Lirik Şiir, Epik Şiir, Didaktik Şiir, Pastoral Şiir, Satirik Şiir

Lirik Şiir, Epik Şiir, Didaktik Şiir, Pastoral Şiir, Satirik Şiir

Konu: Şiir Türleri Nelerdir, Konularına Göre Şiir Türleri, Şiir Çeşitleri, Lirik Şiir, Epik Şiir, Didaktik Şiir, Pastoral Şiir, Satirik Şiir

Edebiyat sanatı içerisinde birbirinden farklı onlarca edebi tür bulunmasına rağmen duyguların, heyecanların ve bazen de düşüncelerin insanları etkileyebilecek bir şekilde aktarılmasında şiir hep ön planda olmayı başarmıştır.

Bu nedenle şiir sadece kulağa hitap etmez, aynı zamanda insanların kalbine ve zihnine de hitap eder. Çok eski bir geçmişi olan şiirler günümüze gelene kadar birçok farklı konuda oluşturulmuşlardır. Bu nedenle şiirleri ele aldıkları konulara göre şiirleri beş ayrı başlıkta incelememiz mümkün olmaktadır.

Amaçlar ve konular farklı olduğundan “Şiir çeşitleri” ortaya çıkmıştır. Her şiir türü ayrı bir konuyu ele alır ve insanların farklı duygularına hitap ederek insanları bazen hüzünlendirir, bazen coşturur ve bazen de düşünmesini sağlayabilir.

Şiir Çeşitleri, Lirik Şiir, Epik Şiir, Didaktik Şiir, Pastoral Şiir, Satirik Şiir

Konularına Göre Şiir Türleri

  • Lirik Şiir
  • Epik Şiir
  • Didaktik Şiir
  • Pastoral Şiir
  • Satirik Şiir

LİRİK ŞİİR

“Lyrikos” sözcüğünden türemiş ve insanların aşk, ölüm, ayrılık gibi hislerine hitap ederek onları kendi duygu dünyasına çekmeyi amaçlayan şiirlerdir. Belki de geçmişten günümüze en çok kullanılan şiir türüdür.

Lirik Şiir Nedir? Lirik Şiirin Özellikleri, Lirik Şiir Örneği

Yunanca Lyrikos kelimesinden türeyen; aşk, hasret, ayrılık gibi şairdeki duyguları ve heyecanları dile getiren şiir türüne “Lirik şiir” denir. Lirik şiirde şair okuyucunun duygularına hitap ederek onları etkilemeyi, onları kendi his dünyasına çekmeye çalışır.  

Lirik şiirin konusu başta aşk, ayrılık, ölüm ve din olmak üzere insanın içinde olduğu her şeyden seçilebilir. İnsanların duygularına hitap etmesi bakımından belki de en eski şiir türü olan lirik şiirinin adı ise, Eski Yunan edebiyatında şairlerin şiirleri Lyra (lir) adını verdiklerini saz eşliğinde okumalarından ortaya çıkmıştır. Şairler gönülden gelen heyecanlı, duygusal ve acıklı şiirlerini bu sazlar eşliğinde okumuştur. Daha sonra ise bu tür şiirlere “lirik” adı verilmiştir. Tanzimat edebiyatında da bu tür şiirler “rebab” adı verilen bir çeşit saz eşliğinde söylendiğinden bir ara bu şiirlere “rebabî” adı da verilmiştir.

Eski Yunan edebiyatında temeli atılan bu şiirin türünün Avrupa’da 18. yüzyılda başarılı örnekleri verilmiştir. Türk edebiyatında da lirik şiir en çok sevilen ve kullanılan şiir çeşitlerinden olmayı başarmıştır. Divan edebiyatında gazel, şarkı; halk edebiyatında da güzelleme şiirleri bu türe örnek olarak gösterilebilir.

Lirik Şiirin Özellikleri

  • Ayrılık, aşk, hasret gibi duygusal konuları ele alır.
  • Yunan edebiyatında Lyra (lir) denilen sazdan ismini almıştır.
  • Okuyucunun duygularına hitap etmek amaçlanır.
  • Avrupa’da Romantik şairlerle birlikte gelişim göstermiştir.

