Bıldır Sözcüğünün Kökeni, Anlamı ve Lehçelerdeki Kullanımı

BILDIR = GEÇEN YIL, ÖTKEN YIL / ÖTKEN JIL 

BILDIR, BILDUR, BİLDİR, BILTIR

=25. 10. 2017 Çarşamba; 04:05= DİLDE BİRLİK ÜLKÜSÜ
       
  Türkçede işlek, yaygın biçimde kullanılmasına karşılık çağdaş büyük Türkçe kollarından “yalnız” Türkiye Türkçesinin yazı, edebiyat dilinde işlek olarak kullanılmayan sözlerden biri de “bıldır” sözü ile yansımalarıdır.
 Varlığını Eski Türkçe kollarından yalnız Kaşgarlı Mahmut’un sözlüğünde belirleyebildiğimiz bu sözün bu dönemden önceki başka Eski Türkçe kollarında da kullanılmış, ancak belgelerde kullanılmamış olabileceğini sanıyorum. Kaşgarlı, sözlüğüne aldığı sözlerin hangi Türk boy ile boylarında kullanıldığını belirtiyor, tanımladığı sözde böyle bir ek bilgi vermiyor ise o söz Türk boyları arasında yaygın bir söz demektir.
 Bu arada, Eski Uygur Türkçesinin bütün belgeleri taranarak yazılmış bir sözlüğünün olmadığını, dolayısıyla bu eski Türkçe kolunda “bıldır” sözünün olup olmadığının kesin olarak bilinemediğini belirteyim. (Yalnız, Avusturya’nın Doğu Türkeli ile Çin’in Kansu bölgesinden götürdüğü Eski Uygur belgeleri 140 sandık, İsviçre’nin götürdüğü 86 sandıktır...)
 Türkiye Türkçesinde Karadeniz’in en doğusundan Trakya’ya, Ege bölgesinden Doğu Anadolu’ya Batı - Doğu Toroslara, İç Anadolu’nun en ucra yörelerine değin, Türk Dil Kurumunun üç büyük derleme sözlüğünde, bizim söz derlemesi yaptığımız bütün bölgelerde bu sözün sıklıkla kullanıldığını belirledik.
 Ancak, Türkiye T.si yazı - edebiyat dilinde birkaç yır (şiir), bir - iki öykü, roman dışında bu sözün kullanıldığını göremedik. 

BİR SORU: Neden yalnız Türkiye Türkçesinin yazı, edebiyat dilinde bıldır sözü “bu sözle birlikte ÜÇ BİN dolayında Türkçe söz” yok, neden Türkiye dışındaki Türkçe kollarının yazı - edebiyat dilinde bu söz “işlek, yaygın olarak” var?

YANIT: Özge Türk topluluklarının yönetimlerinde, bilim yurtlarında, haremlerinde Farsça yönetim dili, ağırlıklı olarak Arapça bilim dili olmadı, dönme - devşirmeler, Türk olmayanlar, atadan - anadan Türkçe bilmeyenler Osmanlı devletindeki gibi en yüksek görevlere getirilmedi.
 Türk dışlanınca Türkçe de, Türkçe sözler de dışlandı, bırakıldı.  

ŞAİR MESİHİ DURUMU ÖZETLEMİŞ:

Şah eşiğinde olmak dilersen muhterem; 
Ya Yahudi gel bu mülke, ya Frenk ol, ya Acem.  

