31.10.2018, 23:59

On İki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine

MS 550-580 yıllarına ait Çin yıllıklarında Türkler için "Yılların birbirini izleyişini bilmezler, onları ancak yeşeren otlara göre sayarlar.” diye bir ibare geçer. Her ne kadar Lois Bazin 586 olarak verse de 12 Hayvanlı Türk Takvimi'nin Türkler tarafından  tam olarak ne zaman kullanılmaya başlandığını bilmiyoruz. Bu Çin belgesine göre 550’li yıllarda Türkler zamanı bir takvim aracılığı ile ölçmüyorlardı.

Biz her ne kadar Türk Takvimi desek de bu takvimin Türkler tarafından bulunmuş olma olasılığı çok düşük. Bilge Kağan ve Kültigin yazıtlarında rastladığımız bu takvim sistemini sadece Türkler değil tüm Uzak Doğu kültürleri kullanmıştır. Bu takvimin muhtemelen bir öncesi de mevcut yani. Zaten kullanılan bazı hayvan isimlerinin Moğolistan çevresinde yaşamıyor olması da dikkat çekiyor.

Bu takvimin kullanımı Bilge Kağan ve Kültigin yazıtlarında tanıklanabiliyor ancak Tonyukuk Yazıtı’nda bu takvimle bir zaman ölçümü söz konusu değil. Uygur yazmalarında da karşılaştığımız bu takvim, günümüzde pek çok Türk boyunda hâlâ kullanılmaktadır. Yazıtlarımızdaki kullanımına birkaç örnek verelim:

“kül tigin koyn yılka yiti yigirmike uçdı tokuzunç ay yiti otuzka yoğ ertürtümüz barkın bedizin bitig taşın biçin yılka yitinç ay yiti otuzka kop alkdımız kül tigin özi kırk artukı yiti yaşında bulıt bustadı.” (Kül Tigin Bengütaşı, Kuzeydoğu Yüzü.)

“bunça kazganıp kangım kagan it yıl onunç ay altı otuzka uça bardı lagzın yıl bişinç ay yiti otuzka yoğ ertürtüm.” (Bilge Kağan Bengütaşı, Güney-Doğu Yüzü, 10), vs.

“bars yılka çik tapa yorıdım.”(Moyen Çor Yazıtı Doğu Yüzü 7. Satır)

Bu takvimde her yılın mart ayının 22’sinde başlar. Her on iki yıla, farklı Türk dillerinde“müçe, müçel, müçöl ” gibi adlar verilmektedir.

Bu on iki yılın her biri hayvan adları ile anılmaktadır.  Bu hayvanların adlarını sıralayalım:

Kaşgarlı Mahmut’a göre yılların sırası şu şekilde verilmektedir:

Sıçgan yılı (DLT öncesinde Küskü yılı olarak geçer.)

 Ud (öküz) yılı

pars yılı

tawışgan yılı

nek (timsah) yılı

yılan yılı

yund (at) yılı

koy (koyun) yılı

biçin (maymun) yılı

takagu (tavuk) yılı

it yılı

tonğuz yılı

Divanu Lugati’t Türk öncesinde sıçgan yılı için küsgü yılı isminin kullanılması ilginçtir.

Kaşgarlı Mahmut sözlüğünde bu takvim hakkında ilgi çekici bilgiler verir. Örneğin insanların bu takvime göre bir tür fal ve inanışlarda bulunduğunu belirtir. Mesela Ud yılında savaşlar artarmış çünkü öküzler sürekli birbirleriyle vuruşurlarmış, tavuk yılında karışıklıklar olur çünkü tavuklar yemlerini yerken çöpleri, kırıntıları karıştırırlarmış. Timsah yılında bolluk ve bereket olur çünkü timsahlar suda yaşarlar. Kaşgarlı Mahmut bu tür bilgileri verdikten sonra Türklerde haftaya ayrıca bir isim verme geleneğinin olmadığını da eklemeyi ihmal etmez.

Kaşgarlı Mahmut, bu takvimin nasıl örtaya çıktığı konusunda şu efsaneyi aktarır:

“Türk hakanlarından birisi kendi idaresinden birkaç yıl önce yapılmış olan bir savaş hakkında bilgi almak ister. Ancak danışmanları o savaşın yapıldığı yıl hususunda yanılırlar. Bunun üzerine Hakan, kendilerinin bu tarihte nasıl yanıldılarsa, daha sonra geleceklerin de yanılabileceklerini, bu sebeple göğün 12 burcu ve 12 ay sayısınca her yıla birer ad konulmasını ister. Hakanın teklifi kurultayca benimsenir. Daha sonra bir sürek avına çıkılır. Hakan, hayvanların Ilısu’ya doğru sürülmesini ve sıkıştırılmasını emreder. Av bu şekilde devam eder. Bu sırada bazı hayvanlar suya atlayarak karşı sahile çıkmaya çalışırlar. On iki hayvan bunu başarır. Böylece karşıya geçen hayvanların adını sırasıyla her bir yıla ad olarak verirler. Bu hayvanlardan birincisi sıçan < sıçgan imiş. İlk geçen bu hayvan olduğu için senenin başı bu adla anılmıştır.”

Şimdi gelelim On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ne göre hangi yılda doğduğumuzu nasıl hesaplayacağımız konusuna,

Bunun için tek yapmanız gereken doğum tarihinizi 9 ile toplamak ve sonrasında 12’ye bölmek. Bu bölümden elde edilen kalan sizin hangi yılda doğduğunuzu verecektir. Örnek olarak doğum tarihi 1990 olan bir kişi, 12 hayvanlı Türk takvimine göre hangi yılda doğduğunu şöyle bulur: Önce 1990 + 9= 1999. Daha sonra 1999: 12= 164. Kalan: 6. Kalan’a bakılır,”Yılan yılı”. Bu, doğduğunuz hayvan yılını gösterecektir.

Benim doğum yılım, 12 hayvanlı Türk Takvimi’ne göre “koyun yılı”na rastlıyor ancak yaşımın ortaya çıkmaması için doğum yılımı tabii ki yazmayacağım. J

Ömür Güner

www.omurhocaedebiyat.com

Yorumlar (0)