İsmi farklı yönleriyle niteleyip yani özelliklerini gösterip onları çeşitli açılardan belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatlar isimleri renk, şekil, biçim vb. durumlarla niteler.
Konuya ayrıntılı olarak girmeden, sıfatların özelliklerini vurgulamamız gerekiyor.
- Sıfatlar genellikle isimlerden önce gelir. Sıfatların bir isimle anlam oluşturması şarttır.
- Eğer sıfatlar isimden sonra gelirse sıfat özelliğini kaybeder.
- Sıfatlar hiçbir zaman çekim eklerini almazlar. Çekim ekini alan sıfatlar özelliğini kaybeder ve isimleşir. Çekim ekleri şunlardan oluşmaktadır: İsim hal ekleri, iyelik ekleri, çokluk eki –ler, -lar ve ilgi eki…
- Sıfatlar asla tek başlarına bulunmazlar.
- İsimlerden önce “bir” sözcüğü varsa o sözcükten önce sıfat bulunma olasılığı çok yüksektir.
Sıfatlar genel olarak niteleme ve belirtme sıfatları olarak iki başlıkta incelenir. Sıfat çeşitleri şu şekildedir:
Sıfat Çeşitleri
A) Niteleme Sıfatı
İsimleri ve varlıkları durum, biçim, renk ve hareketini göstererek niteleyen sıfatlardır. Niteleme sıfatını alan isim “Nasıl” sorusuna cevap verir. Niteleme sıfatları isimlerin kalıcı özelliklerini gösterir.
Çalışkan öğrenci, kırmızı kalem, mavi araba, yuvarlak silgi, sararmış yaprak, küçük çocuk, akıllı tahta…
Yukarıda verilen örneklerde “Kırmızı, mavi, çalışkan, yuvarlak, sararmış, küçük, akıllı” sözcükleri niteleme sıfatlarıdır. Niteledikleri sözcüklere “Nasıl” sorusu sorularak cevap alınabilmektedir.
B) Belirtme Sıfatları
Belirtme sıfatları isimlerin öncesinde kullanılarak isimleri sayı, işaret, soru ve belgisizlik durumlarıyla belirtir. Belirtme sıfatları kendi içerisinde dört başlıkta incelenmektedir.
İsimleri sayıları yönüyle belirten sıfatlardır. Sayı sıfatları da kendi içerisinde 4 başlıkta incelenir.
a. Asıl Sayı Sıfatı: Varlıkları ve isimlerin sayısını belirten sıfatlardır. Belirttiği varlığın kaç adet olduğunu gösterir. İsimlere sorulan “Kaç” sorusuna cevap verir.
Üç saat sonra gelecekti.
15 yumurta alabilir miyim?
İki ay sonra mezun oluyorum.
b. Sıra Sayı Sıfatı: Belirttiği ismin ve varlığın sırasını belirtir. İsimlere sorulan “Kaçıncı” sorusuna cevap verir. Sıra sayı sıfatı “-ncı, -nci, -ncu, -ncü” ekleriyle yapılır.
Sıra Sayı Sıfatı Örnekleri
Okulda yapılan futbol turnuvasında üçüncü sırayı biz aldık.
Kitabın beşinci sayfasında bu konudan bahsedilmiş.
Koridorun sağından ikinci kapıda Ahmet’i bulabilirsiniz.
c. Üleştirme Sıfatı: Belirttiği isme paylaşma, bölüşme anlamı katan sıfattır. “Kaçar” sorusuna cevap verir. “-ar, -er, -şar, -şer” ekleriyle yapılır.
Üleştirme Sıfatı Örnekleri
Bu sınavda sıfat ve zamir konusundan altışar soru çıkacak.
Beşer lira ikramiye dağıtıldı.
d. Kesir Sayı Sıfatı: Belirtiği ismin oranını ve bütünün bir parçasını gösteren sıfattır.
Kesir Sayı Sıfatı Örnekleri
Bu sınavda sınıf yüzde yetmiş başarı gösterdi.
Öğle yemeğinde yarım ekmek yedim.
Varlıkları işaret yoluyla yerini gösteren sıfatlardır. Başlıca işaret sıfatları şunlardır: Bu, şu, o, beriki, öteki, öbür…
örnekler
Bu masanın yerini değiştirin.
