DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ: 24. ŞU'ARA TEZKİRESİ NEDİR?

DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, ŞU'ARA TEZKİRESİ NEDİR?

DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, ŞU'ARA TEZKİRESİ NEDİR?

24.  ŞU’ARA TEZKİRESİ:


Şairlerin hayatlarının anlatılıp kısa da olsa on­ların eserlerinden örneklerin verildiği şuara tezkireleri manzum ve mensur olarak yazılmışlardır. Manzum yazılanlar arasında en önemlisi Güfti (Ö. 1677)’nin Teşrifatu’ş-Şuara’sıdır.

Tarihî şahsiyetlerin hayatlarını anlatan başka eserler de vardır. Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Fatih dönemine kadar yaşamış sultanlar, şehzadeler, vezirler, şeyhler ve şairlerin hayatları­nı konu edinen Mümin-zade Hasib (Ö. 1752 )’inSilkü’l-Le’al-i Al-i Osman isimli eseri de bunlar arasında sayılabilir.

BU YAZIDA Dr. Ali YILMAZ "TEZK1RELERE GÖRE DİVAN EDEBİYATI İSİMLER SÖZLÜGÜ" Adlı Çalışması Ana KaynakOlarak Kullanılmıştır.
 

TEZKİRLER HAKKINDA GENEL BİLGİ

Kelime anlamıyla "zikredilen, zikri geçen" anlamına gelen Tezkire , kişilerin biyografisini çeşitli yönleriyle - subjektif veya objektif  - ele alan eserlerdir.  Bu eserler mensur yazılmakla birlikte içinde manzum kısımların yer aldığı tezkireler de vardır. Tezkireler bugünkü edebiyat tarihlerinin ve şiir antolojilerin yerini tutmaktadır  ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Tezkire )

Türk Edebiyatı'nda tezkire  yazma geleneğinin temeli Ali Şir Nevai 'nin Mecâlisü'n-Nefâyis adlı eserine dayanır. Edebiyatımızdaki ilk tezkire budur. Türk Edebiyatı'nda sırasıyla 16. yüzyılda Sehi Bey, Lâtifi, Âşık Çelebi, Hasan Çelebi, Ahdî ve Beyanî; 17. yüzyılda Sâdıkî, Riyâzî, Fâizî, Rızâ, Yümnî, Asım ve Güftî; 18. yüzyılda Mûcib, Safâyî, Sâlim, Beliğ, Safvet, Râmiz; 19. yüzyılda da Fatin gibi belli başlı tezkire yazarları mevcuttur. Bunların dışında da yazılmış çok sayıda tezkire mevcuttur.(http://tr.wikipedia.org/wiki/Tezkire )

Tezkire klasik Türk edebiyatı şair ve yazarların şiirlerini ve hayatlarını kapsayan edebiyat antoloji veya biyografi özelliği taşıyan  eserdir. Anadolu sahasındaki ilk tezkire Sehi Bey'e ait olup Heşt Behişt ismini taşımaktadır. Bunun dışında Latifi tezkiresi, Ahdi'nin Gülşen-üş Şuara isimli tezkireleri de ünlüdür.

16. Yy Divan Edebiyatı  sürecinde yaşayan Latifi (1491-1582) şiirleri de bulunmasına rağmen edebiyatımızda tezkiresiyle ünlü bir yazardır. Latifi tezkiresinde 310 şaire yer vermiştir. Latifi tezkiresinde Şair  ve sanatçıları objektif olarak değerlendirmiştir. Latifi tezkiresi bu yönüyle edebi tenkit örneğidir. Latifi’nin 1546’da tamamlayıp  Kanûnî Sultan Süleyman’a sunduğu kendi adıyla anılan tezkiresi, 1896’da Tezkiretü’ş-Şuara adıyla yayınlanmıştır. Tezkiretü’ş-Şuara  Süslü Âli Üslup şairidir.(http://tr.wikipedia.org/wiki/Tezkire )

Tezkiretü’ş-Şuara, Tezkire-i Şuara veya Tezkire adlarıyla anılan eserler devrin şairlerinin zaman içinde unutulup gitmelerini önlemek, hatırlanmalarına vesile olmak amacıyla yazılmış eserlerdir. İçlerinde en az yüz civarında şair bulunur ve bu yönleriyle şekil olarak günümüzdeki, yazarlar veya şairler sözlüğü gibi eserlere benzerler. Konularını şairlerin hayatları, kişilikleri, edebî faaliyetleri ve eserleri oluşturmaktadır. Tezkireler (çok ayrıntılı olmamakla beraber) biyografi eserleri olarak da kabul edilebilirler.