Lirik Şiir Örneği

Tüfeğini depoya koydular,
Esvabını başkasına verdiler,
Artık ne torbasında ekmek kırıntısı,
Ne matarasında dudaklarının izi;
Öyle bir rûzigâr ki,
Kendi gitti,
İsmi bile kalmadı yadigâr.
Yalnız şu beyit kaldı
Kahve ocağında el yazısıyla:
             “Ölüm Allahın emri
               Ayrılık olmasaydı.”
Orhan Veli

EPİK ŞİİR

Savaş ve kahramanlık gibi konuları ele alarak insanları coşturmayı amaçlayan şiirlerdir. Kahramanlıklar olağanüstü özellikler barındırılarak dile getirilir. Destanlar da epik şiirler içinde değerlendirilir.

Epik Şiir Nedir? Epik Şiir Örnekleri, Epik Şiir Özellikleri


Yiğitlik, kahramanlık, savaş gibi konuları destansı özellikler içinde okuyucuya aktararak coşku uyandırmayı amaçlayan şiir çeşidine “Epik şiir” denir. Bu tür şiirlerin içinde olağanüstü özellikler barınır. 
 
Eski Yunan edebiyatında bu tür şiirlere “Epos” adı verilirken “Epik” sözcüğünün kökeni o kelimeye dayanmaktadır. Aynı zamanda “Epope” olarak adlandırılan “Destan” türü de epik bir anlatımla oluşturulmuş türlerdendir.

Epik şiirlerin konusu tarihten ya da millet tarihinde iz bırakmış bir olaydan alınmaktadır. Halkın arasında sözlü olarak aktarılan bu şiirlere zamanla olağanüstü özellikler de eklenir. Olağanüstü nitelikler taşıması epik şiirin en belirgin özelliklerinden biridir. Ancak olağanüstü özelliklerin barınması bu şiirlerin gerçeklikten uzak olduğunu göstermez.
 
Dünya edebiyatında epik şiirin en önemli temsilcisi Homeros’tur. Homeros’un yazmış olduğu destanlardaki epik şiirler hala tüm dünya tarafından ilgiyle okunmaktadır. Türk edebiyatında da epik şiirlerin zengin bir varlığından bahsedilebilir. Tarihimizde çok eskilere kadar giden destanlarımızda epik anlatımın özellikleri görülmektedir. Ayrıca Halk edebiyatında koçaklama, destan, varsağı; Divan edebiyatında kaside gibi şiirler epik anlatım tarzında oluşturulmuştur.

Epik Şiirin Özellikleri

  • Kahramanlık, savaş ve yiğitlik gibi konulardan oluşmaktadır.
  • Epik şiirde amaç okuyucuda coşku uyandırabilmektir.
  • Olağanüstü özellikleri vardır.
  • Konusunu tarihten ya da yaşanmış büyük bir savaş, göç ve doğal afet gibi olaylardan almaktadır.
  • Destanlar da epik şiir türlerindendir.
  • Uzun bir şekilde yazılırlar.
  • Öyküleyici anlatım tarzında oluşturulurlar.
  • Epik şiirin ilk örnekleri Homeros tarafından ‘İlyada ve Odise” adlı destanda verilmiştir. 

 Epik Şiir Örneği

Ateşi ve ihaneti gördük.

Düşman ordusu yine başladı yürümeğe. 
Akhisar, Karacabey, 
Bursa ve Bursa’nın doğusunda Aksu, 
                          çarpışarak çekildik… 
920’nin 
           29 Ağustos’u : 
                           Uşak düştü. 
Yaralı 
        ve dehşetli kızgın 
                      fakat toprağımızdan emin, 
                                         Dumlupınar sırtlarındayız. 
Nazilli düştü.

Ateşi ve ihaneti gördük. 
Dayandık 
            dayanmaktayız.


 1920 Şubat, Nisan, Mayıs, 
Bolu, Düzce, Geyve, Adapazarı : 
İçimizde Hilâfet Ordusu, 
                        Anzavur isyanları. 
Ve aynı sıradan, 
3 Ekim Konya. 
Sabah. 
500 asker kaçağı ve yeşil bayrağıyla Delibaş 
                                                      girdi şehre. 
Alaeddin tepesinde üç gün üç gece hüküm sürdüler. 
Ve Manavgat istikametlerinde kaçıp 
                                   ölümlerine giderken 
terkilerinde kesilmiş kafalar götürdüler.

                    Nazım Hikmet RAN

DİDAKTİK ŞİİR

Bir konuda bilgi vermek, düşünceyi öğretmek ya da ahlaki anlamda ders vermek istenen şiirlere genel olarak verilen isimdir. Bu tür şiirlerde duygusallıktan ziyade düşünce, ahlaki ya da dini bir konu ön planda olur. Şiirin temelini oluşturan duygular ise ikinci plana itilmiştir.

