçıġ

amraḳ

özkiye

ḳasınçıġ ‘yavuklu’ +(ı)m [1. tekil kişi iyelik eki] +(ı)n [belirtme durumu eki]

ö- ‘düşünmek’ –(y)ü [zarf-fiil eki]

ḳadġur- ‘kaygılanmak’ –ar men [1. tekil kişi geniş zaman]

ḳadġur- ‘kaygılanmak’ -duḳ [geçmiş zaman sıfat-fiil eki] +ça [eşitlik durumu eki]

ḳaş ‘kaş’ +ı [3. tekil kişi iyelik eki]

körtle ‘güzel’ +m [1.tekil kişi iyelik eki]

kavışıġsa-

eki] +sa [isimden fiil yapım eki] –(y)ur men [1. tekil kişi geniş zaman]

amraḳ 

+(ı)n [belirtme durumu eki]

ö- ‘düşünmek’ -(y)ür men [1.tekil kişi geniş zaman]

evir- ‘evirmek, çevirmek’ –ür men [1.tekil kişi geniş zaman]

öpügse-

fiil yapım eki] -(y)ür men [1. tekil kişi geniş zaman]

bar- ‘varmak, gitmek’ –ayın [1.tekil kişi emir eki]

ti- ‘demek’ –ser [3. tekil kişi şart eki]

bar- ‘varmak, gitmek’ –u [‘yapabilmek’ anlamındaki u- yardımcı fiilinin asıl fiile zarf fiil ekiyle bağlandığı birleşik fiil] –maz men [1. tekil kişi geniş zamanın olumsuzu]

baġırsaḳ ‘merhametli’ +(ı)m [1.tekil kişi iyelik eki]

kir- ‘girmek’ –eyin [1. tekil kişi emir eki]

kiçigkiye

yıdlıġ

yaru- ‘aydınlanmak, parlamak’ -ḳ ‘nurlu’ [fiilden isim yapım eki]

yarlıḳa-

ġ ‘hüküm, karar’ [fiilden isim yapım eki] +ḳa [isimden fiil yapım eki: > yarlıḳa-, yarlıġḳa-]

–zun [3. tekil kişi emir eki]

yaḳış- ‘yaklaşmak’ –(ı)pan [zarf-fiil eki]

adrıl

orta hece düşmesiyle adrıl-] –ma [olumsuzluk eki] –lım [1. çoğul kişi emir eki, ünlüden sonra –(y) AlIm yerine]

köz ‘göz’ +i [3. tekil iyelik eki]

ḳara ‘kara’ +m [1. tekil kişi iyelik eki]

külüşüg

olur- ‘oturmak’ –alım [1. çoğul kişi emir eki]

APRIN ÇOR TİGİN’İN ŞİİRİ
Türkiye Türkçesi ile:

Yavuklumu düşünüp dertleniyorum.
dertlendikçe
kaşı güzelim
kavuşmayı özlüyorum

Kendi sevgilimi düşünürüm ben
düşünürüm düşünürüm de… [mısra kopuk!]
kendi sevgilimi
öpmek isterim ben

Kaçıp gitsem
güzel sevgilim
gene de gidemem ki ben
merhametlim!

Sokulayım desem (sana)
yavrucuğum
gene de sokulamam ki ben
misk gibi güzel kokulum!

Işık Tanrılar
sayesinde
huyu güzelimle
birleşip ayrılmayalım

Kudretli meleklerin
kudreti sayesinde
kara gözlümle
gülüşüp oturalım.

Göktürkçe Dersler, Göktürk Alfabesi, Göktürkçe Harfler

GÖKTÜRKÇE DAMGALAR (GÖKTÜRKÇE HARFLER)

A B C Ç D E F G H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z : NÇ NY İÇ IK LT NT NG ÖK

BİLİNEN İLK TÜRK ŞAİR: APRIN ÇOR TİGİN VE ŞİİRLERİ

Mani dini etkisi altında yazılmış şiirlerden ikisinde, bunların Aprın Çor Tigin adlı bir şaire ait olduğu kaydedilmiştir. Bu varsayımdan hareketle, adı günümüze kadar gelebilmiş ilk şair, Aprın Çor Tigin’dir. Bu nedenle pek çok kaynakta Aprın Çor Tigin’in, adı bilinen en eski Türk şairi sayılabileceği belirtilmektedir. Turfan kazılarında bulunan bu şiirler ilk kez A. von Le Coq tarafından 1919 yılında yayımlanmıştır.

Bu şairin elimize geçen iki şiirinden ilki, üç dörtlükten oluşan ve ilâhî tarzında yazılmış bir övgüdür. İlk dörtlüğü zedelenen bu şiirin ikinci ve üçüncü dörtlükleri şöyledir:

İLÂHÎ

Bilegüsüz yiti vaj[ır ti]yür

Bilegüsüz yiti vajı[r ti]yür

Vajırda ötvi biligligim tözünüm yarukum

Vajırda ötvi biligligim bilgem yangam

Bilenmeden keskin (olan) elmas(tır) derler;

Bilenmeden keskin (olan) elmas(tır) derler;

Elmastan daha keskin bilgilim, asilim, ışığım,

Elmastan daha keskin bilgilim, bilgem, filim.

Kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem

Kün tengri yarukın teg köküzlügüm bilgem

Körtle tözün tengrim külügüm küzünçüm

Körtle tözün tengrim burkanım bulunçsuzum

Gün Tanrıışığı gibi göğüslüm bilgem,

Gün Tanrı ışığı gibi göğüslüm bilgem;

Güzel (ve) asil Tanrım, ünlüm, koruyanım!

Güzel (ve) asil Tanrım, Buda’m, bulunmazım!

Aprın Çor Tigin’in ikinci şiiri, aşk konusunda yazılmış din dışı bir şiirdir. Yedi dörtlükten oluşan bu şiirin ilk dörtlüğü kayıptır. “Sevgili” adı verilebilecek olan bu şiir, Uygur edebiyatının, dolayısıyla Türk şiirinin ilk ve en eski lirik şiir örneği sayılmaktadır.