[Osmanlı döneminde Türk şairi Edirneli Mesîhî -(1470-1512)]
---≡                              ---                             ---
ANLAM BİLGİSİ, ANLAM BİLİM (İLM-İ MAÂNÎ, SEMANTİK):

 “bıldır” sözünün bir tek anlamı var: Geçen yıl, ötken yıl / ötken jıl.; 
 Anlamdaşı: Geçen yıl, ötken yıl / ötken jıl.; 
 Karşıt anlamlısı: “bıldır değil”, “geçen yıl değil”; ötken yıl emes / ötken jıl emes.
 Yakın anlamlısı yok. 
---≡                              ---                             ---
BİÇİM BİLGİSİ (İLM-İ SARF, MORFOLOJİ):

 Sözcüğün kökü imiş gibi görünen “Bıl” sesleminin (boğunun) belgin, açıklanabilir bir anlamı yok. “dır” eki (?) bildirme eki mi? 
 Birçok dilci Eski Türkçeden “BİR YILTURUR” gibi bir yapının kaynaşması sonucu türediğini belirtiyor. Şimdilik kanıtlanamayan, ancak dilcilerini genel dil bilgilerine dayalı sezgilerine göre en gerçekçi görüş bu. “Bence de.”
---≡                              ---                             ---
SÖZ KÖK BİLGİSİ, KÖKEN BİLİM (İLM-İ İŞTİKAK, ETİMOLOJİ):

 “bıldır” sözünün ilk kez, şimdilik yalnız DİVÂNÜ LÜGÂT’İT-TÜRK’te “bıldır”, “bıldur” biçiminde yazıldığı belirlenip belgelenmiştir.
 Bu zaman belirtecinin (zarfının) Türkçe olduğu konusunda en ufak bir kuşkumuz yok. Eski Çince, Sanskritçe (Eski Hintçe), Soğdca, Toharca, Sakaca, Tibetçe, Nesturice, Moğolca.. gibi Eski Türkçe ile söz alıntı - verintisi olan dillerde bu söz yok.  
---≡                              ---                             ---
=A= ART DÖNEMLİ SÖZ VARLIĞI: ESKİ TÜRKÇE KOLLARI:

DİVÂNÜ LÜGÂT’İT-TÜRK - Kaşgarlı Mahmut - 1072 yılı.
TDK YAYINLARI - 1. Baskı - 1939 yılı; Besim Atalay

& bıldır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl, bir yıldır.: I. 456. 

DİVÂNÜ LÜGÂT’İT-TÜRK - Kaşgarlı Mahmut - 1072 yılı.
KABALCI YAYINLARI - 1. Baskı - 2005 yılı; 

& bıldur (zaman bel.) = Bir önceki yıl. 
---                              ---                             ---
ALTINORDU - ESKİ HAREZM TÜRKÇESİ (12. - 14. Y.Y.)
HAREZM - ALTINORDU TÜRKÇESİ SÖZLÜĞÜ - Dr. Suat Ünlü:
EĞİTİM KİTABEVİ: Rampalı İş merkezi Kat: 1 No 121
Tele&fax: (0332) 351 92 85 Meram / KONYA
[email protected] 
İnternetten sipariş için: www.kitapmatik.tr

& bıldır “geçen yıl“ NF 309 / 11
bıldurġı “bir önceki yılki, geçen yılki“ krş. bıldurḳı NF 46 / 717
bıldırḳı “bir önceki yılki, geçen yılki“ krş. bıldurġı NF 309 / 16
---                              ---                             ---
ESKİ KIPÇAK TÜRKÇESİ (13. - 15. YY.)

& bıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. bkz. baldur, baltur.
EL-KAVANÎNÜ’L-KÜLLİYYE Lİ-ZABTİ’L-LÜGATİ’T-TÜRKİYYE - (KK)
KİTÂBÜ’L-İDRÂK Lİ-LİSÂNİ’L -ETRÂK 
Yazan: Esîrüddin Ebî Hayyân el-Endülüsî: - (1312) - 
Çevirerek yayımlayan: Ahmet Caferoğlu. İstanbul - 1930. - (Kİ)
KİTÂB-I MECMÛ-I TERCÜMÂN-I TÜRKÎ VE ACEMÎ VE MUGALÎ - (TA)
ET-TUHFETÜ’Z-ZEKİYYE Fİ’L-LÜGATİ’T-TÜRKİYYE - (TZ)

baldur (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. bkz. baltur, bıltır.
KİTÂBU BULGATÜ’L-MÜŞTÂK FÎ LÜGATİ’T-TÜRK VE’L-KIFÇAK - (BM)

baltur (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. (BM) bkz. baldur, bıltır.
---                              ---                             ---
ESKİ TÜRKİYE TÜRKÇESİ (13. - 15. yy)

Bıldır, buldur : Geçen yıl.