Didaktik Şiir Nedir? Didaktik Şiir Örnekleri ve Özellikleri

Belli bir konuda düşünceyi vurgulayıp bilgi veren, bir konuda öğüt ve ahlaki ders vermeyi amaçlayan öğretici nitelik taşıyan ve genellikle duygu yönü olmayan şiirlere “Didaktik şiir” denir. Didaktik sözcüğünün kaynağı Yunanca “Didaktikos” kelimesine dayanmaktadır. Daha çok düşünce üzerine yazılan şiirlerden oluşmaktadırlar.


Düşünceler ve öğütler, şiirdeki ahenk ve ölçünün düzyazıdan daha dikkat çekmesi ve akılda kalıcılığı artırması nedeniyle şiir şeklinde dile getirilmiştir. Duygu ikinci plana atılıp düşünce ön plana çıkarıldığı için sanatsal yön, estetiklik pek dikkat çekmez didaktik şiirde.

Bu şiir türünün kökeni de eski Yunan edebiyatına dayanmaktadır. İlk örnekleri M.Ö. 8. yüzyılda Hesiodos tarafından verilmiştir. Hesiodos şiirlerinde ahlaki ve dini bilgiler vermiştir. O dönemde didaktik şiir yazmak yaygın olduğu için şairlere bir eğitici gözüyle de bakılmıştır.

Türk edebiyatında da özellikle dini ve ahlaki konularda yazılmış başarılı didaktik şiirler bulunmaktadır. Yusuf Has Hacip, Yunus Emre, Tevfik Fikret, Mehmet Akif Ersoy gibi pek çok şair didaktik şiirden yararlanmıştır. Ayrıca fabl ve manzum hikayeler didaktik şiir türüne örnek olarak gösterilebilir.

Didaktik Şiirin Özellikleri

  • Öğretici bir niteliktedir.
  • Şiirdeki duygu yönü ikinci plana itilmiştir.
  • Sanatsallıktan uzak şiirlerdir.
  • İlk örnekleri Yunan edebiyatında verilmiştir.
  • Türk edebiyatında dini ve ahlaki nitelikte yazılan didaktik şiirler dikkat çeker.
  • Fabl ve manzum hikaye bu türün içinde değerlendirilir. 

 Didaktik Şiir Örneği


Güzel dil, Türkçe bize,
Başka dil, gece bize.
İstanbul konuşması
En saf, en ince bize
Ziya Gökalp

Yukarıda yer alan dörtlükte Ziya Gökalp, Türkçenin güzelliğini ve bizim için değerini yansıttığından didaktik bir özellik görülür.

Kalbinde her dakika şu ulvî tahassürün
Minkar-ı âteşini duy, daimâ düşün:
Onlar niçin semâda, niçin ben çukurdayım?
Gülsün neden cihan bana, ben yalnız ağlayım?.. 
Yükselmek âsûmâna ve gülmek ne tatlı şey! 
Tevfik Fikret

SATİRİK ŞİİR

Bir toplumun ya da kişinin beğenilmeyen ve eleştirilen yönlerinin şiire konu olmasına denir. Bu şiirlerde özellikle makamını kendi çıkarları için kullanan ve halkı düşünmeyen yöneticiler yerilmiştir. Halk edebiyatında taşlama, Divan edebiyatında da hicviye bu şiir türüne örnek olarak gösterilebilir.

Satirik Şiir Nedir? Satirik Şiir Örnekleri ve Özellikleri

Toplumun veya kişilerin beğenilmeyen yönlerini açık ya da kapalı bir şekilde eleştiren, onların gülünç yönleriyle alan eden şiirlere “Satirik şiir” denir.  Aslında bu tür şiirlere Divan edebiyatında hicviye, Halk edebiyatında taşlama denilmektedir.

Satirik şiirlerin temelinde eleştirel bir tavır yatmaktadır. Özellikte toplum içinde önemli bir konumda bulunan şahsiyetler ve yöneticiler bu tür şiirlerde umursamazlık, mevki hastalığı ve çıkar sağlama gibi noktalarda bu tür şiirlere konu olmuştur. Çok eski bir mazisi bulunan satirik şiire Eski Yunan edebiyatında da rastlanmaktadır. Özellikle Eski Yunan’da Diogenes’ın satirik şiirleri dikkat çeker.

