DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ: 18. PENDNAME NEDİR?

DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, PENDNAME NEDİR?

DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, PENDNAME NEDİR?

18.  PENDNAME:

Pend-name ise insanlara öğüt vermek amacıyla yazıl­mış manzum ve mensur eserlere denmektedir. Pendnamelerin en meşhuru Feridüddin Attar’ın Pendname’sidir.

Bu eserin Türkçeye manzum, mensur birçok çevirisi yapılmıştır.

Güvahi’nin 1527’de kaleme aldığı 2133 beyitlik manzum Pend-name’de Attar’ın etkisi pek görülmemektedir. Pendname türü kaside, gazel, terci-i bend, mesnevi nazım şekilleriyle kaleme alınmıştır.

Klâsik edebiyatımızda asırlar boyunca kaleme alınan eserler arasında pendnameler ve benzer nitelikli öğüt kitaplarının ayrı bir yeri ve önemi vardır. Bu tür eserlerin hemen hepsinin netice itibariyle etkilendiği veya model olarak benimsediği eser, Feridüddin Attar'ın Pendnamesidir.


PENDNAME NEDİR, ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Pendname kelimesi Fars kökenli olup, öğüt, nasihat kitabı anlamlarına gelir. İfade formu olarak mesnevi nazım şeklini kullanan pendnameler veya bu isim altında görülmese bile pendname niteliğindeki bu eserlerin en önemli vasıfları dinî, tasavvufî ve ahlâkî-didaktik karakter arzetmesidir. Klişe bir yapının görüldüğü mesnevilerle genellikle başta tevhid, sonra münâcât ve nât ile zamanın padişahına övgü bulunur. Bunun yanında öğretici eserlerde küçük bir başlangıçtan sonra konuya girildiği de olur. Çoğu zaman şâir, eserini küçük başlıklar altında bölümlere ayırır. Şayet eserde, öğretme ve telkin etme amaçlanmışsa bu takdirde anlatılanlar, ilgili Kur'an âyetleri ve hadislerle desteklenmeye ve belgelendirilmeye çalışılır. Kanaatimizce, gerek geniş halk kitlelerini ve gerekse devleti yönetenleri ahlâkî yönden olgunlaştırmayı, erdemli kılmayı amaçlayan pendnâme» nitelikli öğüt kitaplarının 'kaynaklarını islâm, tasavvuf, eski Yunan, Iran mitolojisi ve Türk geleneği şeklinde sınıflama hatalı olmayacaktır.

FUAT SEZGİN’İN ESİR KÜTÜPHANESİ

ALANINDA İLK VE ORİJİNAL PENDNÂME


Pendnâme tarzındaki öğüt kitaplarının yazılması Tanzimat yıllarına kadar devam eder. Bu çerçevede 17. yüzyılda Ömer Fuâdî Efendi ile Askerî'nin Pendnâmeleri, 18. yüzyılda Rusçuk'lu Zarîfî Ömer Efendi ile Naim'in Pendnâmeleri, bu arada yine aynı asırda Osmanzâde Tâib'in Hülâsatü'l-Ahlâk, Nahifi Süleyman'ın Nasihatü'l-Vüzerâ ve asrın sonunda Sünbülzâde Vehbî'nin Lütfiyye'si ile 19. yüzyılda Vak'anüvis Esad Mehmed Efendi'nin Pendnâme'si kayda değer önemli eserlerdir…

Sahadaki ilk ve orijinal eser olması bakımından Attar ve Pendnâmesi üzerinde kısaca duralım: Kaynakların hicrî 513 tarihinde Nişabur civarındaki köylerden birinde doğduğunu belirttikleri Mehmed Feridüddin Attar'ın hayâtına dâir birçok rivayet vardır. Bizi ilgilendiren Pendnâme adlı eseridir.

ÜÇ İSTANBUL VE İNSAN MANZARALARI

Attar'ın Pendnâmesi asırlar boyunca şark İslam ülkelerinde hemen her sınıf halk tabakası arasında geniş ve derin bir etki yaratmış, birçok parçaları islâmî ve tasavvufi bir görüşe dayanan pratik ahlâk kurallarını, muaşeret usûllerini hatta en basit yaşayış tarzlarını kuvvetli ve ahenkli bir mesnevi kalıbı içinde vecizelendirmiştir. Kendi nev'inin en mükemmel örneği sayılan Attar'ın Pendnâmesi, itinalı bir şekil ve üslûpla yazılmıştır. Eser bize, sekiz asır önce şark-islâm klâsiklerinin şekil ve öz bakımından ulaştığı noktayı göstermesi bakımından da ayrıca önem taşımaktadır.

