Paragraf Nedir?
Paragraf, bir düşünceyi aktarmak amacıyla bir araya getirilmiş aynı amaca yönelen cümleler topluluğudur. İletmek istenilen düşünce, bir tek yargı ile anlatılamadığından paragraf kavramı ortaya çıkmıştır. Birbirine bağlı olarak gelişen, birbirini izleyen yargıları toplu olarak sunup düşüncemizi anlatmak istediğimizde cümleden bir üst dil birimi olan paragrafa başvururuz.
***
Herhangi bir yazının bir satırbaşından diğer satır başına kadarki kısmı olan paragraf, bir düşünce, duygu veya durumu dile getirir. Paragrafta anlatım tekniklerine ve düşünceyi geliştirme yollarına başvurulur. Bir yazının küçük bir örneği sayılan paragrafta anlatım bir plan dâhilinde yapılır. Paragrafı, bir yazının küçük bir örneği gibi düşünmek gerekir. Bir yazıda var olan giriş, gelişme ve sonuç kısımları paragrafta da bulunur.
Paragrafın Nitelikleri
Paragrafı oluşturan cümlelerin gerek anlam gerekse yapı bakımından birbirleriyle uyumu paragrafın niteliğini belirler. Paragraf, biçimce ve anlamca bir bütündür. Paragrafın bütünü, cümlelerle; cümleler de paragrafla uyumlu olmak zorundadır. Kısacası paragrafın bütün cümleleri aynı konuyu işler ve aynı düşünceyi savunur. Paragraf bir cümleden de birden fazla cümleden de oluşabilir. .
Paragraflarda belli bir olay, zaman, yer ve şahıslar söz konusudur. Paragrafta görme, işitme, dokunma, tatma ve koklama duyularından yararlanılır. Paragrafta sözün yansıtmak istediği ve paragrafta en önemli ipucu olan bir anahtar kelime yer alır. Yine paragraflarda, yazarın iç dünyasına has birtakım duygular yer alabilir. Korku, beğenme, küçümseme, hüzün gibi bireyin kendine özgü yapısını yansıtan karakter de paragrafta önemli birer unsur olarak karşımıza çıkar.
Paragrafın Türleri
Paragraflar, konuyu işleyiş şekline göre açıklama, olay, betimleme, duygu ve düşünce paragrafları olarak karşımıza çıkar.
Açıklama Paragrafları
Bir düşüncenin, problemin veya herhangi bir konunun açıklandığı paragraflardır. Burada okuyucuyu bilgilendirmek amaçlanır. Açıklama paragrafları sade, akıcı ve açık bir anlatıma sahiptir. Açıklama paragrafları süs, sanat ve anlam yoğunluğundan uzak bir özelliği içerir. Konu en ince ayrıntısına kadar verilebilir. Dil, genellikle göndergesel işlevde kullanılır. Ders kitaplarında yer alan paragraflar genellikle açıklama paragraflarıdır.
Örnek Paragraf
Ömer Seyfettin Türk hikâyecilik tarihine ismini altın harflerle yazdıran bir hikâyecidir. Hikâyeleri olay ağırlıklıdır. Eserlerinin konularını yakın zaman Türk tarihi oluşturur. Olaylarda bütün esere yayılan bir merak öğesi söz konusudur. Bu olaylarda zaman zaman topluma mesaj vermeyi de amaçlar. Bundan ötürü eserlerinde yalın ve açık bir dil kullanmayı tercih eder.
2. Olay Paragrafları
Bu paragraflarda bir olay yer alır. Olay, yazarın düşüncesini açıklamak için kullandığı bir araçtır. Roman ve özellikle de hikâye türünde kullanılan paragraflardır. "Merak öğesi" bu paragrafların temelidir. Belli bir yer, zaman, mekân ve kişiler bu paragraflarda yer alır. Olay paragraflarında sürekli bir hareketlilik söz konusu olduğu için çekimli fiiller çok fazla yer alır. Genellikle öğrenilen geçmiş zaman kipi kullanılır. Dil, süsten uzak yalın ve akıcıdır. Olay paragraflarında fiil cümleleri ağırlıktadır.