Türk edebiyatında da eleştiri şiiri denildiğinde akla gelen ilk isim Nef’î olmaktadır. Nef’i’nin aynı zamanda ölümüne de neden olan Siham-ı Kaza adlı eseri bu konuda oldukça meşhurdur. Yine bulunduğu dönemdeki toplumuna bir eleştiri getirdiği Terkib-i Bent adlı eseriyle Bağdatlı Ruhi bu türde tanınan bir isimdir.

Her eleştirinin içinde öğretici bir yön bulunduğundan bu tür şiirleri didaktik olarak niteleyenler de olmuştur.

Satirik Şiirlerin Özellikleri

  • Eleştiri şiirleri olarak bilinir.
  • Toplumun ya da kişilerin kötü yönleri eleştirilir.
  • İğneleyici bir üslup barındırır.
  • Divan edebiyatındaki hicviye, Halk edebiyatındaki taşlamanın karşılığıdır.
  • İlk örneklerini Yunan Diogenes vermiştir.
  • Türk edebiyatında Nef’i’nin Siham-ı Kaza adlı eseri bu türde yazılan önemli eserlerdendir.
  • Satirik şiirleri ince ve keskin bir zeka gerektirir. 

 
Satirik Şiir Örneği

Bana Tahir Efendi kelp demiş
İltifat, bu sözde zâhirdir
Mâliki mezhebim benim zirâ
İtikatımca kelp tâhirdir
Nef’î

Yukarıdaki dörtlükte kendisine hakaret eden Tahir Efendi’ye ince bir kalem oyunuyla karşılık veren Nef’i’nin bu şiiri son derece meşhur satirik şiirlerdendir.

PASTORAL ŞİİR

Bir doğa güzelliğini, kır ve çoban yaşamını anlatan şiirlere denir. Bu şiirlerde amaç doğa güzelliklerini ve kır yaşamını insanlara sevdirmektir.

Pastoral Şiir Nedir? Pastoral Şiir Örnekleri ve Özellikleri

Doğa güzelliklerini, kır ve çobanların yaşamlarını anlatıp sevdirmeyi, buralara duyulan özlemleri dile getirmeyi amaçlayan şiir türüne “Pastoral şiir” denir. Bu tür şiirlerde tanımda da yer geldiği gibi doğa ve kır güzellerini dile getirip oraları sevdirmek amacı bulunmaktadır. Şiirlerde bir amacın bulunmasından dolayı dil son derece sade, anlatım süsten uzak ve imgesizdir.

Pastoral şiiri iki başlıkta incelememiz mümkündür:

  • 1. İdil: Şairin ya da ozanın kendi ağzından monolog bir şekilde doğa ve kır yaşamının anlatılmasıdır.
  • 2. Eglog: Çobanların karşılıklı konuşarak doğa ve kır yaşamının güzelliklerini diyalog bir şekilde aktarmasıdır.

Bu şiirlerin ilk örneklerini Eski Yunan’da Theokritos vermiştir. Türk Edebiyatında ise Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Sahra” adlı şiiri bu türde dikkat çeken şiirlerdendir. Bunun dışında Faruk Nafiz Çamlıbel’in “Çoban Çeşmesi” ve Kemalettin Kamu’nun “Bingöl Çobanları” adlı şiirleri pastoral şiir örneklerindendir.

Pastoral Şiir Özellikleri

  • Doğa güzelliklerini ve kır-çoban yaşamını dile getiren şiirlerdir.
  • Dil sade ve imgesizdir.
  • Kır yaşamını sevdirmek gibi amacı vardır bu şiirin.
  • İdil ve eglog olmak üzere iki çeşidi vardır.
  • Bu şiirlerin ilk örneklerini Theokritos vermiştir.

Pastoral Şiir Örneği

Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum, 
Bu dağların en eski âşinasıdır soyum. 
Bekçileri gibiyiz ebencet buraların, – 
Bu tenha ovaların, bu vahşi kayaların
Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi. 
Her gün aynı pınardan doldurup testimizi,
Kırlara açılırız çıngıraklarımızla. 

Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski yeni; 
Kuzular bize söyler yılların geçtiğini. 
Arzu başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek,
Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek, 
Dolaşıp dururuz aynı daüssılayı 
Her adım uyandırır ayrı bir hatırayı.

Kemalettin Kamu

https://www.edebiyatciyim.com'a sevgilerimizle...

Yorumlar (0)