DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ: 7. KIRK HADİS NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KIRK HADİS NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KIRK HADİS NEDİR?
DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ, KIRK HADİS NEDİR?
7. KIRK HADİS:
Hadis, Hazret-i Muhammed’in sözü anlamına gelmektedir. Kur’an’dan sonra ikinci kaynak olan hadisleri toplayan kitaplar vardır.
Sayıları yüz binleri bulan hadislerden kırk tanesini seçerek manzum veya mensur aktaran, tercümesini veya şerhini (açıklamasını) yapan edebi eserler meydana getirilmiş ve bu eserler Kırk Hadis, Hadis-i Erba’in şeklinde isimlendirilmişlerdir.
Zamanla kırk hadis öğrenme, ezberleme, tercüme ve şerh etme geleneği oluşmuştur. Esere alınacak kırk hadis seçilirken genellikle aynı konuları ele alanların bir araya getirilmesi veya ezberlenmesi kolay olanlar göz önünde tutulmuştur.
Türkçe manzum kırk hadislerde, Arapça ve Farsça hadis kitaplarıyla Molla Cami’nin Çihil Hadis adlı eserinin etkisi vardır.
Kırk Hadis ve Hadis-i Erbainler
Arapça erbaîn hadîs; Farsça, Çihl hadîs.
“ Hz. Muhammed'in 40 adet hadîsi ile bu hadislerin açıklayıcı bilgilerinden oluşan koleksiyon. “
“Kırk hadis, çeşitli konulara dair kırk hadisi ihtiva eden eserlerin ortak adı. “ Türkçe’de kırk hadis diye anılan kitap türü”
Hz Peygamber, "Her kim benim hadîslerimden kırk tanesini belleyip başkalarına da öğretirse, kıyamet gününde Allah onu bilginler ve fakîhler arasında diriltsin." Diye bir hadis bırakmış bu yüzden İslam dininde Hz Muhammed’in Kırk hadisini ezberlemek önemli bir hale gelmiş ve bu tabir aynı zamanda Hz Muhammed’in çeşitli dini konulardaki hadislerini açıklayan eserlerin de ortak adı olmuştur.
Edebiyatta Kırık Hadis yazıp açıklamak geleneği hicrî ikinci asırdan sonra ortaya çıkmış ve günümüze kadar pek çok din âlimi, şair ve yazar tarafından Kırk Hadis kitapları ve tercümeleri yazılmıştır.
Hadis-i Erbainler ve Tertibi
İlk kırk hadisi Abdullah b. Mübârek kaleme almış, [1] bu ilk eserin ardından Türk ve İslam edebiyatında çok sayıda aynı türden eser meydana gelmiştir. Arap edebiyatında mensur olarak yazılan Kırk Hadisler, İran ve Türk edebiyatlarında önce nazım-nesir karışık olarak yazılmış daha sonraları da tamamen manzum yazılır hale gelmiştir.
Farisiler kırk hadis tercümelerini manzum şekilde yazmışlar, Türk edebiyatında ise İlmî ye sınıfındakiler mensûr; edebî çevreler ise manzum yazmayı tercih etmiştir. Türk şairlerinin eserleri genellikle Molla Cami’nin yapmış olduğu pek meşhur Kırk Hadis eserine dayanır.
Buna rağmen tüm İslam edebiyatı içerisinde en çok manzum kırk hadis yazılan edebiyat, Türk edebiyatıdır. Ali Şir Nevai’den günümüze kadar Türk edebiyatında yazılmış çok sayıda manzum Kırk Hadis tercümesi vardır. Bu eserler arasında en çok Fuzûlî ve Nâbî’nin eserleri dikkati çekmiştir. Mesnevi tarzında yazılmış olan Hâzinî ve Hâkānî Mehmed Bey’in eserleri de dikkat çekicidir. [2]
Türk ve İslam edebiyatında yazılmış olan Hadis-i Erbainlerin tertipleri klasik bir düzen taşır.