Öteki çocuğu da çağırın.
Öbür eve hırsız girmiş.
Not: Bazı işaret sıfatları yer de bildirir. Yer bildiren bu sıfatlar “-daki” ekini alır.
Buradaki ağaçlar çok büyük.
Belirttikleri isimleri tam olarak ve kesin olarak belirtmeyen, isimleri belli belirsiz belirten sıfatlardır. “Hangi” sorusuna cevap verir. Belli başlı belgisiz sıfat vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: Bir, Birkaç, çok, birçok, bazı, tüm, her, bütün, hiçbir, herhangi bir, kimi, birtakım…
Örnekler
Tüm öğrenciler karnesini aldı.
Bazı insanlar kıymet bilmiyor…
Birçok soruyu yanlış yaptım.
Kimi sınıflar gürültü yapıyor.
Not: “Bir” sözcüğü tek anlamına gelecek şekilde kullanılırsa sayı sıfatı, herhangi bir anlamına gelecek şekilde kullanılırsa belgisiz sıfat olur.
Türk edebiyatı dersine bir gün çalışmak yeterli olmaz.
Bir gün bu dersten yüksek not alacağım.
Yukarıdaki örnekleri incelediğimizde “Türk edebiyatı dersine bir gün çalışmak yeterli olmaz.” cümlesinde “Bir” sözcüğü “tek” anlamına gelecek şekilde kullanıldığından dolayı sayı sıfatıdır. Yine yukarıda verilen “Bir gün bu dersten yüksek not alacağım.” cümlesinde ise “Bir” sözcüğü “herhangi bir” anlamına gelecek şekilde kullanıldığı için belgisiz sıfat olmuştur.
Eğer “Bir” sözcüğü “Aynı” anlamına gelecek şekilde kullanılırsa da niteleme sıfatı olur.
Ahmet ile ben bir boydaydık. (Bu cümlede “bir” sözcüğü “aynı” anlama gelecek şekilde kullanılmıştır. Bu nedenle niteleme sıfatıdır.)
Soru sorarak isimleri belirten sıfatlardır. İsimlerin özelliklerini bulmamızı sağlayan sorular soru sıfatlarını oluşturur. İsme getirilen soru sıfatlarının cevapları yine sıfat olmaktadır. Soru sıfatlarının bazıları şunlardır: Hangi, nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, ne kadar…
Soru sıfatı örnekleri
Hangi arabayı aldın? Bu arabayı aldım.
Nasıl bir kazak arıyorsun? Boğazlı kazak arıyorum.
Kaçıncı katta oturuyorsunuz? Beşinci katta oturuyoruz.
Bu işten kaçar lira kazandınız? Bu işten onar lira kazandık.
Adlaşmış Sıfat
Niteleme sıfatları bazen ismi de karşılayacak şekilde kullanılabilir. Bu durumda sıfatın nitelediği isim düşer ve kullanılmaz. Sıfat ismin anlamını da üstünde taşır. Bu durumdaki sıfatlara “Adlaşmış Sıfat” denir.
Adlaşmış sıfat örnekleri
Yaşlı insanlar çok duygusal olur.
Yaşlılar çok duygusal olur.
Çalışkan öğrenciler sene sonunda ödüllerini alacaktır.
Çalışkanlar sene sonunda ödüllerini alacaktır.
Hastanede, doğan çocukları yoğun bakım ünitesine alıyorlardı.
Hastanede, doğanları yoğun bakım ünitesine alıyorlardı. (Örnek)
- DİLBİLGİSİ KONULARI KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ
- Dilbilgisi
- Dil-Anlatım
- Yazım Bilgisi > Kompozisyon, Yazım Kuralları, Noktalama İşaretleri
- Anlam Bilgisi > Sözcükte Anlam, Cümlede Anlam, Paragrafta Anlam
- Yapı Bilgisi > Tamlamalar, Anlatım Bozuklukları
- Ses Bilgisi
- Sözcük Bilgisi > Yapım Ekleri, Adlar, Sıfatlar, Zamirler, Zarflar, Edatlar
- Ünlemler, Eylemler, Eylemsiler
- Nasıl yazılır?
- Atasözleri ve Deyimler
- Türkçe Göktürkçe Edebiyat
- Yazım Kılavuzu
- SÖZLÜKLERİMİZ