Tezkirelerde şairlerin hayatı hakkında bilgi verilir, kişilikleri ve eserleri üzerine değerlendirmeler yapılır ve eserlerinden örnekler verilir. Bu yönüyle edebî eleştiriler içerdiği söylenebilir. Tezkireciler bunu yaparken üslûbun sanatlı ve   ahenkli olmasına da özen göstermektedir. Öyle ki, bu yönleriyle tezkireler aynı zamanda birer edebî eser niteliği taşımaktadırlar.

Şairlerin gerek tezkireye alınışlarında, gerekse eser ve şiirlerinden verilen örneklerin belirlenmesinde tezkirecinin zevk ve tercihi rol oynamaktadır.

Tezkireler çağının bir edebiyat ve kültür ürünüdür. Yazıldığı çağın sosyal, kültürel,  sanatsal ortamını içerir. Aynı zamanda günümüz araştırmaları için değerli birer belge ve kaynak durumundadırlar. Şair Tezkiresi yazma geleneği XV. yüzyılda Çağatay sahasında Ali Şir Nevayî tarafından kaleme alınan Mecalisü'n-Nefâis ile Anadolu sahasında ise Sehi Bey'in yazdığı Heşt Behişt ile başlayarak, asırlarca kesintiye uğramadan devam etmiştir.


 

DİVAN EDEBİYATINDAKİ BAŞLICA  ŞUARA TEZKİRLER

Mecalisü'n- N'efais:

"meclis"adı verilen 8 bölüme ayrılmıştır. 1. Meclis'te, Nevai’nin, ömürlerinin sonuna yetiştiği, fakat kendilerini tanıyamadığı şairler; 2. Meclis'te, küçüklüğünde ve gençliğinde tanışıp görüştüğü şairler; 3. Meclis'te, kendi zamanının belli başlı şairleri; 4. :Zamanındaki, şiir yanında başka yönleriyle de meşhur olmuş mühim kişileri; 5. Meclis'te, şir söyleyecek güçte oldukları halde, söylemeyip başka sahalarda yetişmiş olanlar; 6. Meclis'te, Horasan dışındaki yerlerde yetişmiş şairler ve diğer büyük zatlar; 7. Meclis'te, sultanlar ve şehzadeler; 8. Meclis'te, Sultan H,üseyin Baykara anlatılmıştır.

 Sehi Bey (Ö. 955/1548)'in yazdığı Heşt Behişt'tir" Anadolu Türkçesiyle yazılmış olan ilk şuara tezkiresi, "Sehi Bey Tezkiresi" diye meşhur olan hu eser de, Mecalisü'n- Nefais gibi sekiz tabakaya ayrılmıştır. Zaten ismi de "sekiz cennet" manasına gelmektedir. 945/1538'de yazılmış olan eserin 1.Tabaka'sında, devrin padişahı Kanuni Sultan Süleyman; 2. Tabaka'sında, şair padişahlardan II. Murad, Fatih, II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, şehzadelerden Cem ve Korkud; 3. Tabaka'sında, şiir söylemişolan vezirler ve heyler; 4. Tabaka'sında, âlimlerden bir grup; 5. Tabaka’sında, eserin yazıldığı zamanda vefat etmiş bulunan şairler; 6.. Tabaka'sında, yazarın, yaşadığı zamana yetişip de gençliğinde hizmet ettiği ve sohbetlerinde bulunduğu şairler; 7. Tabaka'sında, yazanın kendi çağdaşı olan şairler; 8. Tabaka'sında, Sehi'ye göre daha genç olan .ve kendilerinde kabiliyet görülen şairler yer almaktadır.