“ Kırk hadîslerin tertibi önce hadîs metninin yazılmasıyla başlar. Sonra kısa tercümesi verilir. Eğer gerek duyulursa açıklamaya geçilir. Bu bölümde âyetler, değişik hadîsler ve hikmetli olaylar anlatılarak konu genişletilir. Eserin şiir veya düzyazı oluşu bu tertibi değiştirmez.”[3]
Arap edebiyatında yazılmış olan 250’den fazla kırk hadîs eseri vardır. Fars edebiyatında ise bu sayı 50'yi geçmemiştir. [4]
Türk edebiyatındaki Hadis-i Erbainler mensur, manzum ve mensur-manzum olmak üzere üç şekilde yazılmıştır. En az yazılan şekli ise sadece mensur eser şeklinde yazılmış olanlarıdır. Mensur yazılmış olan kırk hadislerin bir kısmı hem tercüme hem şerhten oluşur. Özellikle manzum yazılmış olanlarda ise sanat kaygısı ve edebi endişe daha yüksek boyutlardadır.
“Çoğu kıta nazım şekliyle yapılan manzum tercümelerde hadisin metni kıtanın önünde veya sonunda verilir. Bazılarında bir kıta içinde hem tercüme hem metin beraberce verilmiştir. Bu durumda hadis metninin vezni bozmayacak bir şekilde yerleştirilmesi gerekmektedir “ (Aksoy, Mustafa Âlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümeleri, s. 3, 45-53, 59-68).
Türk edebiyatındaki kırk hadis eserlerinin bir kısmı sadece hadis metinlerini derleme, diğer bir kısmı, kırk hadisi dini ve ilmi yönlerden açıklama, bir kısmı da Arapça ve Farsça yazılmış hadis-i erbain kitaplarını Osmanlıca Türkçesine tercüme etme şekillerinde yazılmıştır.
Türkçe yazılan ilk Kırk Hadis, Muhammed b. Ali'nin Orta Asya î Türkçesi ileyazdığı (1358), Nehcü’l-Eerâdis adlı eseridir. Kemal Ümmî, Ali Şir Nevaî, Hazinî (tere. 1524), Usulî, (1538), Emir
Muhaddis Mukaddes (öl. 1544), Merdümî (öl. 1564), Nev'î (1533-1600), Abdülmecid b.
Nasuh (yaz. 1570), Âşık Çelebi (yaz. 1571), Latifî (öl. 1538), Selamî Mustafa (öl. 1585),
Mecdî (öl. 1587) ve Âlî'dir (1514-1600). Fuzûlî, Nev'î, Usulî, Hâkanî (öl. 1606); Feyzî (öl. 1614, iki adet) ve Nâbî'nin (öl.1712) Osmanzade Taib (öl. 1724), Bursalı İsmail Hakkı (1645-1725), Münîf (öl. 1742), Müstakimzade Sadettin (öl. 1787) in eserleri divan edebiyatında yazılmış en dikakt çekici Kırk Hadis, Hadis-i Erbainleridir.
[1] M. Yaşar Kandemir, KIRK HADİS ,TDİA , cilt: 25; sayfa: 468
[2] M. Yaşar Kandemir, TÜRK EDEBİYATINDA KIRK HADİS ,TDİA , cilt: 25; sayfa: 468
[3] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Edebiyatı sözlüğü, s. 281-282
[4] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Edebiyatı sözlüğü, s. 281-282
NAZIM TÜRLERİ TEST
1. Kasidenin nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen beyit ya da beyitlere —- denir. —- iki bölümü birleştiren bir basamak görevindedir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Teşbib
B) Fahriye
C) Tevhit
D) Giriş (girizgâh)
E) Dua
2. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?
A) Fahriye
B) Tegazzül
C) Girizgâh
D) Methiye
E) Hicviye
3. Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenir. Ölen kişinin iyilikleri, yiğitlikleri anlatılır.
Yukarıda özellikleri verilen tür aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sav
B) Destan
C) Sagu
D) Varsağı
E) Koşuk
4. Hece sayısı koşmayla eşit olan Divan edebiyatı nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuyuğ
B) Rubai
C) Şarkı
D) Gazel
E) Kıt'a
5. Ölen kişinin iyiliklerini, yiğitliklerini anlatan şiirlere İslam öncesi Türk edebiyatında —-, Halk edebiyatında —- Divan edebiyatında —- denir.
Yukarıdaki parçada sözü edilen nazım türleri sırasıyla hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) Koşuk, koşma, gazel
B) Ağıt, sagu, koşuk
C) Mersiye, ağıt, semai
D) Sagu, ağıt, tuyuğ
E) Sagu, ağıt, mersiye
6. Aşağıdakilerin hangisinde tek dörtlükten oluşan nazım şekilleri bir arada verilmiştir?
A) Mani, şarkı, rubai
B) Rubai, ağıt, tuyuğ
C) Mani, sagu, murabba
D) Rubai, tuyuğ, mani
E) Tuyuğ, murabba, rubai
7. Tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden hangi ikisi "Alevi, Bektaşi" şairleri tarafından kullanılmıştır?
