Kırgız tarihsel romancılığının kurucusu Tölögön Kasımbekov

Kırgız edebiyatı denilince akla gelen ilk isim şüphesiz Cengiz Aytmatov'dur. Cengiz Aytmatov üzerine yazılan sayısız yazı ve kitap yazarın haklı şöhretini destekler niteliktedir. Ancak Tölögön Kasımbekov da Aytmatov'un gölgesinde kalmış dikkat çekici yazarlardandır. Özellikle Kırgız tarihsel romancılığını başlatan isim olması, Sovyet döneminin sansür ve baskılarına karşı direnerek bir tarih kitabı titizliğiyle romanlarını yazması onu öne çıkarır.

Tölögön Kasımbekov nesneleşen dünyada kendi oluşunu gerçekleştirmiş, geçmişi şimdileştirerek milletinin, dehlizlerde unutulmaya yüz tutan sesine kulak vermiş, milli bilinci uyanık tutmaya çalışmıştır. Kırgız tarihi romanının önemli eserlerinden olan Sıngan Kılıç (Kırılan Kılıç) romanını tarihte yaşamış gerçek kahramanlardan oluşturan Kasımbekov, aydın bir bilinçle devrin kırılma anlarını şimdileştirmiş, kendilik değerlerinden uzaklaşan halkı ve sömürge güçlerinin kirli oyunlarını tüm gerçekliğiyle anlatmıştır. Kırılan Kılıç’tan sonra yazdığı Kelkel (Diriliş) romanıyla artık tarihsel romancılıkta bir zirve kabul edilmeye başlanan yazar, Baskın ve Kırgın romanlarıyla kendi oluş/unu gerçekleştirmiştir. Romanlarını oluştururken canlı şahitlerden, tarihi arşiv belgelerinden, mektuplardan, resmi yazışmalardan yararlanması onun milli tarihine olan bağlılığını ve bir romancı titizliğinin göstergesidir.

Kasımbekov, romanları yanında öyküleriyle de ses getirmiş, küçük yaşta yetim kalmasının sonucu yaşadığı ruhsal çalkantıyı öyküleriyle anlatmıştır. Kasımbekov, öykülerinde daha çok realist bakış açısıyla olayları kurgularken, memleketinden, annesinden, çevresinden canlı tipler seçerek gerçek hayatın acımasızlığı, adalet, dürüstlük, aşk gibi sosyal meseleler üzerinde durmuştur.

Tölögön Kasımbekov’un belki de en büyük şansızlığı Cengiz Aytmatov ile aynı zamanda yaşamış olmasıdır. Eserleriyle evrenseli yakalayan Cengiz Aytmatov’un ardında kalması onun talihsizliğidir. Ancak romanları ve öyküleri incelendiğinde Kırgız edebiyatının sayılı yazarları arasında yer aldığı görülür. Eserlerini Rusça yazan Aymatov’un evrenseli yakalaması daha kolay olurken, eserlerini Kırgız Türkçesiyle yazan Kasımbekov’un dünya edebiyatında adının o kadar duyulmaması normal karşılanabilir. Ancak özellikle tarihsel romanlarını bir kuyumcu titizliğiyle işleyerek oluşturması, onun yazarlık yeteneğini ve kaleminin gücünü gösterir.

Hakkında hazırlamış olduğum doktora tezim münasebetiyle hayatta olmayan yazarın ailesi ile görüşmek ve litaratür çalışması için altı aylığına 2012 yılında Kırgızistan Bişkek'e gitmiştim. Yazar hakkında yapmış olduğum araştırmalar neticesinde, Kırgız Türklerinin Tölögön Kasımbekov'a oldukça saygı duydukları neredeyse her evde Sıngan Kılıç romanının bulunduğunu öğrendim. Yazar hakkında Kırgızistan'da yapılan birçok yüksek lisans ve doktora çalışması da bu saygıyı ve ilgiyi göstermesi bakımından önemlidir. Özelllikle Kadirkul Davutov'un Tölögön Kasımbekov hakkındaki ilmi makalelerin yer aldığı kapsamlı kitabı "Ruhu Kötörgön Ulu Söz" araştırmacılar için çok değerli bir eserdir. Kırgızistan'da hakkında birçok çalışma yapılan yazarın Türkiye'de sadece birkaç çalışma yapılması üzücüdür. Yazarın Türkiye Türkçesine İbrahim Atabey ve Saadettin Koç tarafından aktarılan Sıngan Kılıç (Kırılan Kılıç I, II) ve Baskın romanları okuyucusunu beklemektedir. Özellikle Sıngan Kılıç hacim, karakter kurgusu ve olay örgüsü bakımından H. Nihal Atsız'ın Bozkurtlar romanını andırır.