DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ: 21. KISÂS-I ENBİYA NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KISÂS-I ENBİYA NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KISÂS-I ENBİYA NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KISÂS-I ENBİYA NEDİR?
21. KISÂS-I ENBİYA:
Peygamberlerin hayatlarını anlatan eserlere Kısas-ı Enbiya ya da Kısasü’l-Enbiya denmektedir. Bazıları uzun mesnevi biçiminde kaleme alınırken bazıları kaside, gazel biçiminde yazılmıştır.
Bazı mesnevilerde peygamberlerle birlikte dört halifenin hayatları da anlatılır. Abdülvasi Çelebi (O. 1415?)’nin mesnevi biçiminde yazdığı Halilname’si, Hz. ibrahim ve oğlu İsmail Peygamberi konu almaktadır.
Kısas-ı Enbiya
Peygamberlerle ilgili kıssaları içeren peygamberlerin hayat, menkıbelerini, hayat hikâyelerini, tebliğ faaliyetlerini ve kutsal özelliklerini anlatan kitaplardır.
“Peygamberlerin Hikâyeleri” anlamına gelen Kısas-ı Enbiyâ, Arapça kıssa ve nebî kelimelerinin çoğuludur. Kısas-ı Enbiyâlarda Kur’ân-ı Kerim’e, tefsirlere, hadislere bazen da kimi İsrailiyat türü alıntılara, kaynaklara, tarih kitaplarına hatta söylencelere de dayanarak peygamberlere ait kıssalar, peygamberlerin döneminde yaşayan meşhur kişilerin hayat hikâyeleri ile dini, din dışı farklı konular da anlatılır.
Kıssadan hisse amaçlı didaktik nitelikli bu eserler nesir ve nazım olarak Arapça, Farsça ve Türkçe tercüme ve telif olarak yazılmışlardır.
Kısas-ı Enbiyalar, Hz. Âdem’den başlayarak bütün Peygamberlerin, Hatemü’l-Enbiyaların, Hz. Muhammed’in hayatlarını, kıssalarını mucizelerin vb anlatır. Hatta bazı Kısas-ı Enbiyalarda
Asr-ı Saadetlerinin, Hulefa-i Raşidin, Emevi, Abbasi devletlerinin ve diğer hilafet ve saltanatların tarihlerine de yer verilmiştir. Nitekim Ahmed Cevdet Paşa’nın yazmış olduğu Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa adlı eseri bu şekildedir.
İslam Edebiyatındaki Kısas-ı Enbiyaların ana kaynağı Kuran’dır. Kur’an’da Âdem, İbrâhim, Yûsuf, Mûsâ ve Îsâ gibi peygamberlerin hayatları hakkında kısmen geniş bilgiler verilmiş toplamda 28 peygamberin adı geçmiş, adı zikredilmeyen çok sayıda peygamberin varlığından da söz edilmiştir. Fakat Kısas-ı Enbiya yazarları Sadece Kuran’a bağlı kalmamışlar İncil ve Tevrat’ın yanı sıra tefsirler, siyerler, tarih kitapları gibi pek çok diğer eserlerden de faydalanmışlar, fakat faydalanılan kaynaklardaki bilgilerin aslı esası vb iyi irdelenemediğinden ihtilaflı ve yanlış bilgilere de yer vermişlerdir.[1]
Kaynakların mukayesesi metoduyla kaleme alınmış olan bu eserlerin bazıları aynı bilgilerin ve yanlışların tekrarına da düşmüşlerdir. Ancak kutsal kitaplar dışındaki farklı kaynaklarda geçen israiliyat bilgileri, İslamiyet öncesi eski inançlarından kalma uydurma ve menkıbelere yer vermeleri nedeni ile Kısas-ı Enbiyaların birçoğuna yanlış bilgiler de aksetmiştir.
Kısas-ı Enbiyaların Konuları
Kısas-ı Enbiyalar, peygamberlerin hayatlarını anlatmak, peygamberlerin kıssalarını öğretmek, bu sayede de öğüt, misal, ders ve ibret vermek maksadı ile yazılmışlardır.
Kısas-ı Enbiyalarda sadece peygamber kıssaları ve hayatları değil, insanın yaratılışı, Ay’ın Güneş’in, yıldızların, hareketleri, kokuların, bitkilerin tarımın, kuşların vb ortaya çıkışları, öküzün dünyayı boynuzları arasında taşıması gibi dini ve din dışı pek çok konulara da yer verilmiştir.
Kısas-ı Enbiyalar’da . Âdem Havva, Hâbil-Kâbil, Nuh , Nûh-Tûfânı, Hz Yusuf , Yakup, ( Yusuf’un rüyası, Yusuf ile Züleyha Hikayesi, , Yusuf ile Kardeşleri; Musâ (Musâ ile Firavun, Musâ ile Hârun, Musâ ile
îsrailoğulları, Musâ ile Hızır vs.), Süleyman (Süleyman’ın yüzüğü, mührü, Süleyman ile Belkıs, Süleyman ile karınca, Süleyman ile kuş dili, Süleyman ile devler, Süleyman ile kuşlar ve Hüdhüd ,
İsâ (Meryem-İsâ’nın göğe çekilmesi) . İdris, Üzeyir,Hûd, Salih, İbrahim, İsmail, Lût, İshak, Eyyüb,
Şuayp, Davud, Yunus, Zekeriya, Yahya peygamberler, İskender-i Zülkarneyn, Hızır,
Lokman, Hz İsmail , Hz İbrahim, Hz İbrahim’in putları kırması , Kâ'be'nin inşası, Ashâb-ı Kehf, Fil hadisesi, Ebabil kuşları, Hz. Muhammed'in miraç, hicret, savaşları vs. anlatılmaktadır.