M. Nuri Gençosman'ın dilimize kazandırdığı çeviriden anladığımıza göre 910 beyit kadar tutan eserden bir pasaj:

"… Oğlum : Düşün ki neden var oldun? Herkes kendi gamını çeker yavrum. Tanrı seni yoktan var etti ki, Hak'kâ tapasın diye. Madem ki varsın, Tanrı kulu ol. Hayâlı, vergili cömert ol. Günlerini yemek ve uyumakla geçirme. Sabah ve akşamlarım Tanrı zikriyle yaşat! Hele sabah aydınlığında çok uyuma yavrum. Nefsini oburluğa alıştırma yavrum!

Sana gün batarken uyumak iyi gelmez. Akşam olmadan yatmak haramdır. Hikmet ehlince gölge ile güneş arasında uyumak doğru sayılmaz. Yavrum : Sakın yalnız başına yolculuk yapma. Tek başına yolculuk sana tehlike getirir. Elini "yüzüne koymak . uğursuzdur uğursuz. Bilgi erenlerinden ilim dersi al. (...)

Evin ıssız ve loş ise yanında bir yoldaş bulundurmalısın. Elini çenenin altına koyma. Bu hareket hâl ehli katında buz gibi soğuk düşer." (Pendnâme - F. Attar, Çev.: M.Nuri Gençosman, İstanbul 1985, s. 59-60).

Attar'ın Pendnâmesi, kendi devrinden sonra da yüzyıllarca gerek Fars ve gerekse Türk kültürünü derinden etkilemiş, bu milletlerin edebiyatları üzerinde tesirleri görülmüştür. Eserin Türk edebiyatı üzerindeki etkileri, çeşitli asırlarda yapılan tercüme ve şerhleri dikkate alınırsa kendiliğinden ortaya çıkacaktır.

NAZIM TÜRLERİ TEST

1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Teşbib

B) Fahriye

C) Tevhit

D) Giriş (girizgâh)

E) Dua

2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?

A) Fahriye

B) Tegazzül

C) Girizgâh

D) Methiye

E) Hicviye

3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.

Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sav

B) Destan

C) Sagu

D) Varsağı

E) Koşuk

4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuyuğ

B) Rubai

C) Şarkı

D) Gazel

E) Kıt'a

5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.

Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) Koşuk, koşma, gazel

B) Ağıt, sagu, koşuk

C) Mersiye, ağıt, semai

D) Sagu, ağıt, tuyuğ

E) Sagu, ağıt, mersiye

6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?

A) Mani, şarkı, rubai

B) Rubai, ağıt, tuyuğ

C) Mani, sagu, murabba

D) Rubai, tuyuğ, mani

E) Tuyuğ, murabba, rubai

7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?

A) Şathiye – ilahi

B) Deme – şathiye

C) Nefes – nutuk

D) Nefes – deme

E) Nutuk – ilahi

8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Kaside

B) Gazel

C) Terci-i bent

D) Müstezat

E) Mesnevi

Aşını tattırandı

Kötü düşmanı kaçırandı

"Oğrak" askerini çevirendi

Bastı ölüm, aktardı

9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Sagu

B) Mani

C) Koşuk

D) Semai

E) Varsağı

Bari kapıdan kaçmasan

Göçküncü gibi göçmesen

Ölüm şarabın içmesen

Ah nideyim ömrüm seni

10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Semai

B) Varsağı

C) İlahi

D) Ağıt

E) Tuyuğ

11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?

A) Sav – sagu

B) Sagu – koşuk

C) Koşuk – destan

D) Sagu – destan

E) Koşuk – sagu

12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?

A) İlahi, tuyuğ, şarkı

B) Kıt'a, şarkı, türkü

C) Rubai, şarkı, sone

D) Koşma, destan, kıt'a

E) Nefes, semai, sone

13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.

Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mani

B) Koşuk

C) Sav

D) Ağıt

E) Türkü

14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.

Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Destan

B) Semai

C) Koşuk

D) Varsağı

E) Mani

15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Hece ölçüsüyle söylenir.

B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.

C) Kopuz eşliğinde söylenir.

D) Zengin uyak kullanılmıştır.

E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.

16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?

A) Mersiye

B) Koçaklama

C) Ağıt

D) Sagu

E) Şathiye

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?

A) Beyitlerden oluşmaları

B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi

C) Uyak örgüsünün benzer olmaları

D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması

E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri

18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?

A) Varsağı

B) Güzelleme

C) Koçaklama

D) Taşlama

E) Ağıt

19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?

A) Rubai

B) Tuyuğ

C) İlahi

D) Şarkı

E) Kıta

20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Koşma

B) Türkü

C) Mani

D) Destan

E) Şarkı

21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?

A) Semai

B) Türkü

C) Koşma

D) Nefes

E) Varsağı

CEVAP ANAHTARI

1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B

Yorumlar (0)