& … Yâni, ömrü âhire yetürdük gaflet ile, yaramazlık ile; bu yıl buldurdan (ﺐﻭﻝﺪﺭﺪﻥ) beter, bu gün dünden.
 (İhlâs. XIV. 180)
 [İHLÂS TEFSİRİ [ﺖﻔﺴﻴﺭﻰ ﺍﺨﻻﺺ]: Ankaralı Mustafa oğlu Mehmet (Ankaralı Mustafa bin Mehmet) adlı kimsenin 1361 (763) yılında ölen Denizli beği Murat Arslan oğlu İnanç Beğ (Murat Arslan bin İnanç Beğ) için - xıv. y.y. -27.s. -Ankaralı Mustafa bin Mehmet) için yazdığı tefsirdir. 
 Güzel bir dil ile yöntem kullanılarak yazılan bu tefsirin İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi kitaplığında 910 numara ile kayıtlı 323 yapraklı yazma taranmıştır.
 Tarayan: Emekli öğretmen Atıf Tüzüner’dir.] (İhlâs. XIV.)

& Pârsâl (ﭗﺍﺭﺺﺍﻝ) [Farsça] : Bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ). (Sıh. Ac. XV. 45 - 2)
 [SIHAH-ül-ACEMÎ Fİ-L-LÛGA. (ﻔﻰﺍﻝﻝﻐﺔ ﺼﺤﺍﺝﺍﻝﻌﺠﻤﻰ): Ankaralı Yusuf oğlu Pir - Mehmed’in 1472 (877) yılında Farsçadan Arapça ile Türkçeye düzenlediği sözlüktür. 
 Eserin Ayasofya kitaplığında 4697 numara ile kayıtlı 214 yapraklı basması taranmıştır. 
 Tarayan: Arif Tüzüner’dir] (Sıh. Ac. XV.)
---                              ---                             ---
OSMANLI TÜRKÇESİ (16. - 19. yy)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : Bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ) yâni geçen yıl. (Ni’meti. XVI. 113)
 [LÛGAT-İ Nİ’METULLAH (ﷲ ﻦﻌﻤﺔ ﻝﻐﺖ): 1561 (969)de İstanbul’da ölen Nakşibendi şeyhlerinden Sofyalı Ni’metullah Efendinin 1540 (947) yılında düzenlediği Farsçadan Türkçeye sözlüktür. Bu eserin Türk Dil Kurumu kitaplığında 6075 numara ile kayıtlı nüshası taranmış, gerektikçe 451 numara ile kayıtlı başka bir nüshaya da bakılmıştır.
 Tarayan: Kurumumuz uzmanlarından Dehri Dilçin’dir.] (Ni’meti. XVI.)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : Bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ) âm-ı mâzi mânasına. (Cinas. XVI. 7 - 2)

& Eger bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ) hac bana karşı geldiyse bu yıl ben hacca karşı varayın. (Tez. Ün. XVI. 39 - 2)

& Pelârek (ﭗﻻﺭﻜ) [Farsça] : kılıç, pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ), peleşt [Farsça] : çepel; gübre : serkin [Farsça], direktir : sütun [Farsça]. (Genc. XVII. 71)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : Geçen sene, Türkide bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ) derler.
 (Tuhfe. Ş. XVIII - XIX. 237)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ), koca âdem : pir [Farsça], oğuldur dahi : por [Farsça].
 (Tuhfe. Ş. XVIII - XIX. 237)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : Dört mânası var : Biri sâl-i güzeşte mânasınadır, yâni geçen yıl ki bıldır (ﺒﻴﻝﺪﺭ) tâbir olunur.
 (Bürh. Ş. XVIII - XIX. 141)

bıldırgı, (bıldırkı, bıldırki, buldurkı, buldurki) : Geçen yılki.