Kâtib Çelebi, kısas-ı enbiyâ konusunda ilk eser veren müellifin Vehb b. Münebbih (ö. 110/728) olduğunu belirtmektedir.[2] Fakat binen ilk kısâs-ı enbiya kitabı Kitâbu Kısâsî'l- Enbiyâ adıyla IX. yy. da Arapça olarak Kisâî’ tarafından yazılmıştır. Daha sonra Sa'lebî'ye (öl. 1036) aittir. Türk ve İslam Dünyasına çevrilen Kıssas-ı Enbiyaların pek çoğu Sa’lebi ve Kisai’nin eserlerine dayanır.
Saibi’nin eseri XIV.yy.da Aydınoğlu Mehmed Beyadına Anadolu Türkçesine çevrilmiş, bu çeviri sonraki dönmelerde pek çok kez değişik isimler tarafından yeniden yazılmış hatta Kazan Türkçesine de çevrilmiştir.
Türkçe yazılmış birçok kısas-ı enbiyâ mevcuttur. Çoğu Sa‘lebî ve Kisâî’ye dayanan bu kitaplar arasında en eskisi Rabgūzî’nin eseridir. Cevdet Paşa’nın Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ’sı ayrıca zikre değer bir kitaptır. Bu türün son zamanlarda yazılan bazı örnekleri de şunlardır: Şakir Berki, Kur’an’da Peygamberler Tarihi (Ankara 1958); Mustafa Âsım Köksal, Peygamberler Tarihi (Ankara 1990); Ahmet Lutfi Kazancı, Peygamberler Tarihi (İstanbul 1997); Abdullah Aydemir, İslâmî Kaynaklara Göre Peygamberler (Ankara 1992);[3]
[1] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s. 285
[2] M. Süreyya Şahin, Kısas-ı Enbiya, DİA, cilt: 25; sayfa: 496
[3] M. Süreyya Şahin, Kısas-ı Enbiya, DİA, cilt: 25; sayfa: 496
NAZIM TÜRLERİ TEST
1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Teşbib
B) Fahriye
C) Tevhit
D) Giriş (girizgâh)
E) Dua
2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?
A) Fahriye
B) Tegazzül
C) Girizgâh
D) Methiye
E) Hicviye
3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.
Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sav
B) Destan
C) Sagu
D) Varsağı
E) Koşuk
4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuyuğ
B) Rubai
C) Şarkı
D) Gazel
E) Kıt'a
5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.
Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) Koşuk, koşma, gazel
B) Ağıt, sagu, koşuk
C) Mersiye, ağıt, semai
D) Sagu, ağıt, tuyuğ
E) Sagu, ağıt, mersiye
6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?
A) Mani, şarkı, rubai
B) Rubai, ağıt, tuyuğ
C) Mani, sagu, murabba
D) Rubai, tuyuğ, mani
E) Tuyuğ, murabba, rubai
7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?
A) Şathiye – ilahi
B) Deme – şathiye
C) Nefes – nutuk
D) Nefes – deme
E) Nutuk – ilahi
8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Kaside
B) Gazel
C) Terci-i bent
D) Müstezat
E) Mesnevi
Aşını tattırandı
Kötü düşmanı kaçırandı
"Oğrak" askerini çevirendi
Bastı ölüm, aktardı
9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Sagu
B) Mani
C) Koşuk
D) Semai
E) Varsağı
Bari kapıdan kaçmasan
Göçküncü gibi göçmesen
Ölüm şarabın içmesen
Ah nideyim ömrüm seni
10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Semai
B) Varsağı
C) İlahi
D) Ağıt
E) Tuyuğ
11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?
A) Sav – sagu
B) Sagu – koşuk
C) Koşuk – destan
D) Sagu – destan
E) Koşuk – sagu
12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?
A) İlahi, tuyuğ, şarkı
B) Kıt'a, şarkı, türkü
C) Rubai, şarkı, sone
D) Koşma, destan, kıt'a
E) Nefes, semai, sone
13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.
Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mani
B) Koşuk
C) Sav
D) Ağıt
E) Türkü
14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.
Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Destan
B) Semai
C) Koşuk
D) Varsağı
E) Mani
15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Hece ölçüsüyle söylenir.
B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.
C) Kopuz eşliğinde söylenir.
D) Zengin uyak kullanılmıştır.
E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.
16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?
A) Mersiye
B) Koçaklama
C) Ağıt
D) Sagu
E) Şathiye
17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?
A) Beyitlerden oluşmaları
B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi
C) Uyak örgüsünün benzer olmaları
D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması
E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri
18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?
A) Varsağı
B) Güzelleme
C) Koçaklama
D) Taşlama
E) Ağıt
19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?
A) Rubai
B) Tuyuğ
C) İlahi
D) Şarkı
E) Kıta
20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Koşma
B) Türkü
C) Mani
D) Destan
E) Şarkı
21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?
A) Semai
B) Türkü
C) Koşma
D) Nefes
E) Varsağı
CEVAP ANAHTARI
1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B
