DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KIYAFETNAME NEDİR?

DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KIYAFETNAME NEDİR?

28 KIYAFETNAME:

İnsanların dış görünüşlerinden, onların karakterleriyle ilgili bilgiler çıkarmayı amaç edinen eserlere kıyafetname denir.

Vücut or­ganlarından ya da vücudun dış görünüşünden kişinin karakteri belirlenmeye çalışılır.

Türk edebiyatının en meşhur kıyafetnameleri Hamdullah Hamdi (1449-1503)’nin Kıyafetname adlı mesnevisi ile Erzurumlu İbrahim Hakkı (1703-1780)’nınMarifetname adlı eseridir.

Kıyâfetnâme

Osmanlıca yazılışı:  Kıyâfetnâme  :  قيافتنامه

Arapça kökenli Kıyâfe(t) kelimesi, Arapçada  “iz sürüp gitmek, takip etmek, peşi sıra gitmek” mânâsına gelen kavf kökünden gelmektedir.[1]Bu sözcük Türkçe’ye “kılık kıya­fet, elbise, şekil, görünüş” anlamlarını karşılayacak şekilde girmiştir.

Eski devrilerde çöldeki ayak izlerine bakarak iz sahibin tanımak,  iz sahiplerinin akrabalıklarını, boylarını, kilolarını, yaşlı genç, sakat olup olmadıklarını tespit etmek işi ile uğraşan kişilere Kaif denirdi.   Buradan hareketle  “İlm-i kıyâfet zamanla bir bilim dalı halinde gelişmiştir. İnsanın görünen dış özelliklerine bakarak görünmeyen iç özelliklerini anlamaya çalışan kimseye de kāyif veya kıyâfet-şinâs denilmiştir”[2]

İslam Edebiyatında “Kıyafetnamelerin” ortaya çıkışı işte bu noktadan oldu.  Kişilerin dış görünüşlerine bakarak ruh, ahlâk ve karakter yapıları hakkında yargılar yapan eserlere Kıyafetname denmiştir

Kıyâfetnamler genel olarak kıyâfetü’l-beşer (bütün halinde insanı konu alan) ile ilgili olarak yazılmış

Buna da  ilm-i firâset denmiştir. “Firâset”  ilmi “ise  insanın fizikî yapısı ve karakteri arasındaki ilişkileri konu alan bir ilim dalı olarak kabul edilmiştir.

“Günümüzde “el-falı” olarak düşünülen “kefnâme”ler bu tarz eserlerin içinde gelişmiş bir tür olarak görünmektedir Kefnâme bölümünün firâsetnâmeden farkı, bir takım işaretlerden hareketle karakter hakkında yorum yapmakla kalmayıp geleceğe dair tahminleri de içermesidir.”[3]

Bu yazılanlardan da anlaşılacağı gibi bu türden eserler kıyafetleri betimlemeye değil, kıyafetlere bakarak insanı analiz etmeye yönelik bir yazı türü olmuştur.  Eskiler kıyafetlerine bakarak insanların, ahlâk ve karakter yapıları hakkında hükümler çıkarma ilmine ise, İlm-i  Firâset denmiştir

İlm-i  Firâset  dahi kendi içinde türlere ayrılmıştı:  yüze bakarak sonuçlar çıkarmaya  ilm-i sîmâ, alındaki çizgileri konu alanlara  ilm-i ihtilâç  denmiştir. [4]

İlk Kıyafetnameyi İmam Şafiî' yazmış ama bu eser kaybolmuştur. el- Kmdî ( Risâle fi'l-Firâse), Yuhanna İbnü'l- Bıtrıkin (X.yy) Aristo'dan tercüme ettiği Kitâbü's-Siyâse fi Tedbîri'r-Riyâse  Muhammed b. Zekeriya Râzî'nin (öl. 932) el-Mansur? Adlı eserleri ile  Fahrüddin Râzî'nin (öl. 1209) Kitâbu'l- Firâse

Tâlib Ensârî Dımışkî’nin Kitâbu'l-Adâb ve's-Siyâse fi İlmi'n-Nazarî ve'l-Firâse

Arapça yazılmış müstakil kıyâfetnâmelerdir. [5]

Türklerde İlm- i feraset, simadan ve kıyafet düzeninden hareketle saraya, uşak, hadım, cellat, gulam vb alınırken, esir, köle alım satımlarında kullanılmış, kimin hangi işlerde çalışacağı bu şekillerde tespit edilmiştir.

NAZIM TÜRLERİ TEST

1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Teşbib

B) Fahriye

C) Tevhit

D) Giriş (girizgâh)

E) Dua

2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?

A) Fahriye

B) Tegazzül

C) Girizgâh

D) Methiye

E) Hicviye

3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.

Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sav

B) Destan

C) Sagu

D) Varsağı

E) Koşuk

4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuyuğ

B) Rubai

C) Şarkı

D) Gazel

E) Kıt'a

5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.

Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) Koşuk, koşma, gazel

B) Ağıt, sagu, koşuk

C) Mersiye, ağıt, semai

D) Sagu, ağıt, tuyuğ

E) Sagu, ağıt, mersiye

6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?

A) Mani, şarkı, rubai

B) Rubai, ağıt, tuyuğ

C) Mani, sagu, murabba

D) Rubai, tuyuğ, mani

E) Tuyuğ, murabba, rubai

7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?

A) Şathiye – ilahi

B) Deme – şathiye

C) Nefes – nutuk

D) Nefes – deme

E) Nutuk – ilahi

8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Kaside

B) Gazel

C) Terci-i bent

D) Müstezat

E) Mesnevi

Aşını tattırandı

Kötü düşmanı kaçırandı

"Oğrak" askerini çevirendi

Bastı ölüm, aktardı

9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Sagu

B) Mani

C) Koşuk

D) Semai

E) Varsağı

Bari kapıdan kaçmasan

Göçküncü gibi göçmesen

Ölüm şarabın içmesen

Ah nideyim ömrüm seni

10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Semai

B) Varsağı

C) İlahi

D) Ağıt

E) Tuyuğ

11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?

A) Sav – sagu

B) Sagu – koşuk

C) Koşuk – destan

D) Sagu – destan

E) Koşuk – sagu

12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?

A) İlahi, tuyuğ, şarkı

B) Kıt'a, şarkı, türkü

C) Rubai, şarkı, sone

D) Koşma, destan, kıt'a

E) Nefes, semai, sone

13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.

Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mani

B) Koşuk

C) Sav

D) Ağıt

E) Türkü

14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.

Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Destan

B) Semai

C) Koşuk

D) Varsağı

E) Mani

15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Hece ölçüsüyle söylenir.

B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.

C) Kopuz eşliğinde söylenir.

D) Zengin uyak kullanılmıştır.

E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.

16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?

A) Mersiye

B) Koçaklama

C) Ağıt

D) Sagu

E) Şathiye

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?

A) Beyitlerden oluşmaları

B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi

C) Uyak örgüsünün benzer olmaları

D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması

E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri

18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?

A) Varsağı

B) Güzelleme

C) Koçaklama

D) Taşlama

E) Ağıt

19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?

A) Rubai

B) Tuyuğ

C) İlahi

D) Şarkı

E) Kıta

20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Koşma

B) Türkü

C) Mani

D) Destan

E) Şarkı

21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?

A) Semai

B) Türkü

C) Koşma

D) Nefes

E) Varsağı

CEVAP ANAHTARI

1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B