Türkçede da, de bağlacının yazılışı
Da, de bağlacı ayrı yazılır; ancak, kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar ve da, de biçimini alır:
Kızı da geldi gelini de.
Orhan da biliyor.
Oğluna da bildirdi.
Sen de mi kardeşim?
Güç de olsa.
Konuşur da konuşur.
İmlâmız, lisanımız düzelince, lisanımız da kafamız düzelince düzelecek, çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!
(Yahya Kemal Beyatlı)
UYARI : Ayrı yazılan da, de hiçbir zaman ta, te şeklinde yazılmaz.
UYARI : Ya sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır (ya da).
UYARI : Da, de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır. Bu bağlacı tamamen ayrı yazmak gerekir:
Ayşe de geldi (Ayşe'de geldi değil).
UYARI : Bulunma hâli eki olan -da, -de, -ta, -te'nin da, de bağlacı ile hiçbir ilgisi yoktur; bulunma hâli eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır:
devede kulak, evde kalmak, yolda kalmak, ayakta durmak, çantada keklik.
Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal Atatürk)
Dilde, fikirde, işte birlik. (İsmail Gaspıralı)
DE/DA
Türkçede ayrı ve bitişik yazılması gereken ve sıkça karıştırılan "de/da" bulunmaktadır. Biri ek olan ve bulunma durumunu bildiren "-de/-da" eki, diğeri ise bağlaç olan ve çoklu, "başkası gibi" veya "öncesi de var" anlamı veren bir sözdür.
Bitişik yazılan ve ek olan "-de/-da", geldiği sözcüğün son ünsüzü eğer sert ünsüzlerden (ç, f, h, k, p, s, ş, t) ise, "-te/-ta" biçimine dönüşür. Örnek: kılıçta, sağlıkta, ipte, siste, bette, düşte... vb. Ayrıca ek olan "-de/-da", özel adlara geldiğinde kesme imi ile ayrılır. Ayrı yazılan ve bağlaç olan "de/da", hiçbir koşulda "te/ta"ya dönüşmez.
Bu ikisini nasıl ayırırız?
Birinci Yöntem:
Örnekler:
a. Yaşamda en çok korktuğum, sevdiklerimi yitirmektir.
b. Sevdim de bir türlü sevilmedim.
Tümceden "de/da"yı çıkarın. Tümceyi yeniden okuyun.
a. Yaşam en çok korktuğum, sevdiklerimi yitirmektir.
b. Sevdim bir türlü sevilmedim.
Tümcede anlamın yanısıra belirgin bir yapı bozulması varsa, o ek olan ve bitişik yazılan "-de/-da"dır. Anlamda ve yapıda belirgin bir bozulma yoksa, o da bağlaç olan ve ayrı yazılan "de/da"dır. Bu durumda, ilk örnek tümcede yapı ve anlam belirgin biçimde bozulduğundan "-da" bitişik yazılır. Ancak ikinci örnekte anlam ve yapı belirgin biçimde bozulmamıştır. Tümce şöyle de olabilir: "Sevdim, bir türlü sevilmedim" Bu durumda "da" ayrı yazılır.
İkinci Yöntem:
Örnekler:
a. Yaşamda en çok korktuğum, sevdiklerimi yitirmektir.
b. Sevdim de bir türlü sevilmedim.
Tümcedeki "de/da"ya ikinci bir "de/da" ekleyin. Tümceyi yeniden okuyun.
a. Yaşamda da en çok korktuğum, sevdiklerimi yitirmektir.
b. Sevdim de de bir türlü sevilmedim.
Tümcede bu eklemeye karşın anlamlı ise, o ek olan ve bitişik yazılan "-de/-da"dır. Anlamda ve yapıda belirgin bir bozulma varsa, o da bağlaç olan ve ayrı yazılan "de/da"dır. Bu durumda, ilk örnek tümcede eklemeye karşın anlamlı olduğundan "-da" bitişik yazılır. Ancak ikinci örnekte anlam ve yapı belirgin biçimde bozulmuştur. Bu durumda "da" ayrı yazılır.