Latifi Tezkiresi, iki ana bölüme ayrılmış, birinci hölümde Türk ve İranlı meşhur şairlerle, şair padişah ve şehzadelere yer verilmiştir. İkinci bölümde ise, eserin yazıldığı tari•he kadar ölmüş hıılunan şairlerle, o zaman hayatta olanlar, alfabetik sırayla anlatılmıştır. Bu tezkirenin tertibi, daha sonra yazılmış tezkirelerin çoğunda devam eden bir gelenek olmuştur.

Ahdi Ahmed Çelebi (Ö. 1002/1593), Gül-şen-i Şuara. 971/1563'de yazılmıştır .

Pir Mehmed Aşık Çelebi (926! 1519-979/ 1571), Meşairü'ş-Şuara. 974/1566'da yazılmıştır.

Kınalızade Hasan Çelebi (953/1546-1012/1603), Tezkiretü'ş-Şuara.994/1585'te yazılmışiır. "Kınalızade Tezkiresi" diye de bilinen bu eser, Dr. İbrahim Kutluk tarafından hazırlanarak, 2 çilt halinde tenkildi olarak basılmıştır (Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1978, 1981).

Beyanı Şeyh Mustafa (Ö. 1006{1597), Tezkire (Beyanı Tezkiresi).

Riyazı Mehmed (980/1572-1054{1644), Riyazü'ş-Şuara, 1018{ 1609'da yazılmıştır.

Kafzade Faizi (Ö. 1031/1620), Zübdetü'l-Eş'ar. Şairler. Hakkında kısa bilgilerle yetinilmiş, daha çok şiirlerinden örnekler verilmiştir.

Yümni Mehmed Salih (Ö. 1073/ 1662), Tezkire (Yümm Tezkiresi). Bu tezkire, yazarının ölümü üzerine yarım kalmış ve sadece 29 şair ycr almıştır.

Seyyid Mehmed Rıza (Ö. 1082/ 1671), Tezkire (Rıza Tezkiresi). 1030 /1621'de yazılmıştır.

Seyrekzade Mehmed Asım (Ö. 1086/ 1675), Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'ar. İsminden de anlaşılacağı gibi, Karzilde Faizi'ninZübdetü'I.Eş'ar'ına zeyl olarak yazılmıştır.

Güfti Ali (Ö. 1088 { 1677). Teşrifatü'ş-Şuara. Yazarın çağdaşı olan şairler anlatılmaktadır.

Mücib, Tezkire (Mücib Tezkiresi). 1122/ 1710'da .yazılmıştır. LV. Murad ile, 100 civarında 'şair anlatılmaktadır.

Sarayi Mustafa (Ö. 1138/ 1725), Tezkire (Safayi Tezkiresi). 1134/ 1721'de yazılmıştır. 1050 {1640'dan sonra yetişmiş şairleri anlatır.

Mirzazilde Salim Mehmed Emin (1099 { 1687-1156 { 1743),. Tezkire (Salim Tezkiresi).  1134/ 1721'de yazılmıştır. 1099 { 1687 ve 1133 { 1720 tarihleri arasında yeti.şmiş şairIer anlatılmaktadır.

İsmail Beliğ (1079 jl668-1142{ 1729), Gül-deste-i Riyaz-ı ırfan ve Vefeyat-ı Daniş-veran-ı Nadire.dfin. Daha çok Bursa'da yetişenleri anlatır. Şairler hakkında kısa bilgiler verilir. Özellikle şiir örneklerinin yer aldığı bir antoloji niteliğindedir İsmail Beliğ, Nuhbetü'l-Asur li-Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'ur. Karzade Fazi'nin Zübdetü'l.Eş'ar'ının zeyli olan bu eser, tezkirc vasfmı taşımanın yanında, daha çok şiir örneklerinin yer aldığı bir antoloji niteliğindedir. Şairlerm hayat hikayeleri özet olarak verilmiş ve şürlerindenbol bol örnekler alınmıştır. Yazarın kendi el yazısı ile yazılınış tek nüshası Doç. Dr. Abdülkerim Abdulkadiroğlu tarafından hazırlanarak Gazi Üniversitesi tarafından yayınlanmıştır (Ankara 1985).

