METİN TİPLERİ VE GÖREVLERİ

METİN TİPLERİ VE GÖREVLERİ

Rıza FİLİZOK

Annelerinizin mutfakta sadece un, şeker ve yağ kullanarak ne değişik, ne güzel tatlılar yaptığını bilirsiniz. Bunun sebebi, bu maddeleri nasıl kullanacaklarını ve ne yapacaklarını çok iyi bilmeleridir. Yazı yazmak da bundan çok farklı bir iş değildir: Yapılan araştırmalar, her türlü yazının belli başlı üç beş metin tipinin karışımı olduğunu göstermiştir. Metin tiplerini tanır ve ne işe yaradıklarını bilirseniz yazılarınız eskisinden çok daha güzel olacaktır. Bunun için bu yazımızda temel metin tiplerinin hangi amaçlar için kullanılabileceği konusunda bazı ip uçları vereceğiz, onlardan yararlanacağınızı umuyoruz:

A. BETİMLEYİCİ METİNLER (TASVİR METİNLERİ):

Betimleyici metinler, okuyucunun görmediği fakat hayal edebileceği gerçeklikleri yazı aracılığıyla ifade eder. Bir yeri, bir kişiyi vb. tasvir eden, betimleyen metinlerdir. Bu yazılara bazen tasvir edenin duyguları da yansıyabilir.

Başlıca özellikleri:

-Tasvir zamanı: Şimdiki zamanın hikâyesi (-iyordu), görülen geçmiş zaman (-di), şimdiki zaman (-iyor).

-Mekân belirleyicileri kullanılır.

-Belirginleştirmelerden (caractérisations) yararlanılır: Sıfatlar, teşbih, istiare...

NEREDE KULLANILIR?

-Bilgi Verme Fonksiyonu:

Tasvirin amacı sadece güzel yazılar oluşturmak değildir, yapacağınız tasvirler yardımıyla bilgi vermeyi de başarabilirsiniz. Gerçek bir nesnenin aslına yakın bir şekilde hayâl edilmesini, gözlerde canlanmasını sağlayabilirsiniz.

-Gerçekçilik Fonksiyonu:

Yazılarımızda tasvir yoluyla ayrıntıları gözler önüne sererek hayâlî bir olayın, bir hikâyenin okuyucular üzerinde bir gerçeklik duygusu yaratmasını sağlayabilirsiniz.

-Sembol Yaratma Fonksiyonu:

Anlatılan olgu ve nesnelerle tasvir edilen nesneler arasında açık yahut gizli paralellikler kurma yoluyla semboller yaratabilirsiniz.

-Şiirsellik Fonksiyonu:

Şairâne hayâller, imajlar ve ahenk yaratabilirsiniz.

-İkna Fonksiyonu:

Tasvirler yoluyla okuyucuların ikna olmasını, size inanmasını sağlayabilirsiniz.

B. ANLATI METİNLERİ, HİKÂYE ETME METİNLERİ, TAHKİYE METİNLERİ:

Bu tip metinlerde bir olgu, bir olay, zaman ve mekan içindeki gelişim süreci içinde anlatılır, hikâye edilir. Hikâye etme metinlerinin arasına bazen tasvir metinleri, açıklama metinleri ve ispatlama yahut ikna metinleri girer.

Hikaye etme metinlerinin özellikleri:

-Anlatının zamanı: Görülen geçmiş zaman: Geldi. Şimdiki zamanın hikâyesi: Bakıyordu.

-Zaman belirticileri: (sonra, birden, önce, sonra...) ve yer belirticileri: (orada, burada...)

-Hareket fiillerinin kullanımı : (gelmek, gitmek, düşmek...)
-Bazı sözceleme (dillendirme), dile getirme tarzları kullanılır yani bazı anlatım özelliklerine sahiptir:

1. Bir bakış açısının bulunması.

2. Bir anlatıcının bulunması: şahıs zamirleri, kiplendiriciler ( pronoms, modalisateurs).

3. “Aktarılan söylem” tiplerinin kullanılması: Doğrudan anlatım (discours direct), dolaylı anlatım (discours indirect), serbest dolaylı anlatım (discours indirect libre) bunların başlıcalarıdır.

NEREDE KULLANILIR?

-Bilgi Verme Fonksiyonu:

Bir olayı anlatmakla, her şeyden önce o olay hakkında bilgi vermiş oluruz. Bu haliyle, bir olay anlatmak, bir bilgi alış verişi, bir enformasyondur.

-Hayâl Fonksiyonu:

Hayâl ettiğimiz olayları anlatabiliriz

-Sembol Yaratma Fonksiyonu:

Anlatılan bir olay aracılığıyla, dolaylı olarak bir başka olayı ya da olguyu dile getirebiliriz. Okuyucu, bu durumda anlatılan olay yardımıyla asıl anlatılmak isteneni kavrar.

