21.06.2018, 14:06

Kırmızı Nedir?

KIRMIZI NEDİR?

Kırmızı, Arapça bir sözdür. Bugün biz Türkiye, İran ve Azerbaycan Türkçelerinde bir renk adı olarak kullanıyoruz. Kırmızının Türkçesi kızıldır. Bu üç ülkede konuşulan Türkçe dışındaki tüm diğer Türk dillerinde *kırmızı sözü bilinmez. Bunun yerine, onun Türkçesi olan *kızıl sözü kullanılır (Sakhaca *kıhıl, Çuvaşça *hĕrlĕ). Türkiye'de de kızılın ne olduğu bilinir, ancak kullanılmaz.

Kızıl, Türk diline Sümerceden evrilen bir sözdür. Sümerce *hibiz, "kızıl" demektir. Ancak bu söz dilimize evrilmemiş. Onun yerine "meşale" demek olan *gi'izila sözü, "kızıl" olarak evrilmiş.

Kırmızı Arapçadır (*qırmızî), ama Araplar kızıla kırmızı demez. Arapça *khumral, "kızıl" demektir. Türkçe *kumral sözünden Arapçaya geçmiştir. Kumral ise, "kahve rengi" demek olan Türkçe *konur sözünden dönüşmüştür (kongur-komur-konur/al). Bunun dışında *ahmar sözü de Arapçada "kızıl" anlamına gelir.

Kırmızı, gerçekte Arapça kızıl renkli bir böceğin adıdır. Biz bu böceğe "kırmızı palmiye" böceği diyoruz. Zararlı bir böcektir. Ama Arapça bu söz, Avrupa dillerine de geçmiş. Böcek adı *kermes olarak. Kızıl boya elde etmek için kullanılmış bu böcek. Ayrıca koyu kırmızı anlamında *crimson olarak da geçmiş. Kızıl anlamında da Rusçaya *çermniy, Güney Slav dillerine *crven olarak geçmiş.

Türkçede bir de *al sözü var. Yanlış olarak "kızıl" anlamında kullanılıyor. "Al bayrak" gibi. Al, Türkçe "pembe" anlamına gelir. Pembe ise, *pambuk (pamuk) sözünden dönüşmüştür. Sümerce *ul, "parlak, parlamak" demektir. Moğolcaya -gan/-gen eki alarak "kızıl" anlamında Klasik Moğolcaya *ulagan, Modern Moğolcaya da *ulaan olarak evrilmiş.

Yorumlar (0)