MAHLASNAME, DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, MAHLASNAME NEDİR?

MAHLASNAME, DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, MAHLASNAME NEDİR?

31. MAHLASNAME:

Bir şairin şiirde kullanıldığı isim olarak tanımlayabilece­ğimiz mahlas, ya şairin kendisi tarafından benimsenir ya da bir usta şair tara­fından kendisine verilirdi. Usta bir şair, genç bir şaire mahlas verecekse, bu durumu yazdığı bir şiirle duyururdu. Bu amaçla yazılmış şiirleremahlasname adı verilir.

Şeyh Es’ad Galip Efendi’ye Hoca Neş’et tarafından yazılan mahlas­name bu türe örnek verilebilir. Dîvan edebiyatında Şeyhi’den itibaren mahlas alma geleneğinin oluştuğu tahmin ediliyor. Bazı şairler kendi isimlerini mahlas olarak da kullanmışlardır.

Bazı şairlerse asıl isimleriyle alakası olmayan bir ismi mahlas olarak almışlardır. Fuzûlî, kimse tarafından beğenilip kullanılma­yan bir ismi seçmeye özen göstermiştir. Mahlas kullanma geleneğini çağımız­da sürdüren şairler de vardır.

Mahlasnâme

Mahlasnâme’nin Osmanlıca yazılışı : نامه.مخلص –

Mahlasnâme,  Arapça kökenli, Mahlas ve Farsça kökenli  nâme kelimeleri ile kurulan bir tamlama ( terkib) tir.

Mahlasın sözlüklerdeki anlamları : : Nâm. Lâkab, isme ilâve edilen başka bir isim.Halâs olacak, kurtulacak yer, name kelimesinin ise sözlüklerdeki anlamı: Mektup. Risale. Kitap şekillerindedir.

Mahlasnâme şiir yazmaya yeni başlayan şairlere hocaları veya ünlü bir şair tarafından mahlas verildiğini ilan etmek amacıyla yazılan mahlası veren şairin mahlas verdiğini ilan ettiği, mahlas verdiği şaire övgüler sunduğu manzumelerdir.

“ Üstad tarafından yetişmekte olan genç bir şaire üstad tarafından yazılan ve mahlas verildiğini ilan eden manzume “[1]

Divan şairlerine mahlasları genellikle hocaları, büyükleri, üstatları veya usta bir şair tarafından verilirmiştir.  Eğer üstat bir şair, başka bir şair adayına mahlas verecek olur ise verdiği bu mahlası mahlas-name denilen bir manzume yazarak şaire takdim etmişlerdir.  Mahlas namesini alan şair de o mahlası kullanmaya başlamıştır. ( bkz Mahlas ( Tapşırma) ve Müstear Ad Nedir )

Mahlasnâme, başka bir şaire mahlas veren şairin o şaire mahlas verdiğini ifade eden manzume şeklindeki ilanıdır. Böylece mahlas nameler başka şaire mahlas veren şairin mahlas verme ilanıdır.  

Mahlas nameler gerek içerik, gerekse mahlası verilen şaire yapılan övgü ve medhiye içeren konuları nedeni ile kasidelere benzerler. Fakat amaç açısından kasidelerden ayırılırlar.  Ayrıca mahlasnameler sadece kaside ve gazel nazım şekli kafiye düzenlerinde değil, kıta şekillerinde de yazılarılar. Yani mahlasnamelerin belli bir nazım şekli bulunmaz. Ayrıca mahlasnamelerin  başka amaçlarla da yazıldığına, mahlasnameyi yazan şairin, mahlas verdiği genç şaire övgü dolu sözler de sarfettiğine hatta bu vesile ile başka konulara da girdiklerine şahit olmaktayız.

Şeyh Galib’in hocası olan ve Şeyh Galib’e de mahlasını veren Hoca Neşet’in de yazdığı gibi şekil ve kaside bölümleri itibari ile birebir kasidelere benzeyen mahlasnamler de yazılmıştır.

Örneğin asıl adı Esad olan Şeyh Galib'e "Galib" mahlasını Hoca Neş'et vermiş divanında bu mahlas-nâmeye de yer vermiştir. Bazı divan şairleri mahlaslarını mesleklerine, doğdukları yere, baba adlarına, [2]iş ve mesleklerine;  mensubu oldukları tarikat, sülale, aile adlarına; mizaçların vb ye göre almışlardır. Diğer şairlere verdikleri mahlasları mahlas-nâme yazarak veren şairlerinin bazıları:  Katibî, Şeyhî, Nakşî, Niğarî, Köroğlu, Dadaloğlu, Kadı Burhaneddin, Kemal Paşazade, İbn-i Kemal, Kâtip Çelebi, Taşlıcalı Yahya dır.

Divan şiirinde mahlasın kullanıldığı beyit mahlas beytidir. Mahlas beyti şairin şiirine attığı imza yerine geçer.