Örnek
Mustafa, kapıyı çalarak içeri girdi. Derse geç kalma sebebini öğretmenine izah ettikten sonra yerine geçti. Çantasını hızlıca karıştırıp çantasından kitabını çıkardı. Bir yandan kitabındaki sayfaları çevirirken diğer yandan öğretmenin gözünün içine bakmaya başladı. Mustafa, olan bitenleri anlamadan zil çaldı. Teneffüse çıkıp arkadaşlarıyla birlikte kantinin yolunu tuttu.
Çözüm:
Olay: Mustafa'nın derse geç kalması
Yer: Sınıf
Kişiler: Mustafa, öğretmen ve öğrenciler
Dil: Görülen geçmiş zaman
İpucu: Fiillerin çok fazla oluşu
3. Betimleme Paragrafları
Tasvir veya durum paragrafları olarak da bilinir. Betimleme paragraflarında anlatılanları göz önünde canlandırmak esastır. Gözlem bu paragraflarda çok önemlidir. Herhangi bir nesne, mekân, olay, hayvan, şehir veya insanı canlandırmada başvurulan paragraf türüdür. Betimleme paragraflarında durağanlık söz konusu olup sıfatlar özellikle de niteleme sıfatları çok fazla yer alır. Merak öğesi ikinci plandadır. Durum ağırlıklı hikâyeleri oluşturan paragraflar bu türdendir. Bu tür paragraflarda sanatsal özellikler ön plandadır.
Örnek
Uzun boylu, sarı saçlı, hafifçe tombul bir genç içeri girdi. Çantasından yuvarlak, kırmızı, kesici özelliği olan bir alet çıkardı. Eskimiş, paslanmış kutusunu çöpe attı. Öğretmen de o siyah, eskimiş çantasının yarı yırtılmış cebinden beyaz bir alet çıkardı. Ne olduysa zil çaldı.
İpucu: Sıfatların çokça yer alması. (altı çizili sözcükler)
4. Duygu Paragrafları
Çözümleme paragrafları olarak da bilinir. Duygu paragraflarında öykü ve roman kahramanlarının iç dünyaları dile getirilir. Özellikle yoruma dayalı sorular bu paragrafları oluşturur. Öykü ve roman kahramanlarının psikolojileri bu paragraflar vasıtasıyla işlenir.
Örnek
İsmail, her zamanki gibi yine bir köşede tek başına oturmuştu. Başını ellerinin arasına almış uzak bir yere gözlerini dikmişti. Gözlerindeki fersizlik, yüzündeki yorgunluk rahatlıkla fark ediliyordu. Bir ara sağına bakar gibi oldu. İlginçti ki beni görmedi. Bunu, onun içinde bulunduğu ruh haline bağladım ve sessizce oradan uzaklaştım.
5. Düşünce Paragrafları
Düşünce paragraflarında belirli bir düşünce dile getirilir. Deneme, makale, eleştiri ve fıkra gibi yazılardan bu paragraflar seçilir. Ana fikir ve yardımcı fikirlerle ilgili sınav sorularında çoğunlukla bu paragraflar kullanılır.
Örnek
Özgürlüğe öyle düşkünüm ki, koca Hindistan'ın bir köşesini bana yasak etseler dünyanın tadı kaçar neredeyse. Hiçbir yerde saklı, eli kolu bağlı yaşamak da istemem, orada pineklemektense alır başımı havası, toprağı bana açık bir yere giderim. Hey Allahım! çekilir şey midir ülkenin bir bucağına çivilenip kalmak? Niceleri, yasalarımıza aykırılık ettiler diye kentlere, alanlara herkesin gidip geldiği yollara uğrayamadan yaşayabiliyorlar. Benim hizmet ettiğim yasalar küçük parmağımı bile köle etmeye kalksalar, nereye olsa gider başka yasalar arardım. (Montaigne)