& İkinizi dahi buldurki (ﺒﻝﺪﺭﻜﻰ) ölmüş ölünüze kavuşturayın. 
 (Anter. XIV. 2, 20)

& buldurkı (ﺒﻝﺪﺭﻗﻰ) ölülerinize kavuşturdum. 
 (Anter. XIV. 2, 69)

& Pâr (ﭗﺍﺭ) [Farsça] : Bıldırki (ﺒﻴﻝﺪﻴﺭﻜﮫ) yıl. (Miftah. XV. 52)

& Bu yılda emir-i hac oldu, bıldırgı (ﺒﻝﺪﺭﻏﻰ) emir-i hac ki mezkûrdur. 
 (Kesir. XV. 126 - 1)

& bıldırgı (ﺒﻝﺪﺭﻏﻰ) imamı görmek diler misin? (Şevahid. XVI. 199)

& Pârîne (ﭗﺍﺭﻴﻦﮫ) [Farsça] : Bıldırgı (ﺒﻴﻝﺪﻴﺭﻏﻰ). (Şamil. XVI. 217)

& Pâr - sâle (ﺳﺍﻝﮫ ﭗﺍﺭ) [Farsça] : bıldırgı (ﺒﻝﺪﺭﻏﻰ). (Deş. XVI. 302 - 2)
≡---                              ---                             ---
KAMUS -I TÜRKÎ - Şemseddin Sami - İkdam Neşriyat; 1901 yılı
Hazırlayan: Paşa YAVUZARSLAN
Türk Dil Kurumu Yayınları -I. baskı: Ankara - 2010

bıldır (ﺒﯿﻝﺪﯿﺭ) yahut buldur (ﺒﻭﻝﺪﻳﺭ) ẓz. Geçen sene, bir sene evvel: Bıldır bu kadar sıcak olmadı; Bıldır gitti idim. 
---                              ---                             ---
=B= EŞ DÖNEMLİ SÖZ VARLIĞI: ÇAĞDAŞ TÜRKÇE KOLLARI:

=1= OĞUZ - TÜRKMEN TÜRKÇE KOLU ÖBEĞİ:

TÜRKİYE TÜRKÇESİ

    Türkiye Türkçesi dışındaki Türk  lehçelerinde ‘’Bir yılturur” sözcüğünün yansıması günlük söyleşme dili ile birlikte yazı-edebiyat dilinde de kullanılmasına karşılık Türkiye Türkçesinde yalnızca kimi ağızlarda kullanılmaktadır.

TÜRKİYE TÜRKÇESİ YÖRE AĞIZLARI 

ANADİLDEN DERLEMELER - I. Cilt - 1932 YILI - 
Hamit Zübeyir, İshak Refet - Halk Evleri Dil ve Edebiyat gurupları mesaisine yardım için - C. H. F. Neşriyatından - Hakimiyeti Milliye Matbaası - Ankara.

35.s. bıldır = Geçen sene, bir sene evvel.: ANADOLU.
---                              ---                             ---
DERLEME SÖZLÜĞÜ 2. CİLT =B=
TDK yayınları - Ankara 1963 yılı

665.s. bıldırki [bıldırsı] : Evvelki, geçen. (*Düzce -Bolu)
[bıldırsı] : (*Düzce -Bolu)
---Ek bilgi: Bu derleme yanlış. Düzce’de bu söz “geçen yıl” anlamındadır. Ayrıca, Türkiye’nin en az yüzde sekseninde bu anlamıyla çok yaygın, çok işlek olarak kullanılır.
690.s. bildir [bıldırlayn, bıldır sene] = Geçen yıl. (Çiftlik *Bolvadin -Afyon; *Mengen -Bolu; Taşburun *Iğdır, İrişli, Bayburt *Sarıkamış -Kars; -Adana)
[bıldırlayn] : (Hasanoğlan -Ankara)
[bıldır sene] : (*İzmit -Kocaeli; -Bolu; Karahöyük -Konya)
788.s. buldur (I) = Bıldır, geçen yıl. (-Trabzon ile çevresi; -Rize; *Şavşat -Artvin)