Ramiz Hüseyin, Adub-ı Zürefu. 11981 1783'te yazılmıştır. Salim Tezkiresi'nin zeylidir. 1133/1720'den sonraki şairleri anlatır.

Kemiksizzade Safvet Mustafa, Nuhbetü'l-Asur min Feruidi'l-Eş'ur. 11971 1782'de yazılmıştır. 330 civarında şairden bahseder.

Silahdarzade Mehmed Emin, Tezkire (Silahdar Tezkiresi). 11641 1750-1204/1789 tarihleri arasında vefat etmiş şairlerin kısa biyografileri ve şiirlerinden örnekler vardır.

Şefkat Seyyid Abdülfettah (Ö. 1242/1826), Tezkire (Şefkat Tezkiresi). 12291 1813'te yazılmıştır. 115 kişiden bahseder.

Tevfik, Mecmuatü't-Terucim. 1242/1826'da yazılmıştır. 1000 i 1592'den sonra ölen şairleri ihtiva eder.

Sahhaflarşeyhizade Vak'a-nüvis Es'ad Mehmed Efendi (1201- 1786-1264/1847), Behçe.i Safu-enduz. 12511 1835'de yazılmıştır. 11351 1722 ve 1251/1835 tarihleri arasında yaşamış şairleri anlatır.

Şeyhülislam Ahmed Arif Hikmet (1201/1786-1275/1859), Tezkire (Arif Hikmet Tezkiresi). 1250/ 1834'te yazılmıştır Bu tarihe kadar yetişmiş olan şairlerden çok kısa olarak bahseder.

Fatin Davfıd (1229/1813-1283/1866), Hfit;metü'I.Eş'ar. 1135 f li22'den 1269/1852 tarihine kadar yetişmiş şairleri aıılatır. 1271'de İstanbul'da basılmıştır. Bununla tezkireler devri kapanmış kabul edilirse de, bundan sonra da tezkire türünde veya benzeri özelliklere sahip eserler yazılmıştır. Buna örnek olarak şunlan zikredebiliriz:

Mehmed Tevfik (1259/1843-1311/1893), Kufile-i Şuaru. Ancak (dal) harfine kadar gelebilmiş ve yan m kalmış olan bu tezkir~ 1290'da İstanbul'da basılmıştır.

İnehanzade Mehmed Nail (Tuman) (Ö. 1958), Tuhfe-i Nailı. Mehmed Esrar Dede, Tezkirc (Esrar Dede Tezkiresi). MevlevıŞairleri anlatır.

Anadolu Türkçesiyle, yazılmış Tezkirelerin başlıcaları bunlardır.

( KAYNAK BİLGİ: TEZK1RELERE GÖRE D1VAN EDEBİYATI İSİMLER SÖZLÜGÜ" , Dr. Ali YILMAZ.( dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/775/9920.pdf )

Cumhuriyet Döneminde bu tezkireler üzerinde birçok çalışmalar yapılmış, bazı tezkireler Latin harfleriyle basılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

Sehi Bey Tezkiresi, Heşt Bihişt, Sehi Bey, Mustafa İsen,

Lâtifi, Tezkiretü’ş-şuara ve Tabsıratü’n-nuzamâ, Abdüllatif Çelebi Latifi, 993/1585, Rıdvan Canım,

Tezkiretü'ş-şuara, Kınalızade Hasan Çelebi, 1016/1607 ; İbrahim Kutluk. Tezkiretü’ş-şuara, Mustafa b. Carullah

Beyani ; İbrahim Kutluk. Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997 Nuhbetü’l Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr, İsmail Beliğ, Abdulkerim Abdulkadiroğlu

Tezkire-i Şafayi (Nuhbetü'l-aşar min feva'idi'l-eş'ar), Mustafa Şafayi Efendi, Pervin Çapan, Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviye, Esrar Dede, İlhan Genç,

Tezkire-i Mucip, Kudret Altun,

Tezkiretü’ş-Şu’ara Salim Efendi, Mirzazade Salim Mehmed Emin Efendi, 1156/1743 ; Adnan İnce. ( http://tr.wikipedia.org/wiki/Tezkire )

KAYNAK BİLGİ: TEZK1RELERE GÖRE D1VAN EDEBİYATI İSİMLER SÖZLÜGÜ" , Dr. Ali YILMAZ.( dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/775/9920.pdf

Not: Yazım, imla Noktalama yanlışları ESA editörlerine aittir.