Minnet hudâya devlet-i dünya fenâ bulur
Baki kalır sahife-i âlemde adımız                         Baki

Mahlasname Örnekleri

Hoca Neş'et'e (1735-1807) mahlâsını hocası Cûdî vermiştir:

Çünki  ilm ü edebe etdin edeble rağbet

Dâ'imâ sâhib-i irfân ile eyle sohbet

Gayret-i tıyneti sarfet eser-i eslâfa

Mahlâs-ı macrifetin ola cihânda Neş’et[3]

Hoca Neşet ise , Şeyh Galib’e  Es’ad mahlasını  verdiğini ilan ettiği  mahlasnamesinde ez cümle “ Mahlası mârifetin ola cihanda Esâd “ diyerek Şeyh Galib’e  “Esad”  mahlasını vermiş, Şeyh Galib bu mahlasını zaman zaman kullanmıştır. Bu

Nâmık Kemâl'e de mahlâsını Müşir Bursalı Eşref Paşa vermiştir:

Hafîd-i ekremi Abdüllatîf Paşa'nın

Kemâl Bey ki mücessem kemâldir tahkik

Kabul kıldı tevazu'la nutk-ı nâçizim

Edince zâtına Nâmık tehallüsün teşvik  [4]

Hoca Neşet’in Hanif mahlaslı şaire Hanif mahlasını verdiği manzume

Görüp Àyìne—i zâtında üstâd

Cemâl—i hüsn—i tâbcın oldı dil—şâd

Zebânın eyleyüp elmâs—nâme

İder nakş—ı nigìn bu resme nâme

Kılup mahlãs ile  zî—şân şânuñ

Hanìf olsun didi şöhret-nişânuñ[5]

[1]Tahir’ül Mevlevi,  Edebiyat Lüğati Enderun, 1972, İst. 1972 , s. 94

[2] Şahamettin Kuzucular, Mahlas ( Tapşırma) ve Müstear Ad Nedir, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com

[3]. Tahir’ül Mevlevi,  Edebiyat Lüğati Enderun, 1972, İst. 1972 , s. 155

[4] Tahir Olgun, Edebiyat Lûgatı, İstanbul, 1973, s. 154; Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, 1995, s. 203; İskender Pala, Divan Edebiyatı, İstanbul, 1995, s. 61

[5] İlhan GENÇ, MAHLÂSNÂME VE KASİDE İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR MUKAYESE, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, Cilt: VI, Sayı 2, Sayfa: 317-331, İZMİR 2006.

NAZIM TÜRLERİ TEST

1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Teşbib

B) Fahriye

C) Tevhit

D) Giriş (girizgâh)

E) Dua

2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?

A) Fahriye

B) Tegazzül

C) Girizgâh

D) Methiye

E) Hicviye

3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.

Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sav

B) Destan

C) Sagu

D) Varsağı

E) Koşuk

4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tuyuğ

B) Rubai

C) Şarkı

D) Gazel

E) Kıt'a

5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.

Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?

A) Koşuk, koşma, gazel

B) Ağıt, sagu, koşuk

C) Mersiye, ağıt, semai

D) Sagu, ağıt, tuyuğ

E) Sagu, ağıt, mersiye

6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?

A) Mani, şarkı, rubai

B) Rubai, ağıt, tuyuğ

C) Mani, sagu, murabba

D) Rubai, tuyuğ, mani

E) Tuyuğ, murabba, rubai

7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?

A) Şathiye – ilahi

B) Deme – şathiye

C) Nefes – nutuk

D) Nefes – deme

E) Nutuk – ilahi

8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.

Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Kaside

B) Gazel

C) Terci-i bent

D) Müstezat

E) Mesnevi

Aşını tattırandı

Kötü düşmanı kaçırandı

"Oğrak" askerini çevirendi

Bastı ölüm, aktardı

9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Sagu

B) Mani

C) Koşuk

D) Semai

E) Varsağı

Bari kapıdan kaçmasan

Göçküncü gibi göçmesen

Ölüm şarabın içmesen

Ah nideyim ömrüm seni

10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?

A) Semai

B) Varsağı

C) İlahi

D) Ağıt

E) Tuyuğ

11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?

A) Sav – sagu

B) Sagu – koşuk

C) Koşuk – destan

D) Sagu – destan

E) Koşuk – sagu

12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?

A) İlahi, tuyuğ, şarkı

B) Kıt'a, şarkı, türkü

C) Rubai, şarkı, sone

D) Koşma, destan, kıt'a

E) Nefes, semai, sone

13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.

Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mani

B) Koşuk

C) Sav

D) Ağıt

E) Türkü

14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.

Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Destan

B) Semai

C) Koşuk

D) Varsağı

E) Mani

15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Hece ölçüsüyle söylenir.

B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.

C) Kopuz eşliğinde söylenir.

D) Zengin uyak kullanılmıştır.

E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.

16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?

A) Mersiye

B) Koçaklama

C) Ağıt

D) Sagu

E) Şathiye

17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?

A) Beyitlerden oluşmaları

B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi

C) Uyak örgüsünün benzer olmaları

D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması

E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri

18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?

A) Varsağı

B) Güzelleme

C) Koçaklama

D) Taşlama

E) Ağıt

19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?

A) Rubai

B) Tuyuğ

C) İlahi

D) Şarkı

E) Kıta

20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.

Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?

A) Koşma

B) Türkü

C) Mani

D) Destan

E) Şarkı

21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?

A) Semai

B) Türkü

C) Koşma

D) Nefes

E) Varsağı

CEVAP ANAHTARI

1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B