DERLEME SÖZLÜĞÜ 12. CİLT =EK=
TDK yayınları - Ankara 1963 yılı

4457.s. bıldır [bildir] = Geçen yıl. (-MALATYA ile çevresi; -GAZİANTEP; -YOZGAT)
[bildir] : (-VAN)
---                              ---                             ---
AZERBAYCAN TÜRKÇESİ

bildir (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. bkz. keçən il, ötən il.  
ATALAR SÖZÜ: Bildir ölüb babası, indi deyir “babam vay”!. ≡ Bıldır (geçen yıl) ölmüş dedesi, şimdi diyor “dedem vay!”
DEYİM: Bildir gedən bildirçin, hanı sənin bir gıçın? ≡ Bıldır giden bıldırcın, hani senin bir butun (bacağın)?
---                              ---                             ---
GAGAUZ TÜRKÇESİ:

& bıldır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. bkz. geçen yıl. < “bıldur” Kaşgarlı 1072.
bıldırğı (aitlik işl. çek.; neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki. bkz. geçen yılkı.
---                              ---                             ---
TÜRKMEN TÜRKÇESİ

&* BİLDİR [billir] (zaman bel.) = Bıldır: Geçen yıl. < “bıldır” Kaşgarlı - 1072 yılı.
 Öten yıl, geçen yıl. 
 Bahanam akca bäbek, bildir bolsañ bolmadımı (Nakıl). 
 Goturdepeli bir şadıyan yaş yiğit bilen bildir bolan gızıklı duşuşıgımı yada saldı (Edebiyat we sungat).
BİLDİRKİ [billirki] (aitlik işl. çek.; neteg.) = Bıldırki: Geçen yılki.
 Öten yılkı, geçen yılkı.
≡---                              ---                             ---
=2= KUMAN KIPÇAK TÜRKÇE KOLU ÖBEĞİ

*KAZAK TÜRKÇESİ - TÜRKİYE TÜRKÇESİ
“TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ”: 

& bıltır (zaman adı) (I) = Bıldır, geçen yıl. < “bıldır” Div. Lüg. Türk. - 1072
bıltır (zaman bel.) (II) = Geçen yılda. Bıldır. < “bıldır” Div. Lüg. Türk. - 1072
bıltırkı (aitlik işl. çek.; ilgi neteg.) = Geçen yılki. Geçen yılda olan, bıldırki.
---                              ---                             ---
*KIRGIZ TÜRKÇESİ - TÜRKİYE TÜRKÇESİ
“TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ”: 

& bıltır (zaman adı) (I) = Bıldır, geçen yıl. < “bıldır” Div. Lüg. Türk. - 1072
bıltır (zaman bel.) (II) = Geçen yılda. Bıldır. < “bıldır” Div. Lüg. Türk. - 1072
bıltırkı (aitlik işl. çek.; ilgi neteg.) = Geçen yılki. Geçen yılda olan, bıldırki.
---                              ---                             ---
KIRIM YALI BOYU TATAR TÜRKÇESİ - TÜRKİYE TÜRKÇESİ: 
TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ:

& bıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. < “bıldır” Kaşgarlı. 1072 yılı.
Atasözü: Bıltır ólgenge bu yıl yas. = Bıldır (geçen yıl) ölene bu yıl yas (tutmak). 
“Bir işi iş işten geçtikten sonra yapan kimselerin durumunu dile getirmek için söylenir..” 
bıltırkı (aitlik işl. çek.; neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki.
bıltırkı urluk (aitlik işl. çek.; neteg. tamlaması) = Bıldırkı uruk (tohum), geçen yılki uruk.
Deyim: Bıltırkı buzaw, éñdi sıyır boldu. ≡ Bıldırkı, geçen yılki buzağı şimdi sığır oldu.
---                              ---                             ---
*KARAÇAY - BALKAR” TÜRKÇESİ -- TÜRKİYE TÜRKÇESİ
“TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ”: 

& bıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. < “bıldur” Kaşgarlı 1072.
bıltırğı (aitlik işl. çek.; neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki.
bıltırğı urluk (aitlik işl. çek.; neteg. tamlaması) = Bıldırkı uruk (tohum), geçen yılki uruk.
Bıltırğı urluk bizni urluğubuz édi, éndi kélgen urluk Çuvut urluğu, sak bolurğa kérekdi! ≡ Bıldırkı, geçen yılki uruk (tohum) bizim uruğumuz idi, şimdi gelen uruk Çıfıt uruğu, sak (dikkatli) olmak gerek!
---                              ---                             ---
KUMUK TÜRKÇESİ - TÜRKİYE TÜRKÇESİ
“TÜRKÇE KÖKENLİ KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ”: 

& bıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. < “bıldur” Div. Lüg. Türk - 1072. < *bir yılturur.
Atasözü: Bıltır ölgenge bu yıl yas. = Bıldır ölene bu yıl yas.
bıltırğı (aitlik işl. çek.; neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki.
bıltırğı yılda (aitlik işl. çek. tamlaması) = Bıldırkı yılda, geçen yılda.
bıltırğı yıldan yañı yılğa. ≡ Bıldırkı yıldan yeni yıla, geçen yıldan yeni yıla.
≡---                              ---                         ---
=3= KARLUK - UYGUR TÜRKÇE KOLU ÖBEĞİ

ÇAĞDAŞ UYGUR TÜRKÇESİ

bultur (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl. bkz. ötken jil. < “bıldur” Kaşgarlı - 1072.
bulturqi (aitlik işl. çek.; zaman ilgi neteg.) = Bıldırki, geçen yılki.
Bulturğa qariğanda (/ötken jilğa) qariğanda. (bel. eyl. söz öbeği) = Bıldıra göre, geçen yıla göre. 
---                              ---                             ---
ÖZBEK TÜRKÇESİ

ÖZBEK TÜRKÇESİ - TÜRKİYE TÜRKÇESİ 
“TÜRKÇE KÖKENLİ” KÖKTEŞ SÖZLER SÖZLÜĞÜ: - A. Enis Turan

bultur (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl, geçtiğimiz yıl. bkz. ötkän yil.
Men sizni bultur (/ ötkän yil) körüvdim. = Ben sizi bıldır (geçen yıl) görmüştüm.
bulturgi (aitlik işl. çek.; zaman neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki, geçtiğimiz yıl. bkz. ötkän yilgi, ötkän yili bolgän.
Bulturgi kış = Bıldırkı kış.
Bu yılgi xåsil bulturgidän mol. = Bu yılkı ürün bıldırkıdan (geçen yılkiden) bol.  

Bultur édï küygänï, éndï keldïngmi sorgänï?
[Bıldır idi yanışı, şimdi mi geldin sormağa?]
---                              ---                             ---
=4= ARALIK TÜRKÇE KOLU ÖBEĞİ (ALTAY, TUVA, HAKAS):

ALTAY TÜRKÇESİ

bıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl.
bıltırgı (neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki.
bıltırgı çılda (bel. - neteg. söz öbeği) = Bıldırkı yılda, geçen yılda.