FAYDALANILAN KAYNAKLAR:

Dr. Ali YILMAZ "TEZK1RELERE GÖRE DİVAN EDEBİYATI İSİMLER SÖZLÜGÜ" dergiler.ankara.edu.tr/derg

http://tr.wikipedia.org/wiki/Tezkire

Tüm Yönleri ile Şair Şuara Tezkireleri 

Biyografi Özellikleri ve Türleri

NAZIM TÜRLERİ TEST

1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Teşbib

B) Fahriye

C) Tevhit

D) Giriş (girizgâh)

E) Dua

2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?

A) Fahriye

B) Tegazzül

C) Girizgâh

D) Methiye

E) Hicviye

3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.

Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sav

B) Destan

C) Sagu

D) Varsağı

E) Koşuk

4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuyuğ

B) Rubai

C) Şarkı

D) Gazel

E) Kıt'a

5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.

Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) Koşuk, koşma, gazel

B) Ağıt, sagu, koşuk

C) Mersiye, ağıt, semai

D) Sagu, ağıt, tuyuğ

E) Sagu, ağıt, mersiye

6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?

A) Mani, şarkı, rubai

B) Rubai, ağıt, tuyuğ

C) Mani, sagu, murabba

D) Rubai, tuyuğ, mani

E) Tuyuğ, murabba, rubai

7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?

A) Şathiye – ilahi

B) Deme – şathiye

C) Nefes – nutuk

D) Nefes – deme

E) Nutuk – ilahi

8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Kaside

B) Gazel

C) Terci-i bent

D) Müstezat

E) Mesnevi

Aşını tattırandı

Kötü düşmanı kaçırandı

"Oğrak" askerini çevirendi

Bastı ölüm, aktardı

9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Sagu

B) Mani

C) Koşuk

D) Semai

E) Varsağı

Bari kapıdan kaçmasan

Göçküncü gibi göçmesen

Ölüm şarabın içmesen

Ah nideyim ömrüm seni

10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Semai

B) Varsağı

C) İlahi

D) Ağıt

E) Tuyuğ

11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?

A) Sav – sagu

B) Sagu – koşuk

C) Koşuk – destan

D) Sagu – destan

E) Koşuk – sagu

12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?

A) İlahi, tuyuğ, şarkı

B) Kıt'a, şarkı, türkü

C) Rubai, şarkı, sone

D) Koşma, destan, kıt'a

E) Nefes, semai, sone

13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.

Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mani

B) Koşuk

C) Sav

D) Ağıt

E) Türkü

14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.

Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Destan

B) Semai

C) Koşuk

D) Varsağı

E) Mani

15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Hece ölçüsüyle söylenir.

B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.

C) Kopuz eşliğinde söylenir.

D) Zengin uyak kullanılmıştır.

E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.

16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?

A) Mersiye

B) Koçaklama

C) Ağıt

D) Sagu

E) Şathiye

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?

A) Beyitlerden oluşmaları

B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi

C) Uyak örgüsünün benzer olmaları

D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması

E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri

18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?

A) Varsağı

B) Güzelleme

C) Koçaklama

D) Taşlama

E) Ağıt

19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?

A) Rubai

B) Tuyuğ

C) İlahi

D) Şarkı

E) Kıta

20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Koşma

B) Türkü

C) Mani

D) Destan

E) Şarkı

21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?

A) Semai

B) Türkü

C) Koşma

D) Nefes

E) Varsağı

CEVAP ANAHTARI

1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B

Yorumlar (0)