IRK BİTİG’İN KETEBE KAYDI ÜZERİNE
IRK BİTİG’İN KETEBE KAYDI ÜZERİNE
1 Haziran 2016, 15:09 itibarı ile sayın Prof. Dr. Timur Kocaoğlu’na Altay-72 (Üstügi Sorı Kobı) yazıtıyla ilgisi dolayısıyla “Irk Bitig” adı ile tanınan fal kitabının 103. sahifesinde yer alan ketebe kaydını çevirisiyle birlikte şöyle vermiştim.
“b(a)rs : yıl : (i)kinti : ay : b(i)ş : y(i)g(i)rmi : ke : t(a)ygünt(a)n : m(a)n(i)st(a)nd(a)ki : kiç(i)g : di<n>t(a)r : burua : guruş(i)d : iç(i)m(i)z : isig : sang(u)n : ıtaçuk : üçün : bitid(i)m : [Pars yıl(ının) ikinci ay(ının) on beş(inci günün)de Taygüntan Manastırındaki (ben) hakir rahip Murvâ Hurşid (bu metni) ağabeylerim İsig Sangun (ve) Itaçuk için yazdım]”.
Prof. Dr. Sultan Tulu “Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk-Bitig” (BilgeSu yayınları, Ankara, 2013) s. 378’den naklen Irk-Bitig’in ketebe kaydının sadece çeviri bölümünü “Leopar yılı(nda), ikinci ayın on beşinde Taygüntan manastırındaki (ben) hakir rahip, mürşit kahinden (bunları) eşitip aziz General İtaçuk için (bu kitabı) yazdım” şeklinde nakletti. Bu nakil sizin çevirinize karşı bu çeviri de var demekti. Facebook bir yıl önceki yayını tekrarlayınca, bana bu konuyu açıklama imkânı doğmuş oldu.
Irk Bitig adlı fal kitabını yazan kişinin adı ketebe kaydında “kiçig dintar Burua Guruşid” yani kelimesi kelimesine “hakir rahip Murvâ Hurşid”tir. Murvâ Hurşid” kişi adı hiç bir şekilde “Mürşid kahinden (bunları) eşitip” şeklinde çevirilemez. Çünkü kişi adında bu şekilde çevirilecek kelimeler yoktur. İbarenin devamında gelen “içimiz isig sangun itaçuk” kısmı tarafımdan “ağabeylerim İsig Sengün (ve) Itaçuk” şeklinde iki kişinin adı olarak çevirilmişti.
Sultan Tulu naklinde ise bu çeviri “aziz General Itaçuk” şeklindedir. İbarenin bu şekilde çevirilmesi de mümkün değildir. İbarede geçen kelimeler ile çeviride yer alan kelimeler birbirini tutmamaktadır. Şimdi kelimeleri tek tek inceleyelim.
İÇİ kelimesi “ağabey, büyük kardeş” anlamına gelen bir kelimedir. Tek kişi için kullanıldığında “içi-m” şeklinde kullanılır. (Bk. Otani. Ry. 1414/3. içim Kançuk bile; TM 86 = U. 5255/10 inim (veya içim ?) Suryaşiri). Birden fazla kişi için kullanıldığında da içi-miz “ağabeylerimiz” şeklinde kullanılır. (Bk. T III M 205 = U. 3908/12; SUS 2. 49.1/16). Bu şekilde kullanıldığı zaman ibarenin devamı “İsig Sangun (ve) Itaçuk” şeklinde iki kişi olarak çevirilir.
İSİG kelimesi kişi adıdır. “General” anlamındaki SANGUN kelimesi ise unvandır. İsig Sangun söyleyişi Türkiye Türkçesi’ndeki “Cemal Paşa, İsmet Paşa” şöyleyişleri gibidir.
ITAÇUK ~ İTAÇUK kelimesi ise ancak ikinci kişinin adı olur. Bu konuda ITAÇUK ~ İTAÇUK kelimesinin müstakil olarak geçtiği bir başka örneği de burada zikredelim. Uygur harfleriyle yazılmış bir hukuk belgesindeki isimlerden “... ıt sıngkor, togra Sıngkur, il sıngkur, ınal sıngkur, ıtaçuk ...”. (Meraklısı şu kaynaklardan tahkik edebilir. L. Yu. Tuguşeva, Uygurskiye Delovıye Dokumantı X-XIV vv. İz Vostoçnogo Turkestana, Moskova, 2013, s. 112, Pa 23/6.-7. Satırlar; Volker Rybatzki, Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente. Eine lexikalische Untersuchung, Helsinki, 2006, 27a, 706b.
Genç meslekdaşlarımızın yayınlarında biraz daha dikkatli olmalarını dileyelim.