A) Şathiye – ilahi
B) Deme – şathiye
C) Nefes – nutuk
D) Nefes – deme
E) Nutuk – ilahi
8. Aruzun kısa kalıbıyla yazılır. Beş —- yazan şairlere hamse sahibi derler. Her beyit kendi arasında uyaklıdır.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Kaside
B) Gazel
C) Terci-i bent
D) Müstezat
E) Mesnevi
Aşını tattırandı
Kötü düşmanı kaçırandı
"Oğrak" askerini çevirendi
Bastı ölüm, aktardı
9. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Sagu
B) Mani
C) Koşuk
D) Semai
E) Varsağı
Bari kapıdan kaçmasan
Göçküncü gibi göçmesen
Ölüm şarabın içmesen
Ah nideyim ömrüm seni
10. Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki nazım şekillerinden hangisine örnek olabilir?
A) Semai
B) Varsağı
C) İlahi
D) Ağıt
E) Tuyuğ
11. Ölen kişinin iyiliklerini anlatan şiirlere —-, kopuz eşliğinde aşk ve tabiat güzelliklerini anlatan şiirlere —- denir.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki nazım şekillerinden hangileri getirilmelidir?
A) Sav – sagu
B) Sagu – koşuk
C) Koşuk – destan
D) Sagu – destan
E) Koşuk – sagu
12. Aşağıdakilerden hangisi Türklere ait nazım şekilleridir?
A) İlahi, tuyuğ, şarkı
B) Kıt'a, şarkı, türkü
C) Rubai, şarkı, sone
D) Koşma, destan, kıt'a
E) Nefes, semai, sone
13. Yedili hece ölçüsüyle söylenir. Eğlencelerde, sevgililer arasında haberleşmelerde, törenlerde öğüt ve ders vermek amacıyla sıkça kullanılmıştır. Anonim Halk edebiyatının önemli bir türüdür. Asıl söylenmek istenen üçüncü ve dördüncü dizede verilir.
Yukarıda sözü edilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mani
B) Koşuk
C) Sav
D) Ağıt
E) Türkü
14. Av törenlerinde ve zaferle biten savaşlardan sonra okunur, yiğitlik ve tabiat sevgisi, aşk gibi konuları işler.
Yukarıda sözü edilen sözlü edebiyat nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Destan
B) Semai
C) Koşuk
D) Varsağı
E) Mani
15. Aşağıda "Koşuk'la ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Hece ölçüsüyle söylenir.
B) Aşk, tabiat ve yiğitlik gibi konular işlenir.
C) Kopuz eşliğinde söylenir.
D) Zengin uyak kullanılmıştır.
E) Dörtlükler şeklinde söylenmiştir.
16. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi İslam öncesi Türk edebiyatına aittir?
A) Mersiye
B) Koçaklama
C) Ağıt
D) Sagu
E) Şathiye
17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi "gazel" ile "kaside"nin ortak özelliği değildir?
A) Beyitlerden oluşmaları
B) İlk beyitlerine matla, son beyitlerine makta denilmesi
C) Uyak örgüsünün benzer olmaları
D) Şairlerinin takma adlarının (mahlas) kullanılması
E) Eğlence ve doğa güzelliklerini işlemeleri
18. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisinin ölçüsü diğerlerinden farklıdır?
A) Varsağı
B) Güzelleme
C) Koçaklama
D) Taşlama
E) Ağıt
19. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi aruz ölçüsüyle yazılmaz?
A) Rubai
B) Tuyuğ
C) İlahi
D) Şarkı
E) Kıta
20. —- özel bir ezgiyle söylenir ve yörelere göre adlandırılır. —- söyleyeni (yakıcısı) belli olan ve belli olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl —- yakıcısı belli olmayanlardır.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi getirilmelidir?
A) Koşma
B) Türkü
C) Mani
D) Destan
E) Şarkı
21. Aşağıdaki nazım şekillerinden hangisi hem Anonim Halk edebiyatı hem Aşık edebiyatı nazım şeklidir?
A) Semai
B) Türkü
C) Koşma
D) Nefes
E) Varsağı
CEVAP ANAHTARI
1-D 2-E 3-C 4-A 5-E 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-B 12-A 13-A 14-C 15-D 16-D 17-E 18-A 19-C 20-B 21-B