-İkna Fonksiyonu:

Okuyucu, anlatılan olay aracılığıyla ikna edilebilir.

-Şiirsellik Fonksiyonu:

Şairane hayaller, imajlar yaratılabilir

C. İKNA ETME METİNLERİ:

Fikir ve görüşleri karşısındakine kabul ettirmek için ispatlama yönteminden yararlanarak yazılmış yazılardır. Yazarın temel amacı okuyucusunu ikna etmektir. Yazarlar bunu sağlamak için sağlam deliller ortaya koyarlar, fikirlerini doğrulayan örnekler gösterirler. Bu metinlerde savunulan yahut reddedilen fikre tez denir.

Özellikleri:

- Bu yazılarda genellikle şimdiki zaman kullanılır.

-Tezler, deliller, örnekler arasında mantıkî bağlar kurmak için sık olarak bağlaçlardan yararlanılır (mots de liaisons / connecteurs logiques)): fakat, zira, çünkü, o halde, madem ki...

-Soyut kelimeler kullanılır.

-İkna yöntemlerinden yararlanılır: Değerlendirme, tahmin, takdir kelimeleri kullanılır (le lexique appréciatif), edebî sanatlardan, retorik figürlerinden, üslup biliminden yararlanılır.

NEREDE KULLANILIR?

-İnandırma Fonksiyonu:

Bu metinlerde asıl amaç, okuyucuyu, dinleyiciyi ikna etmektir.

-Polemik Fonksiyonu:

Karşı görüşte olanları komik duruma düşürmek için kullanılabilir. Böylece karşı düşünceyi savunanların ciddiye alınmaması sağlanır.

D. BİLGİ AKIŞI SAĞLAYAN METİNLER:

Belirli bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılmış her çeşit metin bu gruba girer. İlmî eserler, ansiklopediler, okul kitapları, turist kılavuzu kitapları...

Özellikleri:

-Şahıs belirtileri bu yazılarda bulunmaz.

-Geniş zaman ve şimdiki zaman kullanılır.

-Önemli terim ve tanımlar, dikkati çekmek için değişik puntolarla, yazı karakterleriyle gösterilir. Sınıflandırmalar, şemalar, grafikler bulunur.

-Mantık bağlaçları sık kullanılır.

-Somut kelimeler çoğunluktadır.

Bu tip metinler ender olarak edebîdir.

NEREDE KULLANILIR?

-Bilgi Akışını Sağlama Fonksiyonu:

Asıl amaç bilgi vermektir.

E. AÇIKLAYICI METİNLER:

Bunlar, öğretici, pedagojik yazılardır. Amaç, daha geniş bilgi vermektir. Bir konuyu bilmeyene bu konu hakkında bilgi veren, açıklayan, bilinmeyen noktaları aydınlığa kavuşturan, ispata dayanan yazılardır.

-Bu yazılarda daha çok şimdiki zaman kipi ve isim cümleleri kullanılır.
- Açıklama evrelerini, safhalarını, etaplarını göstermek için anlatı boğumlamaları kullanır: Önce, sonra.., birinci olarak, ikinci olarak...

NEREDE KULLANILIR?

-Bilgi Verme Fonksiyonu:

Temel amaç bilgi vermektir, izah etmektir.

-İspatlama Fonksiyonu:

İspat, bir açıklama yöntemi olarak kullanılabilir.

F. EMREDİCİ METİNLER:

Bir işin nasıl yapılacağını anlatan talimat veren yazılardır. Emir ve yasaklamalar içerir: Yemek tarifleri, reçeteler de bu tarzda yazılmış metinlerdir.

Özellikleri:

- Emir kipi, gelecek zaman, mastar kipleri kullanılır.

-Genellikle İkinci tekil ve çoğul şahsa seslenilir.

NEREDE KULLANILIR?

-Yönlendirme Fonksiyonu:

Bu tip metinler, okuyucuyu harekete getirme görevi yüklenirler.

G. İFADE ETME METİNLERİ:

Duygu ve heyecanların dile getirildiği metinlerdir.

Özellikleri:

- Şimdiki zaman kullanımı.

- Birinci ve ikinci şahıs belirtilerinin kullanılması.

- Cümle tipleri: Nida, soru, emir.

- Abartma, mübalağa sanatının kullanılması (l'hyperbole, gradation, litote...).

NEREDE KULLANILIR?

-Kendini İfade Etme Fonksiyonu:

Yazıyı yazan bu metinlerde kendi duygularını, bakış açılarını ifade eder.

Yorumlar (0)