HAKAS TÜRKÇESİ

pıltır (zaman bel.) = Bıldır, geçen yıl.
pıltırkı (neteg.) = Bıldırkı, geçen yılki.
pıltırkı çılda (bel. - neteg. söz öbeği) = Bıldırkı yılda, geçen yılda.
---                              ---                             ---
SONUÇ: 
 Türkçe, Türkçe kökenli, Türkçe kök ile ekten türemiş bir sözün unutulması yüzlerce sözlü, yazılı bilginin, deyişin, söz öbeğinin ölmesi, bu yüzden de dilin kısırlaşması demektir.
 İkinci olarak: Türkiye’de Türkçe bir sözün ölmesi, kökteşleri - ekteşleriyle birlikte Türk topluluklarıyla Türkiye arasında onlarca duygu, düşünce ile iş birliğini sağlayan kavramın, kavrayışın, köprünün yok olması, demektir.   
 Okuma yazmaya başladığım yıllardan beri Türkiye’deki dil akımları ile yönelişlerinin içindeyim.
 Bu dil akımlarını şöyle öbeklere ayırıyorum:
 =AA= Birinci Akım: “YAŞAYAN TÜRKÇECİLİK”:  denilen akımdan, başta Z. Gökalp olmak üzere otuz dolayında aydının Türkçe üzerine yazdığı kitapları okudum. İçlerinden bir tekinin olsun, Türkçe kökenli bir sözün unutulması karşısında üzüldüklerini, bu bozulmayı yerdiklerini, seçenek sunduklarını görmedim, işitmedim. 

 =BB= İkinci Akım “ANADOLUCU TÜRKÇECİLİK” adını verdiğim Türk toplulukları içerisinde daha çok Türkiye Türkçesini, ancak Yöre Ağızlarını da büyük oranda göz ardı ederek işleyen akımdır. Bu akımın da: Eski - Çağdaş Türk topluluklarında “TÜRKÇESİ VARKEN” alıntı sözlere doğru - yanlış yeni sözler türetmelerine tanık oldum. 
“BELGİ” varken “simge”; “BELİRLEMEK” varken “saptamak”; “BUYRULTU” varken “yönerge”; “DİLMEÇ” varken “çevirmen”; “ERKİN” varken “özgür”; “İLKYAZ”, “GÖKLEM” / “KÖKLEM”  varken “ilkbahar”; “GÜZ” varken “sonbahar”; “SÖYLEM” varken “tümce”.... gibi.   

 =CC= Üçüncü Akım: “DİLDE TÜRKÇÜLÜK” akımıdır. Bu akımın Z. Gökalp’ın “TÜRKÇÜLÜĞÜN ESASLARI” adlı kitabında işlediği dil görüşüyle ilgisi, ilintisi yoktur. Bu akımın kaynakları beş ana kaynağa bağlı olarak işlenmektedir:

((1)) Türk topluluklarında kullanılan Türkçe sözler.
((2)) Eski Türkçe kollarından anlam kötüleşmesine uğramamış, “daha çok” anlamı sezilebilir Türkçe kökenli sözler.
((3)) Çağdaş Türkçe kollarında yaygın sezilebilirliği olan söz varlığı.
((4)) Türkiye Türkçesi ile başka Türkçe kollarının yöre ağızlarındaki söz varlığı.
((5)) Türkçenin söz türetme yöntemine, dil bilgisine uygun olarak Türkçe kök, Türkçe eklerle söz türetilmesi. 

Cumhuriyetin ilk yıllarında: 
 Velet Çelebi İZBUDAK, Kilisli Rifat BİLGE, Sadri Maksudi ARSAL..
Daha sonraları: 
 Hüseyin Nihal ATSIZ, Fevziye Abdullah TANSEL, Ali KARAMANLIOĞLU.. gibi dilciler bu akımın güçlenmesi için çalışmalar yaptılar.
 1970 yılından beri Sayın Timur KOCAOĞLU bu dil akımını gönülden benimsemiş bir dilci olarak yararlı çalışmalar yapmaktadır. 
 Biz de bu dil ülküsü yolunda “kendimizce” çabalayarak yararlı olmaya çalışıyoruz.

İldeniz Turan

Yorumlar (1)
Merve 3 yıl önce
Bizim köyde en son babannem kullanırdı "bıldır" kelimesini. Memleket Tokat fakat şimdi yeni nesil pek kullanmıyor duygulandım