Hüseyn-i Baykara, Çağatay Türkçesi

Hüseyn-i Baykara

Tam adı Hüseyn Mîrzâ b. Mansûr b. Baykara’dır, ünvanı ise Ebu’l-Gâzi’dir. 1438 (h.842) yılında Herat’ta dünyaya geldi. Baba ve ana tarafından Timurlular hanedanına mensuptur. Gençliği birçok mücadeleler ve taht kavgaları ile geçti ve nihayet 1469 yılında Horasan tahtına oturdu, 1506 yılına kadar saltanat sürdü. Ebû Sa’îd ve oğulları ile uzun mücadeleler eden Hüseyn-i Baykara, nihayet Ebû Sa’îd’in ölümü üzerine rahat bir nefes alıp tam mânasıyla Herat’a sahip olabildi. Onun en önemli askerî seferi 1470 yılında Şâhruh’un torunlarından Yâdgâr Muhammed’e karşı yaptığı seferdir. Bu seferde Yâdgâr Muhammed esir edilmiş, yakalanarak idam ettirilmişti.

Sert mizaçlı iyi bir asker olan Hüseyn-i Baykara aynı zamanda şarap müptelâsı idi. 1507 yılının başlangıcında Özbeklere karşı yaptığı bir seferde vefat etmiş ve Herat’ta defnedilmiştir. Ölümündün sonra Herat tahtı oğulları Bedi’ü’z-zamân Mîrzâ ile Şâh Garîb Mîrzâ’ya kaldı. İki veliaht kısa bir süre birlikte hüküm sürdülerse de Özbek hükümdarı Şeybânî Han’a karşı başarılı olamayıp yenildiler; böylece Çağatay devleti son buldu.

Hüseynî mahlasıyla şiirler yazan Hüseyn-i Baykara, şair olarak üstün bir varlık göstermez. Ancak yine de klâsik Çağatay şiirinin Nevâyî’den sonra akla gelen ilk sîmâsıdır. Devrinde ilim ve sanat adamlarını Herat sarayında toplamış, onlara gereken itibarı göstermiştir. Mimarî eserlerle de süslenen Herat, XV. yüzyıl Orta Asya’sının en önemli ilim ve kültür merkezi haline gelmişti. Bilhassa Alî Şîr Nevâyî’ye gösterdiği aşırı sevgi ve saygının edebiyatımızda ayrı bir önemi vardır. Nevâyî’nin o mükemmel eserlerini edebiyatımıza kazandırmasında Hüseyn-i Baykara’nın rolü inkar edilemez.

Lirik şiirlerini içine alan divanının pek çok güzel yazma nüshaları mevcuttur. Divanının Ayasofya nüshası İsmail Hikmet Ertaylan tarafından faksimile olarak yayımlanmıştır.

Hüseyn-i Baykara’nın bir de otobiyografi tarzında küçük bir risalesi bulunmaktadır. Amasya, Bayezit kütüphanesinde 15 numarayla kayıtlı bir yazmanın başında bulunan bu risalenin de faksimilesi İsmail Hikmet Ertaylan tarafından yayımlanmıştır.

Babur hâtırâtında Hüseyn-i Baykara hakkında geniş bilgi vermektedir.

Yorumlar (0)